Lesbók Morgunblaðsins - 23.05.1998, Page 14

ÞORVALDUR
SÆMUNDSSON
BRÚÐKAUPSVEISLA
OG 36 SILFURSKEIÐAR
EFTIR
JÓNÍNU VIGDÍSI SCHRAM
Pétur í Engey taldi börnum
sínum helst fullkosta að
giftast nánum skyldmenn-
um. Engeyjarsystkinin voru
heitin frændsystkinum í
Skildinganesi og giftingin
fór fram 27. nóvember
1835. Var öllu tignasta
fólki sem til náðist hérlend-
is boðið til veislu í
Klúbbnum við Aðalstræti,
en gjöf frá konunglegum
embættismönnum var
fálega tekið.
AFJÓRÐA tug nítjándu
aldar bjó í Engey einn
hinna gildustu útvegs-
bænda hér um slóðir, Pét-
ur Guðmundsson. Faðir
hans, Guðmundur Jóns-
son, hafði verið lögréttu-
maður og búið í Örfirisey
og Skildinganesi, sjósóknari að sjálfsögðu.
Tveir synir Guðmundar gengu skólaveg,
Otti Effersö, sem varð sýslumaður í Gull-
bringu- og Kjósarsýslu og víðar, og Jón
Effersö sem hraktist til Færeyja sökum
þess, að hann gekk í lið með Jörundi hunda-
dagakonungi. Gekk hann hér um með korða
og byssu á valdatíma Jörundar og hafði
vopn sín óspart á lofti, er hann rak erindi
húsbónda síns. Hefur hann verið auknefnd-
ur greifi í íslenskum sögum og sögnum.
Tveir Örfiriseyjarbræðra gerðust bændur,
Pétur í Engey og Gísli í Hrísakoti í Brynju-
dal, en systir þeirra, Margrét, var gefin
Þórði dannebrogsmanni í Skildinganesi syni
Jóns á Háteigi á Akranesi, Einarssonar
prests Torfasonar í Kjós.
Pétur hefur snemma þótt nyög mannvæn-
legur, og var honum ungum að aldri gefin
Ólöf, dóttir Snorra bónda hins ríka í Engey,
Sigurðssonar. Höfðu forfeður hennar búið í
Engey mann fram af manni. Þau Pétur settu
fyrst bú í Skildinganesi, en fluttust síðar í
Engey. Gerðist Pétur uppgangsmaður mikiil
og umsvifamikill útvegsbóndi, er leit stórt á
sig og hélt til gildis við hvem sem var. Þau
hjón eignuðust mörg böm og valdi faðir
þeirra handa þeim maka að sínu skapi.
Árið 1835 voru fjögur böm hans trúlofuð
samtímis, þrjár dætur og einn sonur. Ein
dóttir hans, Guðríður, hafði þó boðið föður
sínum birginn, neitað tveimur mönnum, sem
honum var geðfellt, að ættu hana, án þess að
segja orð um, hvað ylli, en valið sér sjálf
ungan stúdent, Þorgrim Amórsson, er síðar
varð prestur í Þingmúla. Varð þar ekki um
þokað, þótt foreldravaldið í Engey væri ríkt.
Fálát skaprík og ósveigjanleg sór hún sig í
ættina og fór sínu fram. Önnur dóttir, Hall-
dóra, var trúlofuð snikkarasveini, „mann-
tötri“, er Jón Erlendsson hét, og munaði þó
mjóu, að stúíka af öðm sauðahúsi en útvegs-
bændadætumar - hin léttlynda og fríða
þjónustustúlka í gildaskálanum í Reykjavík,
Málfríður Sveinsdóttir, yrði þar hiutskarp-
ari. En foreldrar piltsins tóku í taumana, og
Málfríður sigldi síðar með sjálfum stiftamt-
manninum til kóngsins Kaupmannahafnar
eftir mörg og ekki áfallalaus ævintýri í hin-
um islenzka höfuðstað.
Myndlýsing/Freydís Knstjánsdóttir
ÞEIR Pétur í Engey og Þórður í Skildinganesi voru samt ekki svo skyni skroppnir, að þeir
skildu ekki mætavel, hvar fiskur lá undir steini. Að vísu brutu þeir odd af oflæti sínu og leyfðu
bömum sfnum að taka við silfurskeiðunum, svo að forðað yrði veisluspjöllum og hneyksli.
