Lesbók Morgunblaðsins - 23.05.1998, Blaðsíða 11
ÁSTARNÓTT, olía á striga, 1927.
MITT LITLA Mont Blanc, 1922.
varðandi þrykk ýmiss konar, krafs, núnings og
klippimynda.
Það er eitt, þá tilgangurinn er einungis að rífa
niður með gildi sjálfrar athafnarinnar að mark-
miði, annað að rífa niður af nauðsyn fyrir það að
sagan er með og að baki athöfnum gerandans og
ferlið þannig upplifað og náttúrulegt. Þessir
menn byggðu list sína á fortíðinni og höfðu ríka
MÁLVERKIÐ: Fagra garðyrkjukonan (Sköpun Evu) 1923. Olía á léreft, 77 1/8x44 7/8. Málverkið var
á sýningunni úr-kynjuð list í Haus der Kunst í Munchen 1937 og týndist. Myndefnið var lista-
manninum hugstætt og til eru nokkrar endurgerðir, sem hann vann löngu seinna.
kennd til hennar, þrátt fyrir allt. Þeir höfnuðu
henni ekki þótt kenningasmiðir mótuðu slagorð
líkt og „í listum er engin leið til baka“ og „fígúr-
an er dauð“. Það hefur nefnilega lengi verið
vitað, að sá sem afneitar fortíðinni verður að
endurtaka hana, en þar með er ekki sagt að
viðkomandi skuli dýrka hið liðna né lifa fyrir
liðna tíð, heldur vera allt í senn meðvitaður um
fortíðina, með báða fætur í nútíðinni og opinn
fyrir framtíðinni. Allir þessir þættir eru vel
merkjanlegir í list Max Emst, og hann málaði
meira að segja hárómantískar algyðislegar
landslagsmyndir á mörkum þess yfirskilvitlega
og á stundum mjög skreytikenndar. Hér var
hann að vissu marki undir áhrifum frá landa sín-
um, hinum mikla málara rómantíska tímabils-
ins, Caspar David Friedrich, sem gaf mönnum
það ráð að loka efnislegu augunum, þá fyrst yrði
mynd hins andlega auga sýnileg. Þegar Emst
frétti, að við bmna Glerhallarinnar í Múnchen
1931, hefðu 9 málverk Caspars Davids eyðilagst,
lá við að hann legðist veikur, svo mjög sem hann
tók það nærri sér.
Konurnar urðu margar í lífi Marx Emst, yfir
honum var þokki hins fámáluga hægláta manns
en spurulla augna, er bjuggu yfir einhverjum
innri seið og dulmögnun. Þær hrifust ekki ein-
ungis af magnþrungnum myndverkum hans,
heldur einnig manninum að bald þeirra.
Franska skáldið Paul Eluard sendi Gölu konu
sína til Ernst með orðunum: hvað getur maður
gert meira fyrir vin sinn en að senda honum
konu sína sem maður elskar ennþá. Á tímabili
varð úr þríhyrningur, og þau ferðuðust mikið
saman, meðal annars til Indókína, en seinna
varð Gala ástkona Salvadors Dalís, músa og
fylginautur hans allt lífið. Önnur eiginkona
Emst, sem hann kvæntist 1927, var Marie-
Berthe Aurenche, sem var nýkomin af stúlkna-
heimili og fyrir tilstilli foreldranna á leið í
hjónasæng með efnuðum málafærslumanni, er
eignalaus listamaðurinn nam hana á brott. Var í
fyrstu eftirlýstur af yfirvöldunum, en foreldr-
arnir sættust við málarann og hjónabandið ent-
ist til 1937. Sama ár tók hann saman við breska
málarann og skáldkonuna Leonoru Carrington
og flutti með henni til Suður-Frakklands.
Max Ernst vai- samsettur maður og gat verið
hrjúfur í garð eiginkvenna sinna, fann ekki til-
gang í þessum hjónaböndum, varð leiður á þeim
og yfirgaf þær. í samtali við Jimmy son sinn
sagði hann eitt sinn og lagði í róminn; „Sérhver
kona hefur sköp, en hjá fæstum eru þau í sam-
bandi við heilastöðvarnar. Flæktu aldrei radd-
böndum og heilabúum saman... Ást getm- orðið
verst allra kynsjúkdóma.“
Er seinni heimsstyrjöldin braust út var Max
Emst í undarlegri aðstöðu, í Frakklandi var
hann fjandsamlegur útlendingur, en í Þýska-
landi úrkynjaður og útskúfaður listamaður.
Hann var tekinn fastur og sat í tvennum fanga-
búðum, en Eluard tókst að fá hann lausan. Er
þýskar hersveitir ruddust inn í Frakkland, var
hann aftur tekinn fastur og settur í búðir, en
tókst að flýja, er tekinn fastur aftur og nú af
Gestapó, en flýr aftur. Enn nýtm- hann vina
sinna, sem útvega honum pappíra til Bandaríkj-
anna, og vegabréfslaus flýr hann yfir Spán til
Lissabon, og flaug þaðan til New York 14. júlí
1941. Var um tíma í innflytjendabúðum, en
Peggy Guggenheim tekst að fá hann lausan og
greiðir götu hans á allan hátt, og fyrr en varir
er hún orðin þriðja eiginkona hans. Hjónaband-
ið entist ekki nema í ár, kannski var það ein-
ungis til málamynda til að gera Ernst löglegan í
landinu, því nú tekur hann saman við brezka
málarann og skáldið Doretheu Tanning, sem
var 21 ári yngri en Ernst. Hún varð svo fjórða
eiginkona listamannsins 1946, og þá var hann
loks kominn í heila höfn og þau lifðu saman til
æviloka og höfðu mjög örvandi áhrif hvort á
annað. Byggðu sér hús í Sedona í Arizona þar
sem Ernst gerði marga og eftirminnilega
skúlptúra. Hafi hjónabandið við Peggy Guggen-
heim ekki beinlínis verið málamyndahjónaband,
hefur Dorothea Tanning óvefengjanlega verið
stóra ástin í lífi Ernst sem engu eirði því hann
kynntist henni þegai- hann aðstoðaði við sam-
setningu sýningar á málverkum kvenna í hinum
nafntogaða sýningarsal Peggyar, Art of This
Century, List á þessari öld.
Nú varð Max Ernst aftur að fara að berjast
fyrir lífi sínu, því lítill markaður var fyrir mynd-
verk hans, en 1947 vann hann óvænt samkeppni
fyrir framan nefið á Dalí og Delvaux vai’ðandi
listaverk í kvikmynd. Þó gengu sýningar sem
hann hélt ekki sérlega vel og sumar beinlínis
illa. Hann gerðist amerískur ríkisborgari 1948,
en eitthvað skorti á að hann festi rætur. Evrópa
freistaði og hann leigði sér vinnustofu í París
1950, flutti svo alfarinn til Frakklands 1953 og
varð franskur ríkisborgari 1958. París var þá
aftur orðin miðja listar hans og þó þau
Dorothea settust að í Suður-Frakklandi, var
hann jafnan með vinnustofu í borginni. Árið
1954 verður vendipunktui’ í lífi listamannsins,
því þá fær hann heiðursverðlaunin á Tvíær-
ingnum í Feneyjum og um leið má segja að
and-listamaðurinn hafi orðið klassískm’. Frá
þessu ári lá leiðin upp á tindinn og Max Emst
var virtur og dáður síðustu 25 ár lífs síns, lést í
París 1976.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 23. MAÍ 1998 1 1