Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1998, Side 6

SPÁNN HEIÐRAR
HEIMSSKÁLD SIH
HINN 5. júní minntust Spán-
verjar þess að rétt hundrað
ár voru liðin frá fæðingu dáð-
asta ljóðskálds og leikskálds
Spánar, Federicos García
Lorca, sem myrtur var af
þjóðvarðliðum á bandi fasista
í upphafi borgarastyrjaldar-
innar 1936, aðeins 38 ára gamall. Harðbannað
var að nefna nafn hans á Spáni meðan Franco
lifði, eða til 1975, en verk Lorca voru gefin út
og lesin eða sett á svið í öðrum löndum, og svo
virðist sem þau eigi sífellt meiri vinsældum að
fagna um víða veröld, enda er nú svo komið að
Lorca hefur verið þýddur á fleiri tungumál en
sjálfur Cervantes, höfundur Don Quixote.
Hátíðahöldin voru með margvíslegu sniði.
Sýningar voru opnaðar, leikrit frumsýnd,
hljómleikar haldnir, þar sem ljóð Lorca voru
sungin, bæði við sígilda tónlist og flamenco.
Blöðin voru full af greinum og frásögnum.
Eitt dagblaðið, Ideal, í Granada, gaf út 88
síðna aukablað, að hluta til í lit, eingöngu með
efni um Lorca. Þá var dreift úr þyrlu yfir
Granada-borg 100 þúsund eintökum af ljóðum
Lorca sem svifu til jarðar eins og kafalds-
flyksur.
Aznar fór með Ijóð ulanbókar
I Madrid var dagskrá, upplestrar, leiklist
og tónlist allan daginn á gamla stúdentagarð-
inum, Residencia de Estudiantes, þar sem
Lorca bjó um skeið ásamt Luis Bunuel,
Salvador Dalí, Vicente Aieixandre og Rafael
Alberti og fleiri afburðamönnum og stór-
skáldum sem kallast kynslóðin 27 og er ef-
laust sterkasta menningarafl þessarar aldar á
Spáni. Meira að segja forsætisráðherrann,
José María Aznar, tók þátt í dagskránni á
„Resi“, með því að fara með, utanbókar,
fyrsta kvæðið í „Tataraþulunni" eftir Lorca.
Aðalhátíðin var þó í fæðingarbæ Lorca, Fu-
ente Vaqueros á La Vega sléttunni, líklega
búsældarlegustu sveit Pýreneaskaga. Þar
stóð mikið til, bæði innanhúss og utan, og var
búist við að fólk flykktist í tugþúsundatali
þangað. Það fór þó á annan veg því að veðrið
var vægast sagt ekki með hátíðarsniði. Þrum-
ur og eldingar upphófust um nóttina og gekk
síðan á með ausandi rigningu mestallan dag-
inn. Aflýsa varð öllum útiatriðum, enda var
ekki margt aðkomufólk á götum Fuente
Vaqueros. Sagt er að Granadabúar hafi litið
út í sortann og slagveðrið og hver fullvissað
annan um að viðburðina í Fuente Vaqueros
gætu þeir séð betur í sjónvarpinu heima í
stofu heldur en á staðnum.
Ættingjar og vinir Lorca
Hins vegar var í Fuente Vaqueros saman
kominn stór og glæsilegur hópur ættingja og
vina Lorca, skáld, leiklistarfólk og allir helstu
menningarpostular og menntaljós Suður-
Spánar, og auk þess allir helstu stjómmála-
leiðtogar Andalúsíu, Manuel Chaves, forseti
stjórnamefndar sjálfstjórnarríkisins, forseti
fylkisráðs Granada, fjölmargir borgarstjórar
og aðrir helstu ráðamenn og valdakonur
Andalúsíu. Mesta athygli vakti þó ef til vill
nærvera José Borrell, sem Sósíalistaflokkur
Spánar kaus fyrir skemmstu til að leiða bar-
áttuna í næstu kosningum. Hann verður for-
sætisráðherra ef sú barátta ber árangur.
Sú athöfn, sem sameinaði allt þetta stór-
menni, aðalviðburður hátíðahaldanna, var
opnun Rannsóknarstofnunar í Lorca-fræðum
í Fuente Vaqueros. Þetta er bóka- og gagna-
safn ásamt vinnuaðstöðu fyrir þá sem vilja
grúska í hverju því sem tengist Lorca. Húsið,
sem er fallegt, tvflyft bygging úr hvítum
steini og ljósbrúnum, útskornum viði, kostaði
um 400 milljónir peseta, sem samsvarar 200
milljónum ísl. kr. Það stendur þar sem áður
var barnaskólinn í Fuente Vaqueros. Þar
lærði Federico að lesa og þar var móðir hans,
Vicenta Lorca, kennslukona áður en hún gift-
ist föður hans.