Hafa foreldrar Jóns ef til vill hugsað
svipað um bæjarstúlkumar og annar maður
um svipaðan vanda: „Nokkrar stúlkur, að
ytra áliti ekki svo snoppuófagrar, en hreint
að segja, þó ég ei lasti neina þeirra, mun þar
þó verið hafa misjöfn gimbur í mörgu fé.“
Loks voru tvö Engeyjarsystkini heitin
frændsystkinum í Skildinganesi, bömum
Þórðar dannebrogsmanns og Margrétar
systur Péturs. Átti Guðmundur Þórðarson
að fá Guðrúnar eldri Pétursdóttur, en Jón
Pétursson Guðrúnar Þórðardóttur. Sýnir
þetta makaval vel stórlæti Péturs f Engey.
Hann taldi bömum sínum helst fullkosta að
giftast nánum skyldmennum. Var það mjög
algengt á þessum tíma í ættum, sem þótti
sér fátt samboðið.
Þau frændsystkinin vom gefin saman 27.
nóvember 1835, og var morgungjöf beggja
brúðanna fjörutíu spesíur, en mágamir feður
þeirra, voru svaramenn. Nú reið á, að þetta
systkinabrúðkaup færi fram með rausn, sem
ættinni mátti verða virðing að, og var efnt til
veizlu mikillar í gildaskála Reykvíkinga,
klúbbstofunni. Var þangað boðið öllu tign-
asta fólki, sem til náðist nærlendis, „og kvað
svo rammt að, að biskupinn var þar líka“.
Þótti þetta stórfenglegasta brúðkaupsveisla,
sem haldin hafði verið í Reykjavík um langt
skeið. Boðsgsetir voru áttatíu, auk þeirra
sem slæddust að síðar, og mjög kappsamlega
veitt, enda kostaði veislan þrjú hundruð
ríkisdali. Það voru ærið mörg kýrverð. Sýnd-
ist þetta allt horfa til mikils vegs.
Stórmenni það sem boðið hafði verið, hef-
ur vafalaust kunnað að meta góða veislu. En
það kunni samt ekki að þiggja boð bænda
eins og hjá jafningjum væri. Það hæfði ekki,
að útvegsbændur gerðu sér svo dælt við
konungiega embættismenn og danska kaup-
menn. Því höfðu þessir höfðingjar tekið sig
til eftir vandlega íhugun á því, hvað sómdi
að gera, og skotið saman allvænni fúlgu silf-
urpeninga. Nú var það of ber móðgun að
gefa brúðhjónunum, er slíka og þvflíka
veizlu héldu, jieninga. Þess vegna voru tutt-
ugu og fjórar matskeiðar og tólf teskeiðar
smíðaðar úr silfrinu, og var þessum
borðbúnaði skipt á milli brúðhjónanna.
Þeir Pétur í Engey og Þórður í Skildinga-
nesi voru samt ekki svo skyni skropnir, að
þeir skildu ekki mætavel, hvar fiskur lá und-
ir steini. Að vísu brutu þeir odd af oflæti
sínu og leyfðu börnum sínum að taka við
silfurskeiðunum, svo að forðað yrði veislu-
spjöllum og hneyksli. En fálega var þessu
tekið og þunglega um gjöfina talað eftir á.
Engeyjarfólki og Skildinganesfólki þótt eng-
inn heiður að henni. Hún var nefnilega tákn
þess, að gefendumir töldu sig standa skör
ofar í mannfélagsstiganum en þeir, sem
stýrðu skipum á fiskimið, jafnvel þótt þá
skorti hvorki efni né höfðingslund til þess að
slá upp rausnarlegri veizlu.
Árin liðu og brúðhjónin, sem áttu silfur-
skeiðamar til minningar um það, að
embættismenn landsins telur útvegsbændur
ekki sína jafningja, eignuðust böm og buru.
Pétur Guðmundsson bjó áfram búi sínu í
Engey og lét hlut sinn hvorki á sjó né landi.
