Lesbók Morgunblaðsins - 11.07.1998, Page 8

STUND milli stríða og þá er að mála bátinn.
NOKKRAR i_...........
FRIÐÞJÓFS HELGASONAR
ÚR NÝRRI BÓK
Af því tilefni að Hvalfjarðargöng eru opnuð og Akra-
nesi er kippt í næsta nágrenni við höfuðborgina, er
kynnt ný myndabók: AKRANES - SAGA OG SAMTIÐ.
Þar er auk myndanna ágrip af sögu byggðar á Skipa-
skaga eftir Gunnlaug Haraldsson og umfjöllun um
Akranes á líðandi stund. En fyrst og fremst er þetta fal-
leg myndabók þar sem myndir frá öllum árstíðum tala
sínu máli. Utgefandi er Hörpuútgáfan.
UM ALDAMÓTIN 1900
var Akranes dæmigert ís-
lenskt sjávarþorp. Með
opnu konungsbréfí dags.
16. júní 1864 varð Akra-
nes löggiltur verslunar-
staður, en frá því að ein-
okunarverslun komst á
árið 1602 og fram til þess tíma urðu Akur-
nesingar eins og aðrir Borgfirðingar að
sækja alla verslun sína til Reykjavíkur.
Árið 1885 var hinum gamla Akranes-
hreppi skipt í tvo hreppa, Ytri- og Innri-
Akraneshrepp. Auk Skagans tilheyrðu
nokkrir sveitabæir ytri hreppnum og hefur
svo verið síðan. Ibúarnir voru um 750 tals-
ins og hafði fjölgað jafnt og þétt síðustu
áratugina. Hús og býli voru samtals 123
árið 1901, þegar gerður var uppdráttur af
kauptúninu, - sá fyrsti sem um er vitað.
Húsin stóðu dreift og höfðu hvert sitt heiti.
Götur og malarstígar höfðu víða unnið sér
fastan sess í bæjarskipulaginu. Umhverfís
húsin voru túnbleðlar og kálgarðar, afgirt-
ir með grjótgörðum og trégirðingum.
Kartöflurækt var mikið stunduð allt frá því
um miðja fyrri öld enda jarðvegur frjósam-
ur og voru Akraneskartöflur landsþekktar.
Velflest heimili héldu nokkrar skepnur til
eigin nota.
Um helmingur íbúaðrhúsa var ennþá úr
torfí og grjóti, en timburhús, sum báru-
járnsklædd, sóttu stöðugt á, hið fyrsta
byggt af Hallgrími Jónssyni (1826-1906)
hreppstjóra og alþingismanni 1871 (Guð-
rúnarkot). Hallgrímur átti frumkvæði að
stofnun lestrarfélags 1864 og byggingu
barnaskólahúss í þorpinu 1879-80, úr múr-
uðum steini. Með því komst á reglubundið
skólahald, en húsið var lengi jafnframt not-
að til funda- og samkomuhalds.
Sjósókn var sem fyrr að mestu stunduð
á áraskipum. Hákarlalegur sem hófust um
1860 og fast sóttar um skeið voru aflagðar
með öllu eftir hið sviplega slys í janúar-
mánuði 1884, er tvö áraskip fórust í há-
karlalegu með 16 mönnum. Þilskipaeign
Skagamanna var lítil og því urðu margir
Skagamenn að sækja lífsbjörg sína á segl-
skipum úr öðrum verstöðvum við sunnan-
verðan Faxaflóa, en smám saman fóru vél-
bátarnir að koma. Hinn fyrsti kom á Skag-
ann 1906, 5 rúmlestir að stærð, og úr því
fjölgaði þeim ört. Ennþá voru hafnarskil-
yrðin slæm, þótt komnar væru trébryggjur
bæði í Lambhúsasundi og Steinsvör.
Fyrsta steinbryggja var ekki gerð fyiT en
1915. Hvarvetna voru miklir fiskreitir þar
sem saltfiskurinn var breiddur og þurrkað-
ur.
Um aldamótin hafði fiskleysi verið nær
algjört um árabil á heimamiðum Skaga-
manna. A sama tíma var fiskigengd mikil á
Suðurnesjum. Því tóku Akurnesingar að
hafa viðlegu fyrir áraskip sín og síðan vél-
báta í verstöðvunum þar á vetrarvertíðum.
Stunduðu þeir netaveiðar og héldu fyrst
einkum til í Vogum, en síðar í Sandgerði,
þar sem þeir byggðu upp myndarlega
hafnaraðstöðu og fiskverkunarhús. Hélst
þetta fram um 1930, en þá glaðnaði veiðin
á heimamiðum Akurnesinga á nýjan leik
og fáum árum síðar bættist fyrsti togarinn
við fískiskipastól Skagamanna.
KALM
BYGGÐASAFNIÐ að Görð-
um. Akrafjall í baksýn.
SKAMMDEGI og
jólastemmning í miðbæ
Akraness.
5*
T
SKAGINN OG SKA
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 11.JÚLÍ1998