Lesbók Morgunblaðsins - 23.05.1998, Side 19

SÍVAKANDI STREYMI TÍMANS
TðlVLIST
Iðnó
Trfó Reykjavíkur, Martial Nardeau og félagar
fluttu tdnverk eftir Dvorák, Copland, Shankar,
Piazolia, Taira og frumfluttu nýtt verk eftir
Jdn Nordal. Miðvikudaginn 20. maí.
MEÐ þessum miðnæturtónleikum, sem með
hléi voru tveir og hálfur tími að lengd, var Iðnó
í raun opnað sem tónleikahús og í því tilefni gaf
borgarstjóm Reykjavíkur húsinu nýjan flygil,
sem þama var notaður í fyrsta sinn. í fyrsta
sinn er ef til vill rangnefni, því Iðnó á sér langa
sögu, þar sem tónleikar falla saman við annað
merkilegt efni sem þar hefur verið flutt. End-
urgerð þessa merkilega húss hefur tekist hið
besta en fyrir tónleikahald er rétt að höfð séu í
huga nokkur atriði.
Það er ófært að hafa hangandi svonefndar
„drapperingar", því þær drepa ferli hljóð-
bylgna, þannig að það hljóð sem fer inn í sviðið
kemur ekki þaðan út aftur. Sem sagt, nefndar
„drapperingar" drekka í sig hljóðið og sviðið
verður að mestu dauður hljómsvari, þögult
baksvið, er rændi t.d. píanóíð allri enduróman,
svo það var „undarlega þurrt á manninn“.
Nauðsynlegt er, ef Iðnó á að vera gott tón-
leikahús, með lifandi enduróman, að gera svo
um sviðið að það verði virkur þátttakandi í
hljómguninni (hljómgun samanber tímgun).
Þá má ekki gleymast, að húsið sjálft er mjög
lifandi. Þess vegna þarf að kenna þeim er þar
ganga um sali, t.d. í eldhúsi og hliðarsölum, að
harðhæla ganga hljómar um allt húsið og get-
ur verið truflandi bæði fyrir flytjendur og
gesti, eins og reyndar átti sér stað að þessu
sinni.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
MEÐ þessum miðnæturtónleikum var Iðnó í
raun opnað sem tónleikahús
Þögn innsviðsins var mjög áberandi í flutn-
ingi Dumky-tríósins, eftir Dvorák, þannig að
mjög mikil firrð var í hljómþátttöku píanósins,
sem var slæmt, því flutningurinn var sérlega
góður. Dumka (að^ íhuga) er sagt upprunalega
vera ballaða frá Úkraínu, þar sem skiptast á
íhugandi hægir þættir og hraðir en þó trega-
fullir þættir. Það sem er sérkennilegt við
Dumky-tríóið (fleirtalan) er að það er að formi
til ekkert skylt sams konar verkum frá þess-
um tíma, sem flest voru í sónötuformi, með
sínum hægu þáttum, skersóum og finale-
rondóum, en skiptist í sex „dumky-dansa“. Að
því leyti til er verkið frumlegt og tónmálið því
ekki „sinfónfskt" unnið. Flutningur tríósins
var mjög fallega mótaður og oft meistaralega
góður í hægu hugleiðingunum, þar sem sam-
spil Guðnýjar Guðmundsdóttur og Gunnars
Kvaran var oft glitrandi fallegt, er einnig gild-
ir fyrir samleik Peters Máté.
Tónþurrð sviðsins var nyög áberandi í Dúói
fyrir flautu og píanó eftir Aaron Copland, sem
flutt var af Martial Nardeau og Peter Máté.
Þetta er frekar dauflegt verk og með einhverj-
um hætti búið til án viðvistar nokkurs listfeng-
is, en var rrijög vel flutt. Tónþurrðin kom
þannig fram, að það var eins og flautuleikar-
inn stæði fyrir framan pappírsþil og í fjarska
heyrðist í píanói. Þar sem tónleikarnir voru
allt of langir hefði sem best mátt sleppa þessu
verki, því tveggja og hálfs tíma miðnæturtón-
leikar eru ekki góðir fyiir kvöldsvæfa hlust-
endur.
Eftir hlé var flutt „morgun-raga“, tónverk
eftir Ravi Shankar, er hann samdi fyrir flautu-
snillinginn Rampal. Það sem er sérkennilegt
við indverska „raga“-tónlist, er að slík verk
eru ávallt í sömu tóntegund. I þessu verki eftir
Shankar er aldrei farið út fyrir ákveðinn tón-
stiga, þannig að verkið í heild er mjög
„staðbundið", sem að vísu gerir það heilstætt.
Leikur Martial Nardeau og Elísabetar Waage
var glæsilegur og náðu þau að túlka þann
þokka sem þessi sérkennilega tónlist
Shankars býr yfir.
