Lesbók Morgunblaðsins - 01.08.1998, Blaðsíða 5

EF HÆGT ER að tala um tóbak sem gæðavöru, þá er hún framleidd
hér í Real Fabrica de Tabacos, þar sem búnir eru til Havanavindlar.
BAR í Havana, kenndur við bræður tvo, og umhverfið
er dæmigert.
sögðu í þessari mögnuðu borg, öll auðvitað
ríkisrekin.
Beint á móti því er fagur garður með
minnismerki um þjóðhetjuna José Marti
(1853-1895), risapálmum sem mynda hvolf-
þak yfir steinbekkjunum sem ætlaðir eru
hitaþjökuðum vegfarendum og fleirum. Þeir
eru um þessar mundir, daga og nætur, mjög
setnir af vændisbjóðandi fulltrúum beggja
kynja, en þessi atvinnugrein blómstrar í
borginni, og ekki aðeins í Parque Central. A
öllum götum sem gangendur hafa auðveld-
lega komist upp með að leggja undir sig,
vegna farartækjafæðar, eru ágengar konur
bjóðandi blíðu sína, ungir menn bjóðandi
systur sínar, og sjálfa sig ef hitt gengur ekki,
jafnvel á opinberu baðströndunum á þessi
atvinnugrein sína dyggu sölufulltrúa.
Þessi þáttur ástarmiðlunar er ekki nýr í
sögu Havana. Hann mun hafa blómstrað þar
frá örófi alda, en þó er hæpið að það hafi
þekkst fyrr en á síðustu árum að börn keppt-
ust við að bjóða ferðamönnum afnot af van-
þroskuðum líkömum sínum, sem því miður
nú er hér alltof algengt.
Til að fara á sólbaðsströnd frá Havana er
styst um það bil hálfrar stundar akstur til St.
Maria. Það er afbragðs aðstaða, þó án flestra
nútímalegra þæginda, en í staðinn er þar
mjög náttúruleg útivist. Upp af fjörukambin-
um standa auðir gn'ðarstórir herskálar með
jöfnu millibili á margra kílómetra strand-
lengju. Þessa skála fylltu rússneskir her-
menn, meðan vinskapur Kúbverja og Sovét-
ríkjanna var hvað einlægastur, til að fylgjast
með hugsanlegri innrás Bandarikjamanna,
sem innfæddum virðist ekki hafa verið trú-
andi fyrir. Innfæddir hermenn voru í óbein-
um skiptum við hina að berjast fyrir lífi sínu
á víglínum hér og þar í heiminum þar sem
kommúnistar voru að berjast til valda, á
sama tima og hermenn í þúsundatali frá
rússneska stórveldinu flatmöguðu á sólgull-
inni strönd við Mexíkóflóann, ekki svo að
skilja að þeim hafi verið það of gott.
Betl er algengt og ágengni sumra betlara
afar hvimleið, en þörf þeirra fyrir að eitthvað
sé að þeim rétt er sorgleg staðreynd.
Foreldrar, kannski i sumum tilfellum ein-
stæðir, reka börn sín harðri hendi til að
leggja útlenda ferðamenn í einelti til að nuða
út úr þeim smáaur.
Sá sem þetta ritar varð vitni að harmleik,
sem átti sér stað við strætisvagnastoppistöð.
Kona sem stóð í röðinni og beið eftir vagni
vakti athygli því hún var sífellt að hrinda
hranalega frá sér 7-9 ára gömlum dreng,
greinilega syni sínum hágrátandi, í hvert
sinn sem hann reyndi að nálgast hana, þau
voru bæði heldur þokkalega klædd.
Þegar vagninn kom þéttist röðin. Þá skaut
hún sér inn í hópinn og faldi sig fyrir barn-
inu, sem reyndi að troða sér líka í átt til
hennar inn í hópinn en án árangurs, kraftur
hans var þorrinn vegna gráts og úrræðaleys-
is.
