Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1998, Side 4

, , Ljósmyndimar tók greinarhöfundurinn.
RYGJAVARÐAN (Ryvarden) er þekkt frá fornu fari. Övíst er um upprunalegt hlutverk hennar. Olíklegt er að hún sé Flókavarða.
HRAFNA-FLÓKI
LEGGUR FRÁ LANDI
EFTIR STEFÁN AÐALSTEINSSON
í Landnámu segir að Flóki hafi búist til íslandsferðar af
Rogalandi.l húsi við vitann voru hengd upp handskrifuð
spjöld þar sem lýst var ýmsum atriðum úr ævi Flóka.
Sum þau atriði, \ jar ó meðal að Flóki hafi búið í Smjör-
sundi, byggjast ekki á rituðum heimildum.
IFERÐ SEM ég fór um Noreg vestan-
verðan í ágúst sumarið 1997 leitaði ég
upplýsinga um fyrri heimkynni nokk-
urra íslenskra landnámsmanna í Nor-
egi. Ég hóf ferðina á að afla upplýsinga
um Flóka Vilgerðarson, fyrsta mann
sem lét í haf frá Noregi í þeim tilgangi
að hefja landnám á íslandi. I fyrstu grein
af þremur í þessum greinaflokki verða raktar
þær aðstæður sem Landnáma greinir frá um
upphaf ferðar Flóka til íslands og ritaðar
heimildir bomar saman við aðstæður á sögu-
slóðum. í næstu grein verður sagt frá eyjunni
Mostur við Hörðaland, en þaðan kom Þórólf-
ur Mostrarskegg. Þar var sungin í tjaldi
fyrsta messan í Noregi í kristniboði Olafs
konungs Tryggvasonar. Jafnframt er sagt frá
eyjaklasanum Sólundum vestur undan Sogn-
sæ, en þar komu Kveldúlfur og Skallagrímur
við sögu, áður en þeir létu í haf til íslands.
Egill Skallagrímsson kom við á Gulaþingi og
einnig í Sólundum, þar sem hann slapp með
naumindum undan Eiríki konungi blóðöx.
Þriðja og síðasta greinin fjallar um Ingólf
Amarson og Hjörleif Hróðmarsson sem áttu
heima í Dalsfirði á Fjölum, áður en þeir fóru
til landnáms á Islandi. I sömu grein verður
heimkynnum Gísla Súrssonar á Norður-Mæri
lýst og reynt verður að bregða ljósi yfír
hvernig frásagnir Gísla sögu falla að staðhátt-
um í Noregi.
Hrafna-Flóki leggur frá
landi í Noregi
í Hauksbók Landnámu (1986. íslensk fom-
rit, I. bindi) segir svo um ferð Flóka frá Nor-
egi:
„Flóki Vilgerðarson hét víkingur mikill; hann
bjósk af Rogalandi at leita Snjólands; þeir
lágu í Smjörsundi. Hann fekk at blóti miklu
ok blótaði hrafna þrjá, þá er honum skyldu
leið vísa, því at þá höfðu hafsiglingarmenn
engir leiðarstein í þann tíma í Norðrlöndum.
Þeir hlóðu þar varða, er blótit hafði verit, ok
kölluðu Flókavarða; þat er þar er mætisk
Hörðaland ok Rogaland."
Undirbúningur að ferðinni til Vesturlands-
ins hófst snemma árs 1997. í frásögn Land-
námu af ferð Flóka frá Noregi staldraði ég við
setninguna: „Þeir lágu í Smjörsundi.“ Þar
segir aðeins að Flóki og menn hans hafi legið í
sundinu, en ekki hvers vegna. Til samanburð-
ar má benda á að í Landnámu segir um þá
Kveldúlf og Skallagrím, þegar þeir höfðu búið
skip sín til Islandsferðar: „Þeir lágu til hafs í
Sólundum." Þar lágu þeir, tilbúnir að láta í
haf, meðan þeir biðu færis að hefna Þórólfs
Kveld- Ulfssonar. Sama orðalag er notað í
Gísla sögu Súrssonar, þegar Gísli og félagar
hans fóru að Skeggjasonum á Flyðrunesi. Þá
lágu þeir til hafs í Æsundum. Engin slík skýr-
ing er gefin á dvöl Flóka í Smjörsundi. Smjör-
sund liggur skammt norðan við Haugasund.
