Lesbók Morgunblaðsins - 01.08.1998, Qupperneq 8

GRAMSVERZLUN í Stykkishólmi um aldamótin 1900. Leonard Tang kaupmaður keypti verzlunina 1907 en húsin brunnu að mestu 1912. Eftir sameiningu við annan kaupmann, Arne Riis,
1919 varð til verzlun Tang & Riis, sem varð gjaldþrota í kreppunni 1932 og þá keypti Sigurður Ágústsson húsin og hóf þar rekstur. í pakkhúsinu frá Tang & Riis, sem hefur verið gért upp
svo til fyrirmyndar má telja, rekur Rakel Olsen fyrirtækið Sigurð Agústsson ehf.
Með gömlum 1 jósmyndum sem fara forgörðum hverfa
merkar heimi dir og það er alltaf að gerast nema til
komi menn eins og Jóhann Rafnsson í Stykkishólmi,
sem safnaði þ essum menningarverðmætum af mikilli
elju og hefur nú gefið safnið Stykkishólmsbæ. Hér er
lítillega gerð grein fyrir safninu.
STYKKISHÓLMUR hefur lengi
verið menningarbær og þessi
áherzla sést m.a. af því að tveim-
ur byggingum sem tryggja eiga
andlegt fóður er tyllt á hæstu
hæðir: Annarsvegar er það nýja
kirkjan, sem gnæfír yfír bæinn
og sést langt að. Hinsvegar er
það bókasafnið á Pinghúshöfða. Af höfðanum
er stórfenglegt útsýni yfír bæinn, sem verið
hefur verzlunarstaður síðan laust fyrir 1600 að
þýzkur kaupmaður hóf að höndla þar. Þar ber
margt fagurt fyrir augu, en bærinn á harðan
keppinaut um athygli gestsins þar sem útsýnið
er út á Breiðafjörð og Súgandisey, sem skýlir
höfninni, en ótal smærri eyjar sjást í fjarlægð.
Raunar hefur verið haft á orði að þarna á höfð-
anum ætti að vera veitingahús með útsýni sem
óvíða á sinn líka; aftur á móti þurfi menn ekki
slíkt útsýni við bóklestur.
Hvort sem einhver breyting kann að vera
gerð á því í framtíðinni er víst að Hólmarar
kunna vel við bókasafnið sitt á þessum mjög
svo áberandi stað. Húsið getur þó naumast tal-
izt til frambúðar því þar er svo þröngt að bæk-
ur eru jafnvel geymdar í stiganum niður í
kjallarann þar sem helztu dýrgripir safnsins
eru varðveittir. Þar á meðal eru margra ára-
tuga doðrantar; verzlunarbækur verzlana í
Stykkishólmi, en líka prentgripir úr Hrapps-
eyjarprentsmiðju.
í geymslu þar sem vart verður þverfótað er
pappakassi sem lætur lítið yfir sér en innihald
hans er þeim mun merkilegra. Þar er til
bráðabirgða ljósmyndasafn Jóhanns Rafns-
sonar, sem nú er orðinn 92 ára og býr í Stykk-
ishólmi. Jóhann er einn af þessum fágætu
mönnum sem koma auga á að menningarverð-
mæti eru sífellt að glatast ef þeim er ekki
haldið til haga. Úr ótal dánarbúum er gömlum
ljósmyndum fargað sem hverju öðru einskis-
verðu rusli.
Jóhann Rafnsson fæddist í Reykjavík 1906,
en fluttist ungur vestur í Stykkishólm og hef-
ur búið þar æ síðan og lengst af stundaði hann
verzlunar- og bankastörf. Hann er heiðurs-
borgari í Stykkishólmi og furðu ern og minn-
ugur en úður var Jóhann þekktur fyrir
stálminni sitt. Hann hóf ungur að aldri að
safna ljósmyndum og snemma á öldinni var
meira um þær en margan grunar nú á dögum.
Áður en myndavélar urðu hvers manns eign
var það beinlínis í tízku að fara til ljósmyndara
og sitja fyrir. Þessvegna eru myndir af ein-
staklingum uppistaðan í safni Jóhanns og svo
er einnig um söfn ýmissa ljósmyndara. Gallinn
er sá að æði oft eru þessir einstaklingar
óþekktir og nafnlausir.