Þegar vagninn fór af stæðinu kom í ljós að
móðurinni hafði tekist að smeygja sér inn í
hann, því hún var horfin. Drengurinn gjör-
samlega yfirbugaður fleygði sér á giúfu nið-
ur á jörðina við gangstéttina, fjær götunni,
og tárin streymdu niður í moldina, sem hann
klóraði í með báðum höndum af krampa-
kenndum ákafa. Nærstöddum rann til rifja
óhamingja þessa vesalings barns, sumir
gengu til hans og reyndu að hugga hann og
réttu honum smáaura, áreiðanlega af litlum
efnum.
Það sem hér átti sér stað er gott dæmi um
það hvernig allsleysið elur af sér grimmd og
miskunnarleysi, jafnvel gagnvart sínum nán-
ustu, en auðvitað er Kúba ekki eini vettvang-
ur slíkra atburða.
Nokkru fjær bak við Capitolio er mikið um
verslanir, vísar að stórmörkuðum sem ein-
göngu er hægt að versla í með dollurum, sem
má segja að sé ráðandi gjaldmiðill á eynni.
Verð á varningi í þessum verslunum, sem er
í mjög takmörkuðu úrvali, er í hærra lagi en
þarna versla ekki bara ferðamenn. Innfædd-
ir eru aðalviðskiptavinirnir, þó eru sérbúðir
fyrir þá sem selja reyndar ekki annað en það
unnt að ferðamenn séu ekki áreittir. Þeir
sem til þessa starfa eru valdir eru ættaðir
frá norðurhéruðum Kúbu, ekki sérlega vask-
legir á velli en fjöldinn bætir það sjálfsagt
upp. Ef til þeirra er leitað eru þeir boðnir og
búnir að greiða götu ferðamannsins, sem
reyndar kemur naumast ósk sinni á framfæri
án þess að ráða við spánska tungu, önnur
mál talar má segja enginn á Kúbu, því þá
líka það, stærsti hópur jarðarbúa talar
einmitt þeirra mál.
Hundahald er talsvert í Havana en því
skyldi betur sleppt, margir þessara greyja
eru vannærðir, sumir hundar orðnir hárlaus-
ir að hluta eða alveg og auðu blettirnir settir
kaunum. Það má vera að þessar vesalings
skepnur, sem svona er komið fyrir, hafi villst
frá eigendum sínum, dragi fram lífíð á því
nauma sem kastað er til þeirra uns yfir lýk-
ur.
Umhverfisvernd er óþekkt hugtak á Kúbu,
það er ekkert verið að baksa við að koma því
úr augsýn sem við köllum drasl og stingur í
augu þar sem það er niðurkomið, nei maður
á bara að venjast því. Ef það skyldi nú fara
að leggja af því óþægilegan ódaun, sem er
eins víst, er því kannski loks hent í sjóinn.
Á Kúbu búa 12 milljónir manna (þar af 2,5 í
Havana, segir i ferðabæklingum, en 1,2 segja
Kúbverjar sjálfir), þeim nægja tvö dagblöð,
annað þein-a, Gramma, kemur út daglega í
fjögurra síðna litlu broti, það selst illa, þó
tæplega verðsins vegna, hitt kemur út einu
sinni í viku. Þijú tímarit eru gefin út í land-
inu. Þau birtast óreglulega, eða á höppum og
glöppum, eins og sagt er.
Tvær sjónvarpsdagskrár standa íbúunum
til boða með innlendu eða suður-amerísku af-
þreyingarefni og norður-amerísku stundum
eftir kl. 10 á kvöldin, þá á frummáli þótt fáir
skilji það.
Sjónvarpsfréttir eru auðvitað sjálfsagður
hlutur, þar eru innlendar fréttir fyrirferðar-
miklar eins og vera ber og sist eru þær til
þess að draga kjark úr íbúum landsins eða
ala á svartsýni. Hins vegar eru fréttii-nar frá
Evrópu oft á þá lund að maður gæti ætlað að
þar væri allt að fara til andskotans. Kröfu-
göngur í þessu landi, fjölmennir fjöldafundir
óánægðra landsmanna í öðru o.s.frv. Ekkert
af þessu þekkist á Kúbu, svo augljóst er að
evrópskir þjóðarleiðtogar gætu sitthvað lært
af kúbverskum stéttarbræðrum.
