Lesbók Morgunblaðsins - 01.08.1998, Side 13

^ ">'%***,%u iftrtii
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
,í KVÆÐINU kemur skýrt fram hversu þungbær þáttur Brynjólfs og ábyrgð í harmsögu Ragnheiðar dóttur hans
hefur verið honum,“ segir Sigurður Pétursson lektor.
telur að María mey hafi birst sér í draumi
þegar hann er í vígsluferð sinni í Kaup-
mannahöfn 1639. Síðan rekur hann draum-
inn.“
Þar gengur Brynjólfur inn í mikla glæsi-
lega höll, kemur í brúðkaup, síðan gengur
hann nokkrar hæðir upp í birtu og síðan
skellur á myrkur. Þá kemur honum til hjálp-
ar maður og leiðir hann skríðandi í gegnum
myrkvaðan sal þar til hann kemur að hvílu
Maríu guðsmóður sem birtist honum undir
nafiiinu Birgit. Síðan er hann leiddur til
baka þar til hann sér ljóma eldanna „... sem
er þó ekki jafn lifandi og áður“.
„Jafnvel þótt við hefðum ekki túlkun
Brynjólfs gætum við skilið þetta,“ segir Sig-
urður. „Þetta er lífshlaup hans. Hann giftist
ári eftir vígsluna í Skriðu í Hörgárdal Mar-
gréti, dóttur Halldór lögmanns Ólafssonar.
Það var í annála fært hvað þetta hefði verið
glæsilegt brúðkaup og margt tiginna gesta.
Með því að kvænast Margréti mægðist hann
mörgum valdamestu og auðugustu mönnum
landsins. Síðan kemur birta fyrstu áranna í
embætti, þar sem flest gengur honum í hag-
inn. Þau missa að vísu nokkur börn en það
var ekki meira ólán en gera mátti ráð fyrir
og tvö bamanna komast upp, Halldór og
Ragnheiður. Haildór reynist ekki sá náms-
maður sem Brynjólfur hafði óskað sér, var
sendur til Englands til forfrömunar en þar
deyr hann úr berklum skömmu síðar. Ragn-
heiður var augasteinn föður síns og hann
fær Daða Halldórsson til að kenna henni
heima í Skálholti. Síðan kemur sá kvittur
upp að að þau Ragnheiður og Daði séu að
draga sig saman og Brynjólfur fær Ragn-
heiði til að sverja eið að því að hún sé
óspjölluð mær. Það gerist 11. maí 1661 en
rúmum 9 mánuðum síðar, þann 15. febrúar
árið eftir, elur Ragnheiður sveinbam. Þama
komum við að afskaplega veigamiklu atriði
sem hlýtur að hafa skipt Brynjólf öllu máli.
Var þetta meinsæri? Eitt er að eiga óskil-
getið barn og kannski var það ekki það-
versta sem fyrir gat komið, heldur fyrh'
Brynjólf sem sálusorgara og föður að vita
ekki hvort Ragnheiður hafi framið mein-
særi. Þeirri spurningu verður aldrei svarað.
Líklega hefur Biynjólfur talið þetta mein-
særi því menn töldu meðgönguna lengri þá
en nú er.
Sagan hefur viljað gera Brynjólf að
hörkutólinu í þessu máh og vissulega hafa
reiði og vonbrigði hans verið alveg gífurleg
en hann tók samt á sig áfallið og reyndi að
gera hlut Ragnheiðar sem bestan úr því sem
komið var. Menn gera sér kannski ekki al-
mennt grein fyrir því núna að með legorðs-
broti sínu var Ragnheiður búin að fyrirgera
rétti sínum til arfs eftir foreldra sína.
Brynjólfur stendur í flóknum samningum
við yfirvöld til að tryggja Ragnheiði arf eftir
sig. Konungur veitir henni á endanum upp-
reisn æru og það er allt fyrir tHstilli föður
hennar en það gerist of seint því Ragnheið-
ur deyr rúmu ári eftir að hún á bamið, á 22.
aldursári.