En í stórlæti sínu var hann ekki laus við
þann vankant, er þá var á mörgum hraust-
um dreng - drykkjuskap. Marga svaðilför
hafði hann farið á sjó og jafnan gengið með
sigur af hólmi. Miðvikudagskvöldið 22. sept-
ember 1852 ætlaði hann að damla á árabát
milli Reykjavíkur og Engeyjar og hafði með
sér sonarson sinn ungan. Þetta var hinum
aldna vfldngi, sem lengst af hafði á sætrjám
flotið, ekki mikil dirfskuför. Nokkm siðar
voru tíðindi skrifuð vestur á Snæfellsnesi:
„Pétur í Engey, okkar besti almúgamað-
ur, fór kenndur á smábáti með sonarsyni
sinum og gat ei bjargað sér vel... þó landi
næði. Var það því svo hrapalegt, að hann
svona skyldi skolast burtu í bátnum, en
drengurinn var ekki svo fær að hann kæmist
lengra en upp í fjöruna til að segja frá afa
sínum. Myrkur var líka komið.“
I Þjóðólfi segir, að hann hafi drukknað á
leið úr Engey. Dimmt var og gekk að vont
veður, og hvolfdi bátnum undir eynni. Hafi
piltinum skolað á landi og skreið hann heim
undir bæinn og fannst þar um kvöldið. Lik
Péturs rak á Akranesi mánuði síðar, en var
jarðsett í Reykjavík.
Svo lauk ævi útvegsbóndans, sem storkaði
embættismannastéttinni með dýrðlegri
veislu en hún taldi sig geta þegið, án þess að
láta gjald koma fyrir. Já - og við almúgann
kenndu þeir hann enn, þótt hann bæri höfuð
og herðar yfir suma þá sem þóttust hafa
komist nokkrum þrepum hærra í metorða-
stiganum.
Þessa frásögn fann ég í fórum móður
minnar, Láru Jónsdóttur Schram, að henni
látinni og veit ég ekki hvaðan hún hafði
fengið hana.
SÖNGUR
VOR-
BOÐANS
Ég leit þig einn vordag, er sól gyllti
sæ;
það var söngur í lofti og kliður
og angan í blænum þann morgun í
maí;
frá mamum barst hóglátur niður.
Hve augun þín blíðu þá blikuðu
skær
sem blómin í vorsólar Ijóma.
Um grundirnar mjúku lék vorgolan
vær.
Allt virtist sem losnað úr dróma.
Þú komin varst sunnan úr
suðrænum geim
til sólbjartra dala ogheiða.
Frá ströndunum fjarlægu
stefndirðu heim
til stórfengra öræfaleiða.
Um háloftsins vegu með sumri og
sól
þú sveifst yfir hafdjúpin víðu
að njóta þess yndis að eiga þér ból
og una hér sóldægrin blíðu.
Hér vildirðu una á upprunans slóð
við indælu fjallvötnin bláu
ogsyngja á heiðunum ástíjúfan óð,
þar eitt sinn sporin þín lágu.
í morgunsins ljóma mér söngstu
þann söng,
er sál minni gleðikennd veitti,
um síunga daga og sólkvöldin löng,
ersænum íroðaglóð breytti.
Svo flaugstu á brott út í bláheiðan
geim
sem blærinn, er þýtur um vengi.
En víst mun ég seint gleyma
söngvunum þeim,
er söngstu mér hljómblítt og lengi.
VOR
Enn tendrar vorið vaxtarmagnsins
eld
og vekur allt tíl lífs með geislum
sínum.
Það gefur landi grænan, mjúkan
feld
og glitar það með litabrigðum
finum.
Ogjörðin, sem í vetur fonnin fól
og frostið nísti langar, dimmar
nætur,
hún Ijómar nú í bjartri sumarsól
lík sælli mey, sem árla rís á fætur.
Já, vorið, það er guðdómsmætti
gætt,
það gróðrarhöndum fer um naktar
brekkur
og getur auðnir fogrum kufli klætt
og kveikt þau log, sem nóttin ekki
slekkur.
Það blómgast aUt við vorsins
vaxtarmátt,
þá vikin burt er kuldatíðin stríða.
Hve fagurt Ijómar himinheiðið blátt
og hlýlega’ andar sunnangolan
þýða!
Höfundurinn er kennari á eftirlaunum.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/UST1R 23. MAÍ1998