En efnahagsástandið er vægast sagt ekki
gott og er ýmsu kennt um, ekki síst þvi sem
manni sýnist órökstyðjanleg ákvörðun
Bandaríkjastjómar að setja viðskiptabann á
landið, sem að sjálfsögðu hefur afgerandi
áhrif, en það eitt er ekki höfuðorsök þess
hvemig komið er.
Mönnum skyldi enn í fersku minni að það
var ekki síst lamað efnahagsástand Austur-
Evrópukommúnistaríkjanna sem varð þess
valdandi að veldi þeirra hrundi eins og spila-
borg á einum og sama degi má segja.
Núverandi kúbverskt stjórnarfar er byggt
upp á sama pólitíska gmndvelli, gæti ekki
verið að einmitt þar sé hundurinn grafinn?
Spyr sá sem ekki veit.
Svo virðist sem Kúbverjum detti ekki í hug
að einhverra stjórnarbreytinga verði að
vænta að forystu Castro lokinni, en hann er
sagður orðinn heilsutæpur, þeir velta aðeins
fyrir sér hvort næsti foringi verði betri eða
ven-i, meiri eða minni mannvinur, en það eitt,
að fenginni reynslu, skiptir þá meginmáli.
Ferðamannaþjónustan sem gaf landinu
drjúgar tekjur á fyrstu áratugum aldarinnar
hefur nýlega verið endurvakin og er sögð
skila vaxandi tekjum í þjóðarbúið. Margir
ferðamenn fyrri tíðar voru bandarískir auð-
menn sem létu sér ekki nægja lauslætið,
glaðværðina og hið Ijúfa líf í Havana. Þeir
sóttust eftir að komast yfir auðlindir landsins
og reyndar tókst það í einhverjum mæli, í
mikilli óþökk stjórnvalda, svo grunnt heftir
verið á því góða milli Kúbverja og Banda-
ríkjamanna alla þessa öld, ef ekki lengur.
Reist hafa verið ný baðstrandarhótel sem
uppfylla kröfur sólarlandagesta á völdum
strandsvæðum, fjarri fjölbýli og hugsanleg-
um átroðningi innfæddra, þetta gefst nógu
vel til að glæða vonir yfirvalda um batnandi
hag.
Að auki eru Bandaríkjamenn að íhuga
slökun á viðskiptabanninu sem sjálfur foringi
Kúbu hefur opinberlega fagnað, svo hugsan-
lega, ef þetta tvennt dugir, munu líka vaxa
blóm í Kúbuhögum innan tiðar, sem væri svo
sannarlega óskandi með tilliti til langþjáðrar
alþýðu þessa sólríka eylendis.
Nú líður að brottför frá La Habana, roðinn
á austurhiminhvelfingunni virðist eins og lítið
eitt upplitaður á þessari stundu. Skyldi það
boða að dögun sé í nánd? Það hljóta margir
heitast að þrá eftir langa nótt.
Höfundurinn býr í Vínarborg.
nauðsynlegasta og það skammtað, þarf að
sýna skilríki til að fá afgreiðslu. Nægi
skömmtunarseðillinn ekki fyrir því sem við-
skiptavininn vanhagar um getur hann vænt-
anlega fengið það í annarri sams konar versl-
un eða hann neyðist til að fara í dollarabúð.
Verðlag á þjónustu og öllu því sem ferða-
menn þurfa á að halda er miklu hærra en
innfæddir þurfa að greiða fyrir sams konar,
enda stæðu þeir ekki undir því.