Dag Austbe, sem er frá eyjunni Karmoy,
sunnan við Haugasund, fræddi mig á því að í
Smjörsundi væri örugg neyðarhöfn. Sundið
liggur inn frá hafsvæði sem heitir Sléttan
(Sletta), norðan Haugasunds. Þar er enginn
skerjagarður með landi og úthafsaldan skell-
ur á ströndinni af fullum þunga. Inni í sund-
inu er lygn sjór þó að hafrót sé úti fyrir. Þar
var fengin hugsanleg skýring á setningunni í
Landnámu, sú að Flóki hefði leitað inn í
Smjörsund undan veðri og legið þar. Hafi svo
verið væri eðlilegt að blótið hefði verið framið
í Smjörsundi. Þess ber að gæta að á sumum
kortum er Smjörsund kallað Straumurinn
(Straumen), eftir samnefndum bæ við sundið,
og getur það valdið misskilningi.
Leitin að Flókavörðu
Við nánari eftirgrennslan um fólk sem
þekkti til staðhátta við Smjörsund komst ég í
samband við konu í Haugasundi sem heitir
Marta Hagland og nú er á áttræðisaldri. Hún
bjó lengi á bænum Hagland, sem liggur að
Smjörsundi. Hún hafði kynnst sögninni um
Flóka og för hans til íslands. Marta hafði
mikinn áhuga á Flóka og vildi eindregið
leggja máiinu lið.
Marta sagðist hafa lært það í barnaskóla að
Flóki hefði siglt út frá Smjörsundi þegar hann
hóf ferð sína til Islands, og þar í sundinu væri
varðan sem hann hefði hlaðið og enn væri
kölluð Flókavarða. í ritinu Kulturhistorisk
vegbok for Hordaland (1993, bls. 172. Ritstj.
N.G. Brekke) er frá því skýrt að á bænum
Straumi sé varða sem kölluð sé Flókavarða.
Marta sagðist ekki hafa heyrt það fyrr en
sumarið 1996 að Rygjavarða (Ryvarden), sem
er nokkru norðar með ströndinni, væri kölluð
Flókavarða, en það var þegar Norðmenn
færðu Hafnfirðingum norskt grjót að gjöf til
að byggja á íslandi eftirlíkingu af Rygja-
vörðu, sem þeir töldu vera Flókavörðu.
Einnig náði ég sambandi við Konrad Bárdsen,
sem er mjög fróður um ísland og hefur oft
komið hingað. Hann lofaði að greiða götu
mína meðan ég væri í Haugasundi og sýna
mér ýmislegt úr sögu staðarins og nágrennis,
en þar eru miklar fornminjar frá löngu liðnum
tímum, víkingaöld, jámöld og bronsöld.
Sunnudaginn 10. ágúst fórum við Konrad
Bárdsen að Rygjavörðu til að skoða hana.
Fórum við á bíl alllanga leið norður fyrir
Haugasund og þaðan niður að Mplstervág, og
gengum síðan út að vörðunni. Á þessari leið
er mjór malarvegur sem er bílfær, en hann er
lokaður umferð til að draga úr umhverfis-
spjöllum á svæðinu.
Rygjavarðan er fornt fyrirbæri. Sumir telja
hana vera reista á mörkum hinna fornu fylkja
Rygjafylkis og Hörðaíylkis, en hún er allangt
norðan við núverandi íylkjamörk. Þar er nú
viti. Upprunalega varðan var rifin upp úr
miðri 19. öld, en endurbyggð síðar. Rygja-
varða stendur allhátt yfir sjó, á sæbröttu,
klettóttu nesi.
I húsi við vitann voru hengd upp handskrif-
uð spjöld þar sem lýst var ýmsum atriðum úr
ævi Flóka. Sum þau atriði, þar á meðal að
Flóki hafi búið í Smjörsundi, byggjast ekki á
rituðum heimildum. I Landnámu segir aðeins
að hann hafi búist til íslandsfarar af Roga-
landi. Meðal efnis sem fylgdi handskrifuðu
upplýsingunum var teikning af hugsaðri
brottfór Flóka frá Noregi og sýnt hvar maður
teymdi kú í átt að skipi. Skipið var reyndar
svo borðhátt og kýrin svo stór, miðað við
manninn, að erfitt hefði verið að koma henni
um borð. En teiknarinn vissi þó að Flóki hafði
haft búfé með sér frá Noregi.
„Þeir lógu ■ Smjörsundi"
Þegar við Konrad Bárdsen komum til baka
frá Rygjavörðu fórum við niður að sjó vestar-
lega í Mplstervágen, sem liggur inn í land
skammt fyrir norðan Smjörsund. Þar beið
okkar maður með bát, Daniel Stole. Hann á
fiskeldisstöð þar við voginn. Daniel flutti okk-
ur á bát sínum frá Mplstervágen út á opinn
sjó (Sléttuna) og þaðan inn í Smjörsund.
Á Sléttunni var nokkur alda, en alveg slétt-
ur sjór inni í Smjörsundi. Yst í sundinu skerst
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 13. JÚNÍI998