Bækur og gögn eru samsafn úr ýmsum op-
inberum bóka- og skjalasöfnum, ásamt firnum
af gjöfum frá einkaaðilum, ættingjum Lorca
og vinum eða afkomendum þeirra, sem geymt
hafa þúsundir bréfa o.fl. sem varða Lorca á
einhvern hátt. Mest munar þó eflaust um
stórgjöf Ians Gibson, Spánarfræðings og ævi-
söguritara Lorca, sem náttúrlega var einn af
heiðursgestunum. Gibson leggur í púkkið
meginpartinn af einkabókasafni sínu, hvorki
meira né minna en 10 þúsund bindi, og auk
þess öll þau gögn sem hann safnaði á því 20
ára skeiði sem hann vann að bókum sínum
tveimur, þeirri fyrri um dauða Gareía Lorca
og hinni síðari um líf hans. Þeim sem þetta
skrifar, og var viðstaddur vígsluathöfnina,
sýndist sem fjölskylda Lorca væri loks orðin
FYRIRBOÐI borgarastyrjaldar, 1936. Málverk Dalís.
HALDIÐ UPP Á
ALDARAFMÆLI
GARCIA LORCA í
SLAGVIÐRI
Hinn 5. júní minntust Spánverjar þess að rétt hundrað
ár voru liðin frá fæðingu dáðasta Ijóðskálds og leik-
skálds Spánar, Federicos García Lorca. ORNQLFUR
konsert Ramón Medina
kórsins frá Cordoba, sem
söng úrval af tónlist sem
gerð hefur verið við texta
Lorca, þá lék Sinfóníuhljóm-
sveit Granadaborgar verk
eftir einn besta vin Lorca,
Manuel de Falla, sem eyddi
síðari hluta ævinnar í
Granada og sótti efnivið í
sama umhverfi og menning-
ararf og Lorca. Leikkonan
Elodia Campra flutti hið
fræga erfiljóð García Lorca
eftir vin sinn nautabanann
sem féll, Ignacio Sanchez
Mejías, „Klukkan fimm að
kveldi...“. Tilfinningaþrungn-
ust var sú samkoma sem
fram fór í húsi García Lorca
fjölskyldunnar sem nú er
safn. Þar hittust nánustu
ættingjar og vinir Federicos,
m.a. eftirlifandi félagar úr
leikflokknum „La Barraca",
sem Federieo ferðaðist um
Spán með. Fólkið rifjaði upp
minningar og gamansögur
sem tengjast skáldinu og
fjölskyldu hans. Andrúms-
loftið var blanda af trega og
glaðværð.
Guðdóttir Lorca, Isabel
Clara, sagði frá frumsýningu
Margaritu Xirgu á Bemörðu
Alba, sem García Lorea lifði
ekki að sjá á sviði. Leiksýn-
ingin fór fram í Buenos
Aires, en þangað flúði Isabel
undan Franco með föður sín-
um, málaranum Manuel
Angeles Ortiz. Liðinn var
áratugur frá dauða Lorca, en
þegar tjaldið féll í leikslok,
stóð fólkið klappandi í tíu
mínútur og æpti í takt: „Federico! Federico!"
Sá sem þetta ritar hitti m.a. að máli ná-
frænda Federicos, Manuel Fernandes-
Montesinos, sem veitt hefur forstöðu García
Lorca stofnuninni í Madrid frá upphafi. Hann
kvaðst himinlifandi yfir öllum þeim sóma sem
Federico væri sýndur þennan dag, ekki bara
á Spáni, heldur um heim allan. í sama streng
tók bróðurdóttir Federicos, Laura García
Lorca, sem veitir forstöðu ljómandi fallegu
safni í sumarhúsi foreldra skáldsins, Huerta
de San Vicente, sem nú stendur inni í
Granada vegna útþenslu byggðar, en var áður
úti í La Vega sveitinni. Laura minntist á
hversu furðulegt það er að hvergi skuli finn-
ast upptaka af rödd Federicos. En miklar
sögur fara af því hversu heillandi og blæ-
brigðarík rödd hans hafi verið, enda var hann
sífellt að ferðast um og flytja erindi eða lesa
upp ljóð. Laura segir að ekki sé útilokað að
upptaka leynist einhvers staðar í geymslu, því
að auðvitað var tæknin til á þessum tíma og
ólíklegt að enginn hafi tekið eitthvað upp.