Lífgjafinn Maria
í kvæðinu kemur fram að Brynjólfur er
þjakaður af sektarkennd yfir að hafa látið
Ragnheiði sverja eiðinn. Hann segist harma
að hafa valdið því sem hann kallar friðþæg-
ingarákæru. Eg tel að hann geti ekki verið
að vísa til neins annars en eiðs Ragnheiðar.
Hann ætlaði sér að hreinsa hana af áburðin-
um með eiðnum sem hann þurfti alls ekki að
gera, því að sverja slíkan eið var nánast
óheyírt. Brynjólfur situr síðan uppi með
sektarkenndina yfir því hvort hann hafi
þvingað dóttur sína til meinsæris. í kvæðinu
lýsir hann örvilnan sinni og að hann hafi
þráð brotthvarf úr þessum heimi. Þá birtist
María guðsmóðir honum í mesta myrkrinu
og bjargar honum með því að ganga í fyrir-
bæn við Guð. Þetta er lofsöngur til Maríu
guðsmóður þar sem Brynjólfur biskup
Sveinsson þakkar henni fyrir að hafa bjarg-
að sér.“
Fullur forvitni spyr ég um nafn og hlut-
verk húsmóður hans (73-75). Leiðsögu-
maðurinn góði fræðir mig um að nafn
hennar sé Birgit og áminnir mig um að
minnast þessara orða þegar ég sé aftur
kominn heim til ættjarðarinnar (76-78).
Hann lauk máh sínu og skyndilega
hvarf hann inn í vistarverur sínar. En
þegar ég er kominn niðrn- stend ég kyrr
fyrir framan þrepin og nýt ljóma eld-
anna sem er þó ekki eins lifandi og áð-
ur (79-81). Við ljós sem skín minna og
færri lampa bíð ég hér, gestkomandi,
smástund meðal íbúanna og lít í kring
um mig ef einhver kynni að leyfa mér
að setjast við hlið sér (82-84). En ég er
ekki gjaldgengur í félagsskapnum né
v-, til þess fallinn að hljóta sæti á þessum
stað. Ákveðinn í að komast burt tek ég
sporið í átt til dyra og kemst aftur á
meðal raðanna sem skipað var til
beggja handa (85-87). Loks til að
komast út úr húsinu tek ég með
hendi minni í hurðina sem lætur und-
an. Nú eru dyrnar aftur opnar og ég
geng út í forgarðinn (88-90). Hér er
ég umlukinn myrkri nætur. Eg doka
við. Eins og þegar heimm'inn er lost-
inn agndofa heiðríkjunnar stend ég
framan við dyr þessa kastala. Þá
vakna ég (91-93).
'idnt
j M htám'Uucýviem.
ra-ntaTu J^vmt^vincáU.
L dhMm chcx<n cwtntn vtxdum
gúkc,ýrcn&Yfyðjjlavcí neglýentiá
O fotrA.cT nrru'ttc crmtn imfuídtvTiq,
cS o.!t7nc vuccjtdcrc fuéJavorC'y-víitúc
kiyusjfaðnr'fflfírttcenttf xnfcns
am nwericr muxújé jvtmfUam futciát-am.
ijt tuv> u.T ov6tKaa)4X- oi) avittis ctiún,
Cxn v.eran cavmerabts.MJútxbcvr utémum.