í Stykkishólmi vissi fólk að Jóhann Rafns-
son safnaði gömlum ljósmyndum og frá því
hann var ungur hefur fólk gaukað að honum
myndum í safnið. Á fyrstu áratuguum þessar-
ar söfnunar komst Jóhann yfir mörg fjöl-
skyldusöfn og gerði sér fyllilega grein fyrir
sagnfræðilegu gildi myndanna. Ekki tókst þó
að forða verðmætum myndum frá eyðilegg-
ingu og þótti átakanlegt tjón þegar erfingi
brenndi úr dánarbúi „4-6 stáltunnum af mynd-
um“, enda var Jóhann þá ekki viðlátinn. Þetta
atvik varð til að skerpa söfnunaráhuga hans.
Eins og eðlilegt má telja er safn Jóhanns að
mestu myndir frá Stykkishólmi, en einnig af
Breiðafirði og úr Dölunum. Þar að auki eign-
aðist Jóhann myndii' úr öðrum landshlutum og
hefur ráðstafað þeim bæði til safna og einstak-
linga. Björgunarstarf Jóhanns er því alls ekki
einvörðungu bundið við Stykkishólm og næsta
nágrenni.
Þann 16. júní 1996 undirritaði Jóhann
Rafnsson gjafabréf þar sem hann afhenti
Stykkishólmsbæ ljósmyndasafn sitt með
ákveðnum skilyrðum. Þau skilyrði ætlar
Stykkishólmsbær að uppfylla og nú ríkir á því
fullur skilningur að safn af þessu tagi er í
rauninni ómetanlegt.
Ætlunin er að varðveita safnið í sýrufríum
umbúðum við ákjósanlegt hitastig og endur-
vinna ljósmyndir sem hafa dofnað með tíman-
um. Einnig verður til önnur útgáfa af safninu í
stafrænu formi, en þá er hægt að velja myndir
og prenta út í vönduðum geislaprentara eftir
óskum. Hvort það dugar til varðveizlu um ald-
ir skal ósagt látið. Allt virðist eyðingunni
merkt: „Legsteinninn molnar og letur hans
máist í vindum“, kvað Jón Helgason um „eyð-
inguna hljóðu" í Árnasafni. Jafnvel vandaðasti
pappír endist ekki til eilífðar né heldur það
sem á hann er sett. Menn gera þó allt sem
hægt er til að vinna á móti eyðingunni. Og til
viðbótar við varðveizlu Ijósmyndanna er ætl-
unin að vinna að skráningu sögulegra per-
sónuupplýsinga sem gætu reynzt verulegt
verðmæti.
Til að vinna að framgangi safnsins skipaði
bæjarstjórn Stykkishólms framkvæmdanefnd
vegna ljósmyndasafns Jóhanns Rafnssonar
snemma á þessu ári. I nefndinni eiga sæti Sig-
urlína Sigurbjörnsdótth' bókavörður, Ragn-
heiður Gunnarsdóttir hjúkrunarfræðingur og
Guðmundur Páll Ólafsson. Það voru þær Sig-
urlína og Ragnheiður sem tóku á móti blaða-
manni Lesbókar og sýndu safnið, en sjálfur
valdi ég myndirnar sem hér birtast eftir að
hafa farið í gegnum ljósmyndasafnið. Svo virð-
ist sem atvinnulíf hafí ekki þótt eins merkilegt
og ýmislegt annað þegar menn munduðu
myndavélar um og eftir síðustu aldamót. Mað-
ur saknar þess að sjá ekki meira af því tagi, en
fremur en að birta myndir af óþekktum ein-
staklingum hef ég valið úr myndir sem sýna
Stykkishólm fyrr á öldinni en þar má líka sjá
bæjarbúa við daglegt amstur og á hátíðlegum
stundum. Margar myndanna í safninu hefur
Jóhann Rafnsson tekið sjálfur, en því miður er
ekki vitað hverjir tóku flestar þær myndir sem
hér birtast og ekki hefur tekizt að nafngreina
nema fáa á hópmyndunum.
GÍSLI SIGURÐSSON
SÍLDARSÖLTUN í Stykkishólmi um 1953. Sú söltun stóð þó aðeins skamman tíma.
Á BRYGGJUNNI í Stykkishólmi 1926. Maðurinn sem tekur ofan hattinn er Sigurður Ágústs-
son, síðar athafnamaður og alþingismaður. Fyrir miðju er Knutsenshús með þremur hvítum
gluggum og stendur það enn. Dökka húsið til vinstri er Hjaltalínshús sem brann 1976.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 1. ÁGÚST 1998
4