Martial Nardeau og Pétur Jónasson fluttu
tvo þætti úr sögu tangósins eftir Piazolla, en
hann hefur reynt að yfirfæra tónmál tangósins
frá bindandi danstónmáli yfir í eitthvað sem í
raun tilheyrir evrópskri tónlistarhefð. Þetta er
þokkafull tónlist og var mjög vel flutt af þeim
félögum. Synkronie, eftir japanska tónskáldið
Yoshihisa Taira, er meistaralega vel gert til-
raunaverk fyrir tvær flautur og var flutningur
Martial Nardeau og Guðrúnar Birgisdóttur í
sönnum Listahátíðargæðaflokki. Þarna gat að
heyra þrástefjun, alls konar tónmótunarað-
ferðir, sem oftlega voru einnig leikur með
hljóðfall og tal-innskot, er voru skemmtilega
notuð sem eins konar stunur og áreynsluhljóð,
líklega svipuð þeim og heyra má í japanskri
glímu.
Tónleikunum lauk með frumflutningi á nýju
verki eftir Jón Nordal, hljóðlátu og líðandi fal-
legu tónverld, er skiptist í nokkur einleiksat-
riði, með einstaka samspilsþáttum á milli.
Heiti verksins er ,Andað á sofinn streng" og
þar vitnað í ljóð eftir Snorra Hjartarson.
Tónskáldið segir að yfir verkinu sé „rökkur-
stemmning í anda vögguvísu". í raun er öll
tónlist einrödduð, hvort sem raðað er saman
tónum eða blæbrigðum, og það sem umfram
er er þá aðeins umbúnaður og þvf er slík
stemmning, sem einkennir verk Jóns, búin því
sem skiptir máli, þ.e. þeirri hugleiðingu, sem
fólgin er einleiksstrófum verksins, að „anda á
sofinn streng svo hljómur hans vakni“ en þó
með þeirri gætni, eins og heyra mátti í niður-
lagi þess, er píanóið hvislaði: „Góða nótt.“
Flutningur Guðnýjar, Gunnars og Máté var í
heild sérlega fínlega mótaður og gæddur
þeirri alvöru, sem þetta hljóðláta verk er svo
ríkt af. Einhvem veginn settist það að í huga
undirritaðs, sem má vera vegna vanans, að
þessi hægláta en samt viðburðaríka tónsmíð
eigi sér ósamda kafla stærri gerðar, er stæðu
með þessari fallegu vögguvísu til beggja
handa.
Ef til vill er þessi hugmynd orðin til vegna
einkunnarorða þeirra er Jón sækir til Snorra
og yfírskriftar tónleikanna, er mynda eins
konar samfellu, því í Iðnó er það sagan sem
andar á sofinn streng sinn og vekur með hljómi
sínum síkvikt streymi tímans, til þátttöku í hin-
um óskilgreinanlega samsöng fegurðarinnar.
Jón Ásgeirsson
FRAMÚRSKARANDI
LIST OG HÖIVNIJN
þeirri hlið eru gerð prýðileg skil í
nokkrum ritgerðum í skrá, sem að auk
eru mjög upplýsandi, hæfilega langar
og á vel skiljanlegu máli.
Margrét drottning hefur í vaxandi
mæli snúið sér að listsköpun á undan-
förnum áratugum, þannig að svo er
komið að nú er það henni tilvistarleg
nauðsyn, eins og Annette Stabell orðar
það í sýningarskrá. Hátignin hefúr
reynt fyrir sér á ýmsum sviðum, mest
þó í málverkinu en einnig vatnslitum,
lýsingum ýmiss konar, grafík og list-
iðnaði.
Það fyrsta sem ég sá eftir drottning-
una var mynd í húsi málarans Victors
Brockdorffs úti í Charlottenlund seint á
sjötta áratugnum, og löngu seinna
steinþrykk á verkstæði Hostrup Peder-
sen og Johansens í Valby, auk mynda í
blöðum og tímaritum. I Ijósi þessara
kynna minna af listsköpun hátignarinn-
ar þykir mér borðleggjandi að hún hef-
ur náð lengst í gerð kirkjuklæða. Ein-
faldleiki þeiiTa er sláandi auk þess sem
þau eru svo vel útfærð handverkslega
að vart verður betur gert. Þá hlið hafa
að vísu annanst lærðir fagmenn með
drottningunni, en þannig verða iðulega
fegurstu kirkjuklæðin tíl, samvinna
listamanns og þjálfaðra fagmanna.
Dönsk kirkjulist á sér langa og merka sögu
og eru gotnesku kalkmálverkin frá 14. og 15.
öld sýnu merkilegust. Eftir siðaskiptin var
hvítkalkað yfir þau en á seinni tímum hefur
markvisst verið unnið við að fjarlægja kalkið
og hafa þá undursamlegar myndir frá tímum
kaþólskunnar verið að birtast, á stundum
mjög vel varðveittar, en annað hefur verið
reynt að gera við eftir fóngum. Danir geta
þannig státað af ríkri hefð í kirkjuskreyting-
um og hvað hönnun kirkjuklæða drottningar-
innar áhrærir er hún í góðu samræmi við
danska hefð á sviðinu. Það sem öðru fremur
vekur athygli er hinn mettaði einfaldleiki sem
er svo fullkomlega laus við þá væmni, skreyti
og ofhlæði sem stundum einkennir slík klæði.
