Lesbók Morgunblaðsins - 18.07.1998, Blaðsíða 9

4
IgpP:
MARKAÐSTORG í Nuku’alofa.
staðar. Þau ganga sjálfala, bíta gras og hreinsa upp allan úrgang sem til fellur.
UNDIRSTAÐA útflutnings. Grasker sem Japanir eru sólgnir í.
BLOW-holes. Náttúruundur á Tongatapu þar sem sjórinn þeytist upp í gegnum göt á
hraunhellunni og myndar náttúrulega gosbrunna.
Svo illa vildi til þegar guðinn dró iandið upp, að
línan slitnaði og hlutar landmassans sukku í sæ
á ný en eftir stóð eyjaklasinn sem rétt marar
við sjávarborð í dag.
Fyrstu Evrópumenn sem lögðu leið sína til
þessa landssvæðis voru Hollendingar sem lentu
þar árið 1616 og margir áttu eftir að koma þar
við á næstu öldum svo sem James Cook, einn
mesti landkönnuður suðurhafa, sem taldi eyj-
arnar næstar paradís á jörðu. Cook var svo
hrifinn af háu menningarstigi eyjaskeggja,
einkum þó Fatafehi Paulaho, þritugasta kon-
ungi Tonga eða Tu’i Tonga eins og hann var
kallaður á þeirra máli, að hann gaf honum að
skilnaði forláta skjaldböku. Skjaldbökunni var
síðan gefíð heiðursnafnið Tu’i Malila. Skjald-
bakan lifði hvorki meira né minna en 200 ár og
var að sjálfsögðu viðstödd allar Kava-hátíðir
sem kóngurinn bauð til. Hún dó ekki fyrr en
1966 og eru jarðneskjar leifar dýrsins til sýnis í
Tongan National Center. í Kyrrahafinu tengist
fortíðin nútíðinni á ýmsa vegu.
Ymsar tilraunir voru gerðar til að kristna
eyjarskeggja allt frá lokum 18. aldar og voru
þar helst að verki breskir kristniboðar. Fyrstu
tilraunir mistókust að mestu þar til einn höfð-
ingi eyjarskeggja, Taufa’ahau, fékk áhuga á
kristinni trú, tók skírn 1831 og hét eftir það Si-
anosi eða George í höfuðið á konungi Breta-
veldis. Kona hans hlaut nafnið Salote í höfuðið
á Queen Charlotte. Skamman tíma tók eftir það
að kristna allar eyjarnar og í dag er trúhneigð
ótrúlega mikil. Ekki er haldinn sá fundur að
ekki sé byrjað á bæn, að ekki sé talað um mál-
tíð eða samkomur. Algengt er að Tonga-búar
fari í þrjár messur á hverjum sunnudegi. Allt
er lokað á hvíldardeginum og ekki einu sinni
hægt að fá matarbita handa svöngum ferða-
manni.
En Sianosi eða George varð síðan konungur
eyjanna og ríkti þar til hann var 96 ára eða til
1893 að sonarsonur hans tók við. Sá varð ekki
langlífur og lést árið 1918 en þá tók dóttir hans
18 ára gömul, Salote að nafni, við konungdæm-
inu. Salote drottning er mjög í munni núlifandi
Tongabúa og líta þeir á hana sem einn sinn
mesta þjóðhöfðingja. Hún var gífurlega vinsæl
og ferðaðist um allan heim til að afla Tonga
vina. Hún var meðal annars viðstödd krýningu
Bretadrottningar árið 1953. Samkvæmt siðum
Tonga má enginn líkja eftir þeim sem þeir bera
mesta virðingu fyrir. Þess vegna neitaði hún að
aka í lokuðum vagni eins og Elísabet í hellirign-
ingu um stræti Lundúna á krýningardaginn og
vildi aka í opnum vagni.
Sonur Salote, Taufa’ahau Tupou IV, er nú
konungur Tonga. Grínistarnir segja að hann sé
heimsfrægur fyrir fátt annað en mittismál sitt
sem ku vera í meira lagi. Ekki spillir fyrir að
hann ekur í bíl sem ber merkið „1 TON“ og
túlka má á ýmsa vegu. Hann fékk því þó ágengt
að Tonga fékk inngöngu í Breska samveldið á
8. áratugnum. Honum varð ljóst að hann og
land hans voru sniðgengin af vestrænum ríkj-
um og lítið tillit tekið til þarfa og óska landsins.
Hann brá þá á það snjallræði að taka upp
stjórnmálasamband við Sovétríkin. Viðbrögðin
létu ekki á sér standa og Bandaríkin, Nýja-Sjá-
land og Ástralía tóku upp stjórnmálasamband
við landið nær samstundis.
Teke lava o to'o sieke? - Get ég
borgað með ferðatékka?
En á hverju lifir þjóðin? Það hefur verið
þrautin þyngri að renna stoðum undir efna-
hagslíf landsins enda ákaflega fáar auðlindir,
fyrir utan gott veður. Margar tilraunir hafa þó
verið gerðar til að bæta greiðslujöfnuð landsins
og margar sérkennilegar. Ein mest umdeilda
tillaga ríkisstjórnarinnar var að taka til varð-
veislu kjarnorkuúrgang frá Bandaríkjunum.
Mikil mótmæli komu í veg fyrir þessa ráðstöf-
um. Önnur tillaga sem olli jafnmikilli reiði var
að ríkisstjórnin bauðst til að taka við 30 milljón
notuðum bíldekkjum og brenna þeim á Tonga
til rafmagnsframleiðslu. Þetta gekk heldur ekki
eftir.
