Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1998, Page 5

SÉÐ yfir Sléttuna (Sletta) frá Rygjavörðu. Ósinn að Smjörsundi er á HARALDARHAUGUR við Haugasund, minnismerki um Harald
strandlengjunni sem sést, en tveir hólmar byrgja sýn að honum. Þeir hárfagra, reist árið 1872, 1000 árum eftir orustuna í Hafursfirði.
verja ósinn fyrir sjógangi.
vogur inn úr því til norðurs, mjór fyrst en
víkkar innar. Vogurinn er mjög gott slripa-
lægi að sögn Daniels og hefur um langan ald-
ur verið neyðarhöfn.
Á leiðinni inn í sundið ræddum við um hvað
hefði verið brýnast fyrir Flóka að gera ef
hann hefði verið með fullbúið skip á leið út á
haf, en orðið að leita vars í sundinu vegna veð-
urs.
Okkur kom saman um að fyrst mundi hann
hafa komið skepnum frá borði. Til þess þurfti
hann að geta lagt að landi þar sem aðgrunnt
var og unnt að láta skepnur stökkva yfir borð-
stokkinn og upp í fjöru. Skepnurnar þurftu að
komast á haga og í vatn, meðan beðið var
byrjar. Óráð hefði verið að gefa af heybirgð-
um sem áttu að endast yfir hafið, meðan legið
var við land. Síðan gat hann endurnýjað
vatnsbirgðir ef með þurfti og eftir atvikum
lagfært hluti sem á hafði reynt meðan leitað
var hafnar undan veðri.
Pá gat Flóki notað tækifærið til að blóta í
sundinu ef biðin varð löng. Við blótsstaðinn
var hlaðin varða að blóti loknu, eins og segir í
Landnámu, og ef hann hefði blótað inni í
sundinu væri hugsanlegt að leifar af vörðu
fyndust þar enn.
Þegar inn í sundið kom sigldun við framhjá
hallandi, gróinni fles sem liggur alveg niður í
flæðarmál. Flesin er nú ræktað tún, og þar
hefur verið haga að fá fyrrum. Vatn er á þess-
um stað því að þar er bóndabýli í dag, bær að
nafni Straumur, sem áður er getið. Á þessum
stað virðist hægt að halda skipi að landi í
flæðarmáli og hleypa skepnum á land.
Á flesinni sjálfri, spölkorn frá sjó, er varð-
an sem Marta Hagland sagði að sér hefði ver-
ið kennt að væri Flókavarða, og það er þessi
varða sem sagt er frá í Kulturhistorisk veg-
bok for Hordaland.
Fylkjamörk milli Hörðalands og Rogalands
liggja nú eftir Smjörsundi endilöngu, og kem-
ur það heim við það sem segir um fylkjamörk-
in í Landnámu frá tímum Flóka.
I Landnámuútgáfu Fornritafélagsins vitnar
Jakob Benediktsson í Oluf Rygh í Norske Ga-
ardsnavne og í Germanska Namnstudier til-
lagnade E. Liden, og telur að Flókavarðan sé
þar sem nú heitir Rygjavarða (Ryvarden).
Báðar þessar tilvitnanir má rekja til Historia
Norvegica eftir Þormóð Torfason, íslenskan
fræðimann á Karmpy, en sú bók var gefin út
árið 1711. Þar segir Þormóður að íbúar á
þessu svæði kalli Rygjavörðu einnig Flóka-
vörðu. Nafnið Rygjavarða er hins vegar af
því komið að fylkið Rogaland er kallað
Rygjafylki í fornu máli.
Benda má á að hafsvæðið Sléttan liggur
milli Rygjavörðu og Smjörsunds, þannig að
ófært er á milli þessara staða þegar vont er í
sjó. Flóki hefði því ekki komist til Rygja-
vörðu til að blóta, ef hann lá í vari í Smjör-
sundi. Auk þess er hvergi lendandi við Rygja-
vörðu nema í svo til sléttum sjó. Varðan
stendur á nesi allhátt yfir sjávarmáli. Að nes-
inu er sæbratt á allar hliðar og hvergi vært
með skip þar nema í ládeyðu. Enga þeirra
möguleika til landtöku sem lýst er í Smjör-
sundi er að finna við Rygjavörðu.