I almenningsvögnum greiða þó allir jafnt
og er það sáralítil upphæð en taki maður sér
far með vörubíl, sem er með yfirtjaldaða
bekki á pallinum, verður ferðamaðurinn að
greiða þrefalt meira, jafnvel þótt hann sé í
fylgd innfæddra, engin miskunn. Hvort því
verður svo öllu skilað til húsbóndans, í ríkis-
kassann, eru fáir til frásagnar um.
Fólk sem getur þrengt að sér í húsnæði
sínu leigir gjarnan hluta af íbúðum sínum til
ferðamanna og það löglega, hefur pappíra
upp á það og greiðir skatta af tekjunum, aðr-
ir gera þetta án leyfa á sanngjarnara verði
og mæla Kúbverjar með að taka slíkt ft-am
yfir.
Kona ein með leyfisbréf bauð upp á stór-
huggulega vistarveru en á óheyrilegu verði,
sagðist eiga íslenskan viðskiptavin, og sýndi
nafn hans og heimilisfang í litlu islensku
sjávarþorpi, hún bað fyrir góða kveðju til
hans en nafn hennar er Victoria Rivero Nu-
nez, taki til sín sem eiga.
Sama gildir um verðlag leigubíla, þeir sem
starfa með leyfum eru á himinháu gjaldi, en
bílstjóra hinna ómerktu er hægt að semja við
og tosa verðið niður úr skýjunum. Ætla má
að hér séu það skattkröfur og skattsvik hins
vegar sem valda.
Á Kúbu er óteljandi margt bannað en flest
hægt ef maður þekkir mann sem á pening,
segja Kúbverjar og þeir eru margir natnir
við að verða sér úti um aukapening, annars
gengi eigið úthald hreinlega ekki upp.
I miðborginni er fólk úti um allar götur að
selja eitthvað, konur heimabakaðar kökur,
brauðsamlokur, hnetur í kramarhúsum
o.m.fl. Karlar selja líka sitthvað, allt niður í
steina í sígarettukveikjara og bæði kynin sí-
garettur í lausasölu, hugsast gæti að ágóðinn
af því nægði til að fjármagna eigin reyking-
ar.
Kúberjar eru kynblendingar að miklum
meirihluta, aldökkir sjást oftar en alhvítir,
Spánverjarnir sem fyrir voru þegar innflutn-
ingur á Afríkuþrælum í hundraða þúsunda
tali hófst blönduðust þeim þeldökku auðveld-
lega þegar þrælahaldinu illræmda lauk. Kyn-
þáttamismunun er óþekkt á Kúbu, enda
bönnuð með lögum, en hvort það eitt dugar
til að gera kynþáttunum eins ljúfa samlifun
og raun ber vitni skal ósagt látið, en sýnir
glögglega að á því þurfa ekki að vera nein
vandkvæði.
Kúbverjar eru hreinir og snyrtilega
klæddir, þeir þurfa veðurfarsins vegna oftast
ekki meiri klæðnað en þann sem dugir til að
hylja sárustu nekt sína.
Þeir eru sérlega elskulegt, fallegt fólk, sí-
brosandi, hjálplegir og í alla staði aðlaðandi
manneskjur en þeir eru stundum því miður
knúnir til að gefa skít í eignarrétt annarra á
verðmætum, sem þeir oftast nær hafa miklu
meiri þörf fyrir, og er þeim því þessi árátta
varla láandi!
Stór þáttur í menningu Kúbverja er þeirra
eigin tónlist sem er í ætt við suður-ameríska
samba-músík, hún er þægilega áreitin og
lokkandi og sú eina sem maður heyrir á veit-
ingastöðum eða á öðrum vettvangi þar sem
tónlist þykir við hæfi. Popptónlist virðist alls
ekki hafa fest rætur í landinu, sem bendir til
að kúbverskum almenningi sýnist sín þjóð-
lega tónlist yfir poppið hafið, og þar skjátlast
þeim ekki. (Fullyrðing greinarhöf.)
Lögreglumenn eru á sveimi úti um alla
borg, þeir gæta þess svo vel sem þeim er
STYTTA í Havana af Don Kíkóta.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 1. ÁGÚST 1998 5
I