Og þar sem kirkjurnar sjálfar eru sem sýn-
ingarsalir slíkra klæða er mikilvægt að þau
séu í góðu samræmi við innviði þeirra og taki
1» j óðmi n jasafni ö
KIRKJUKLÆÐI MARGRÉTAR II
Opið alla daga frá 11-17. Til 7. júnf. Að-
gangur 300 krúnur. Sýningarskrá 1.200
krúnur.
ÞAÐ verður að segja eins og er, að
sýning kirkjuklæða sem hannað hefur
Margrét ÞórhOdur Danadrottning kom
rýninum mjög á óvart. Ekki einasta
verkin sjálf heldur einnig aðkoman að
sýningunni, því hinn svonefndi Bogasal-
ur hefur fengið andlitslyftingu og hana
meira en lítið væna. Hefur verið málað-
ur hátt og lágt, að auk er komin ný gólf-
klæðning og gerir þetta alla aðkomu
mun lífmeiri. Og þrátt fyrir að málning-
in sé grá virkar salurinn mun stærri í
þessum nýja búningi, og er hér komið
gott dæmi um að hvítt er ekki alltaf
besta lausnin eins og margur hérlendur
hefur á heilanum. Þá er þessi sýning
svo fagmannlega og vel sett upp að með
fádæmum er og hefur maður þó margt
frábært séð í rýminu, sker sig á vissan hátt úr
öllum framkvæmdum öðrum á þessum stað.
Sýningargripunum níu vel fyrir komið svo
kirkjuklæðin njóta sín hvert og eitt svo sem
best verður á kosið.
Frekar óvenjulegt að byrja listdóm á þenn-
an hátt, en viðbrigðin við að koma inn í salinn
voru svo mikil að þau sitja enn í sinninu. Loks
er sýningarskráin þess eðlis að rétt er að
halda þessari þulu aðeins áfram, því skilvirk-
ari vinnubrögð og fagmannlegri hönnun hefur
naumast sést á landi hér og fyrir það eitt og
sér er hún hinn eigulegasti gripur og markar
vonandi tímamót. Að baki hennar standa rit-
stjórinn Annette Stabell, hönnuðurinn Mette
Mourier og Prentverkið Oddi hf. sem hafa
ásamt ljósmyndurunum unnið afar gott verk.
Drottningin, sem er með menntuðustu
þjóðhöfðingjum sem nú eru uppi, hefur löng-
HLUTI af biskupskápu Helsingjaeyrar-
stiftis, bakhlið 1986.
um skilið gildi lista svo sem fleiri úr konungs-
fjölskyldunni. Má hér helst nefna úr sænsku
móðurættinni þá Prins Eugen, sem var snjall
málari, einnig var Sigvard Bemadotte ekki
síður drjúgur sem hönnuður silfurgripa. Báð-
ir jafnframt fagurkerar fram í fingurgóma.
Þetta var fullt starf hjá þeim og til viðbótar
reisti Prins Eugen höllina Waldmersudde,
sem nú er safn verka hans og ýmissa annarra
sænskra myndlistarmanna úti i Djurgárden í
Stokkhólmi, auk þess sem þar eru settar upp
mikilsháttar listsýningar. Þá ættu þeir sem
komið hafa í Rosenborgarhöllina í miðri
Kaupmannahöfn og enn frekar Frederiks-
borgarhöllina í Hillerad að geta gert sér grein
fyrir því hve dönsku konungsfj ölskyldunni
hefur verið annt um að vera hvergi eftirbátur
evrópska háaðalsins í listrænum efnum.
Óþarfi að fjölyrða meira um það hér og ei
heldur um dönsk áhrif á íslenzka kirkjulist, en
■' n E V K J A
FJÓLUBLÁR messuhökull, framhlið. Dóm-
kirkjan (Árósum 1993.
ekki of mikið í, auki þær af upphöfnum hátíð-
leika en skeri ekki of mikið í augu.
Þótt hefðbundnar leiðir séu þræddar í gerð
klæðanna kemur persónulegur svipur lista-
mannsins fram, bæði hvað efnis- og litaval
snertir, og á þeim rúmum tveim ái-atugum
sem hátignin hefur hannað kirkjuklæði hefur
yfirbragð þeirra þróast til meiri formræns
skýrleika og sjálfstæðis.
Það er yfirmáta mikilsvert að hafa fengið
þessa sýningu hingað á Listahátíð og vonandi
verður hún til að tengja danska og íslenzka
listhönnun sterkari böndum. Að minnsta kosti
ætti hún og framkvæmd hennar að verða ís-
lenzkri listhönnun lyftistöng á fleiri en einu
sviði eins og fram kemur í upphafi rýninnar.
Annað sem framkvæmdin undirstrikar er að
sýningarsalir þjóðminjasafna geta verið
gæddir aðdráttarafli, léttleika og þokka. Og
nú liggur leiðin í Þjóðminjasafnið, til að skoða
list Margrétar Þórhildar, sem var síðust til að
vera borin til erfða á íslandi.
Bragi Ásgeirsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 23. MAÍ1998 19