Öðru vísi horfir við um Smjörsund. Þar
gæti Flóki hafa leitað vars undan veðri. Þar
er örugg höfn og góð landtaka, og þar má fá
haga og vatn fyrir búfé. Þar er auk þess varð-
an sem nágrannar sundsins kalla Flókavörðu.
Öll atriðin sem lúta að Smjörsundi geta fallið
vel að texta Landnámu. Setningin í Land-
námu: „Þeir lágu í Smjörsundi", og það sem
þar segir um blótið og vörðuna, gæti því
stuðst við staðreyndir að einhverju leyti.
Fræðimenn hafa haft skiptar skoðanir á
sannleiksgildi frásagnarinnar um Flóka.
Sveinbjörn Rafnsson (1974,102. bls. Studier i
Landnámabók. Lund) telur söguna af Flóka
VARÐAN í Smjörsundi, Flókavarðan, við bæinn Straum. Myndin er tekin af sundinu.
§8§i§||§|
skemmtilegan tilbúning. Jón Hnefill Aðal-
steinsson (1997, 21-22. bls. Blót í norrænum
sið. Háskólaútgáfan) telur frásögnina af blóti
Flóka hins vegar „bera þess öll merki að vera
gömul og gild“. Sú staðhæfmg fellur vel að því
sem hér er sett fram.
Ályktun mín af því sem hér er rakið um sam-
svörun texta Landnámu og staðhátta á sögu-
sviðinu er sú að frásögnin af dvöl Flóka í
Smjörsundi geti verið annað og meira en skáld-
skapur.
Um Harald hárfagra, haug
hans og minnismerki
Hai-aldur konungur hárfagri varð gamall
maður og dvaldi löngum á Rogalandi eða
Hörðalandi síðustu æviár sín. Þegar hann lést,
árið 933 að því er talið er, var gerður yfir hann
mikill haugur á Haugum við Karmeyjarsund.
Árið 1872 var reist veglegt minnismerki yfir
hann við Haugasund, til minnis um að 1000 ár
voru liðin frá því að hann sameinaði Noreg í eitt
ríki, við bardagann í Hafursfirði.
Höfundurinn er doktor í búfiórfræði.
Á síóðum Landnámsmanna
í tyregi
íýorðurtmri
Moldé
.,.r.r
,, KAUMS- C f
ÐALUP^ { \
SUNNM/ERIi„y ^-7*^
^ Þránd-
heimur
<3
ÞRÁND-
° : H E I M U R
i—
\
FIRÐAFYL|<I ,
'-da^lr I,, . Leikanger;
gé^ai^ocNAUP P L ö N D
Bergen HÖRDÁf^
Mostur
Smjörsund q
, ÞELAMÖRK
Stavanger y "f
iADAK
ACÐIR
lOOIqn
JÓN BJARMAN
UNDIR
FJALLSHLIÐUM
Að þekkja fjall
er að eiga heima
við rætur þess
hafa það stöðugt fyrir sjónum
halla sér upp að því
nota það sem svæfil
morgunsólin gefw því líf og lit
sjálft byrgir það fyrir kvöldgeislana
í huganum reika ég um
fjárgötur fjallsins
áreynslulaust leiða þær mig
upp á efstu brún
þaðan sér inn tii jökuls
og út til sjávar
í næstu sveit
heitir bakhlið fjallsins
öðru nafni
svæfill
ætlaður ókunnum snáða
sem á sín leyndarmál
falin í lækjargili
þau hafa augu mín ekki litið
því það fjall
þekki ég ekki
SVÖL
SUMARNÓTT VIÐ
SVARTÁRVATN
Kaldur flötw vatnsins
líkur skærum spegli
blekkir auga mitt
rennur saman við landið
mógræna mýrarfláka
vítt til blárra fjalla
Farin er til hvíiu sinnw
langt í austri
fjalladrottning
bak við brunadyngjur
Gullin er spöng um enni
undir hvítum faldi
hefir snúið við mér baki
Höfundur er prestor.
LÁRUSJÓN
GUÐMUNDSSON
IÐRUN
sigldu, sigldu nætur nökkvi
nú er lag
austrið brennur, ljóssins logar
lýsa dag
feldu mína döpru drauma
djúpt ísæ
- seinna, eftir sálu minni
sekur ræ
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 13. JÚNÍ 1998 5