Enn ein óvenjuleg tillaga til að bæta efna-
hag landsins var að selja vegabréf. Fyrir
20.000 dollara var hægt að kaupa sér ríkis-
borgararétt. Á nokkrum árum seldust 500 slík
vegabréf og sagt er að Imelda Marcos hafi átt
eitt þeirra. En svo kom happafengurinn sem
var í því fólginn að rækta sérstaka tegund af
graskerjum sem seljast grimmt á Japans-
markaði. Þetta hafa Tongabúar mjög fært sér
í nyt og frá 1990 hafa þeir selt fleiri þúsund
tonn af þessu grænmeti. Annar vænlegur út-
flutningur er í formi vel menntaðra Tongabúa.
Fólksflótti er mikill og efnahagslega ábata-
samur fyrir landið, því Tongabúar sem flytja
til annarra landa halda þeim sið að senda mik-
inn hluta tekna sinna heim til fjölskyldunnar.
Talið er að mikill hluti tekna þjóðarinnar komi
frá brottfluttum íbúum landsins og eru Nýja-
Sjáland, Ástralía og Bandaríkin þau lönd sem
flestir sækja til.
En Iífið á Tonga er fábreytt, hver karlmað-
ur hefur smálandskika sem hann má rækta á
sér til matar og svín eru sjálfala og bíta gras
og hreinsa upp rusl meðfram öllum vegum.
Hvergi hef ég séð jafn mikið af svínum og
þarna og má sjá að þau eru hin mesta búbót
og þjóðarmatur.
Tapa - Teppi úr trjáberki
Minjagripir eru seldir á markaðnum ásamt
öllu öðru og er helst að finna vefnað, hálsfestar
sem búnar eru til úr gulum sniglum, skartgripi
úr svörtum kóral og svo tapa-muni, sem unnir
eru úr trjáberki. Strax í birtingu heyrir maður
reglubundið bank sem reynist vera vinna
kvenna við að fletja út trjábörk múrberjatrés-
ins. Trén, sem eru aðeins um þrír sentimetrar í
þvermál, eru höggin og berkinum flett af. Hann
er þurrkaður og innra borði hans síðan flett
innanúr grófu yfirborðinu. Það er barið og flatt
út og þegar börkurinn hefur verið flattur út í
sem næst 45 sentimetra er annað stykki lagt
þvert á og haldið áfram að berja. Úr þessu eru
búin til stór stykki, annað hvort saumuð saman
eða límd. Tapa-strangi getur verið allt að 150
metra langur og þykir hin mesta gersemi og er
gjarnan gefinn í brúðargjöf. Tapa má nota sem
ábreiðu, gólfteppi, veggskraut, vefja því utan
um sig í stað kjóis, eða hvað annað sem prýða
má heimilið. Fyrir ferðamennina er algengara
að seldar séu litlar myndir og póstkort með
ýmiskonar ámáluðum myndum, og er skjald-
böku-mynstrið vinsælt.
'Oku ke lav 'o lea palangi? -
Talarðu ensku?
Ferðamennska er mjög lítil. Fá hótel sem
standa undir gæðakröfum og í raun ekkert við
að vera. En menn eru bjartsýnir og í ferðabækl-
ingi í flugvélinni var nefnt að Tonga væri rétti
staðurinn til að heilsa nýrri öld því sólin kæmi
fyrst upp á eyjunum. Þær liggja rétt á daglín-
unni þar sem nýr dagur rennur. Náttúru-undur
þau mestu sem Tongatapu býður upp á eru svo-
kallaðar „Blow-holes“. Þetta fyrirbrigði skapast
af hraunbreiðum við ströndina sem hafið hefur
grafið undan. Þegar hafaldan skellur á strönd-
inni þrýstir hún vatninu upp um göt á hraunhell-
unni og skapar þannig náttúrulega gosbrunna.
Annað sem mér fannst einstaklega skemmti-
legt - ef hægt er að tala um skemmtilega
kirkjugarða - var hvernig innlendir búa um
sína látnu. Þar sem lítið er um dýra steina, svo
sem marmara og steinsteypa er ekki heldur
mikið notuð, hafa þeir nýtt sér hugmyndaflugið
og búið veglegar grafir með því að stinga bjór-
flöskum í kringum sína látnu. Þetta eru oft
miklar grafir og hugmyndaflugið látið ráða.
Grafimar eru líka skreyttar með alls kyns
plastblómum og á einum stað var mikið búta-
saumsteppi sem bærðist í vindinum með nafni
þeÚTar konu sem gröfin geymdi.
En margt þarf að laga áður en ferðamenn
flykkjast þangað. Vegakerfið er mjög lélegt,
mest moldarvegir sem verða nær ófærir ef
rignir og eina menningarstarfsemin sem hægt
var að kalla því nafni fer fram einu sinni í viku í
áðurnefndri Tongan National Center.
'Alu 'a Tonga - Vertu sæl Tonga
Þessari heimsókn lauk án þess að mér yrði
meint af lífsreynslunni og eftir situr minningin
um skemmtilega daga meðal Kyrrahafsbúa
sem greinilega hafa engar áhyggjur af morgun-
deginum.
Höfundur er prófessor við Háskóla Islands.
I-
LESBÓK MORGUNBIAÐSINS - MENNING/LISTIR 18. JÚLl' 1998 9 ,