Hifr vrérein."luciSunx judatuín "
Qitd iamac íumiriuvvc a/o. n<>uLa.r'\tir
OT d jrúxta. Licuiemtx mtiíéiSa lamva.duin
Twoa twigtmíú mtus, utjjtm
i ordúic)
* "dántta,
. iDo-ncc jtiúm fUKtefit or ncöjly m\tu\
Scxn{tiM. qnjdoté-Mc, atiion. najirxéiui
•í 'íny, iwyúvtu.m^: , icrtiutncf-tnniio
iif Uvi laíox ntc •mvx CtricuYð
'LawaJunt btmjman 'tuee-f4eiur,i]xc-i
‘.luctenttb
94-111: Brynjólfur túlkar
drawminn _
Þetta var draumur minn, mærin HANDRIT með rithönrt ^ »
sæl sem ég tel að þín hágöfgi hafi hluta Mar,SuíS^VeÍnssonar af siöunda
veitt mer til þess að minna mig a æois,ns.
örlögin áður en breyting
varð á högum mínum (94-96).
Því ljós eldsins táknaði
greinilega gleðinnar sköp en
skuggi dauðans sköp dapur-
leikans. í þessum helga sal
hafði leiðsögumaðurinn
brugðið upp mynd af náð,
starfi og tíma (97-99). Ég var
minntur á að þú værir myndin
sem hvfldi í hominu og að þú
bærir nafnið Birgit sem merkir
björg og að mannþröngin í hús-
inu væri gjörvallt mannkynið
(100-102). Við dyrnar bauð
dyravörður þinn mér að hugsa
um þessa björg þá ég væri heim
kominn og ég vitna um það að
hún hefur oft verið til staðar er
hættur steðjuðu að (103-105).
Ég harma margfalt að hafa hvað
eftir annað valdið þessum hætt-
um og friðþægingarákæru af
miklum hroka en þinn náðar-
kraftur lagði hömlur á endalokin
(106-108). Ég tel að þú hafir feng-
ið þessu framgengt af mfldi guðs
og náð sonar þíns með fyrirbæn-
um eins og sendiboði þinn virðist
hafa gefið mér til kynna (109-111).
112-123: Réttlæting
Brynjólfs fyrir þvi að
semja kvseðið
Skuldbundinn og tilkvaddur opin-
bera ég þetta ófágaða og ómerki-
lega minningarkvæði, sönnun þess
að ég hef lagt við hlustir, við stall þess sætis
sem þú ræður (112-114). Mér bar að segja
frá þeim gjöfum Guðs, sem hann útdeilir og
gefur til að verða við fyrirbænum þínum, ef
einhver sem er í neyð staddur biður um þær
(115-117). Og ekki var við hæfi að láta ógetið
fyrirboða draumanna sem þú hvattir til og
sem fomar bækur fræða um. Nú, þótt ég sé
einmana, næ ég aftur krafti fyrir tilstilli
þessara tveggja bóka (118-120). Ekki mun
ég láta undir höfuð leggjast að hugsa ítrek-
að um þig, svo lengi sem hinn minnsti andi
knýr veika limi og eftirlifandi kraftur leikur
innst í beinum (121-123).
124-138: Ákall Hl Maríu meyjar
eg lokaorð
Lifðu heil nú sem fyrr, mærin náðarfulla!
Skær fyrir tilstilli sonarins, sólarinnar sem
stafar birtu. Rís þú milda stjarna og kom
þurfandi mönnum til hjálpar (124-126)! Auk
heitum þínum heiðvirðum við raddir sjó-
manna þegar þú sérð að það er í þágu þjóð-
ar sem velkist og erfiðar í ólgandi hafinu
(127-129)! Reyn þú að vama þess með um-
hyggjusamri bón að mér verði leyft að far-
ast hér og sjá tfl þess að ég megi þrauka,
örmagna af striti og þróttlaus af ógleði,
innst í forgarði húss hvíldarinnar (130-132).
Halt þú ætíð áfram að vemda, þú perla
himnabúa, með því að biðja ljúfan son þinn
þess að hann gefi skipreka þjónum sínum
að bjargast á sundi úr hyldýpi dauðans
(133-135). Lof sé eitt Guði föður, syni foður-
ins og meyjarinnar og anda föður og sonar.
Allt sem til er syngi Guðinum eina halelújah
(136-138).
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR L ÁGÚST 1998 13
I-