Gott hjartalag
ARNASON gisti fæðingarborg skáldsins Granada og
segir frá hátíðarhöldunum hér á eftir.
sátt við Gibson, en ættmennum og vinum
skáldsins mislíkaði á sínum tíma mjög við
Gibson fyrir að upplýsa að Federico hefði ver-
ið samkynhneigður.
Rödd Lorca ekki oftar þögguð
í vígsluræðu sinni sagði Chaves forseti
meðal annars að hann vænti þess að menning-
arstofnun þessi, hin fyrsta sinnar tegundar á
Spáni, yrði til þess „að rödd Federico García
Lorca yrði ekki oftar þögguð niður og að
komandi kynslóðir þekktu ævi og verk mesta
heimsskálds sem Spánn hefur alið“. Chaves
lofaði fjárstuðningi við stofnunina og mun
verða gengið frá samstarfssamningi milli
Andalúsíustjómar, fylkisráðs Granada og
bæjaryfirvalda í Fuente Vaqueros á næstu
dögum til að tryggja framtíð Lorca-stofnun-
arinnar. Bæjarstjórinn á staðnum sagði í
ræðu sinni að aldrei hefði hann verið
jafnstoltur á ævinni að vera frá Fuente
Vaqueros. Flestir ræðumenn viku að morðinu
á Lorca, og Antonio India, forseti fylkis-
stjómarinnar, komst þannig að orði, að
Federico hefði verið drepinn fyrir að vera
Granadamaður. Hann hefði nefnilega alltaf
tekið upp hanskann fyrir þá sem ofsóttir vora
eða áttu í vök að verjast, fyrir að vera sígaun-
ar, svertingjar, gyðingar, arabar, eða bara fá-
tækir. „Við Granadamenn höfum í æðum blóð
frá öllum þessum ofsóttu kynstofnum, svo að
samúð okkar með þeim er meðfædd."
Helstu dagskráratriði önnur sem ekki var
aflýst vegna veðurs, voru t.d. stórkostlegur
FÆÐINGARHÚS García Lorca í Fuente
Vaqueros í nágrenni Granada.
STÚDENTAGARÐURINN gamli, Residencía
de Estudiantes, í Madríd.
Með því skemmtilegra var að rekast á aldr-
aða frænku Federicos, Amparo García García,
sem alla ævi hefur búið í Fuente Vaqueros.
Hún sagði: „Við vorum ekki eins rík og
frændfólkið í Granada. En allt García fólkið
hafði gott hjartalag og góðar tilfinningar.
Mamma mín var saumakona, og þegar hún
fór til Granada að kaupa efni, gisti hún ævin-
lega hjá foreldrum Federicos. Hún og Feder-
ico voru feiknagóðir vinir og hann var alltaf að
láta hana segja sér sögur. Mamma er fyrir-
myndin að Skóarakonunni dásamlegu. Hann
vildi ekki kalla leikritið Saumakonuna svo
hann breytti henni í skóarakonu. Hann var
svo tillitssamur."
Hátíðarhöldunum í Fuente Vaqueros átti
svo að ljúka með gífurlegri fjöldasamkomu á
aðaltorgi bæjarins. Stór pallur hafði verið
settur þar upp og mögnuðum söngkerfum
með hátölurum út um allan bæ. 170 listamenn
komu til að syngja, spila og lesa upp o.s.frv.
Þar á meðal voru stórstjörnurnar Aurora
Batista, Ana Belén, Juan Echanove, Juan Di-
ego og Magui Mira. Allir gáfu vinnu sína og
samkoman átti að vera ókeypis fyrir hvern
sem njóta vildi. En því miður þurfti að aflýsa
öllu því að það rigndi stöðugt eins og hellt
væri úr fötu. Rafmagnið fór hvað eftir annað
af bænum og óttast var að slys gætu orðið.
Mörg orð féllu manna á milli um veðrið
þennan blauta hátíðardag í Fuente Vaqueros,
en líklega voru engin eins áhrifarík og þau
sem féllu af vöram ljóðskáldsins Juans de
Loxa, forstöðumanns Lorcasafnsins. Það
gerðist í fjölskyldu- og vinahópnum í gömlu
stofu foreldra Federicos, þar sem vagga hans
stendur enn í næsta herbergi. Tilvitnunin er í
Blóðbrallaup eftir Lorca: „Blessað sé regnið,
það þvær andlit hinna dánu.“
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. JÚNÍ1998