Lesbók Morgunblaðsins - 01.08.1998, Qupperneq 15

BEINT TIL MARS
EFTIR REYNI EYJÓLFSSON
„Um miðja næstu öld yrði Marsnýlendan nokkrar þús-
undir manna en gæti aukist í milljónir eða jafnvel tug-
milljónir með tímanum. Þó Mars sé miklu minni en Jörð-
in er þurrlendið þgr samt jafnstórt þurrlendi Jarðary/
RAUÐA stríðsplánetan Mars hef-
ur verið þekkt frá grárri forn-
eskju og lífslíkur þar voru tald-
ar nokkuð góðar allt til ársins
1965. Sú von kulnaði þá til mik-
illa muna þegar bandarísk
geimflaug sendi þaðan allmarg-
ar svart-hvítar myndir, sem
sýndu gígþakta staðhætti er minntu mjög á
yfírborð Tunglsins. Ekkert bólaði á „skurð-
um“ eða neinu álíka, sem Lowell og sam-
starfsmenn hans þóttust sjá á Mars í byrjun
aldarinnar og töldu vera verk vitsmunavera.
Rannsóknir á Mars
Nánari rannsóknir á Mars með geim-
flaugum kringum 1970 sýndu að landslag
þar er miklu fjölbreyttara en fyrstu mynd-
irnar gáfu til kynna. M.a. var bersýnilegt að
(leysinga)vatn hafði grafið þar farvegi, gil og
gljúfur, sum hver mörg hundruð kílómetra
löng. Um miðjan áttunda áratuginn voru
tvær sjálfvirkar rannsóknastöðvar látnar
lenda á Mars. Þær fundu engin óyggjandi
merki um líf, en skiluðu annars miklum og
merkilegum gögnum. Af þeim og öðrum
upplýsingum má ráða að núverandi aðstæð-
ur á Mars eru ekki sérlega lífvænlegar. Yfír-
borðið er vita gróðurlaus eyðimörk, sem
minnir á Sprengisand. Loftið er örþunnt
þannig að loftþrýstingur er aðeins um 1% af
þvi sem gerist á Jörðu hér og uppistaðan í
því er koldíoxíð. Hitinn getur komist svolítið
upp fyrir frostmark þegar best lætur á dag-
inn en dettur niður í fimbulkulda (um 90
gráða frost) á nóttunni. En þar er samt mik-
ið af einni mikilvægustu forsendu lífsins,
vatni, sem þó fyrirfinnst ekki sem vökvi á
yfirborðinu af skiljanlegum ástæðum.
Nyrðri pólhettan er talin vera úr ís að mestu
leyti og eins er álitið að gífurlegt magn af
vatni sé undir yfirborði plánetunnar sem
sífreri. Rannsóknastöðin, sem lenti á Mars
sl. sumar, staðfesti fyrri vitneskju að öllu
leyti.
Það er því ljóst að aðstæður á Mars eru
miklu kaldranalegri en nokkurs staðar á
Jörðinni, jafnvel verri en á Everesttindi.
Þrátt fyrir það er alls ekki talið útilokað að
frumstætt líf leynist undir yfirborði Mars og
mjög líklegt að jafnvel nokkuð þróað líf hafi
þrifist þar í fymdinni (fyrir um 3 milljörðum
ára) þegar sldlyrði voru betri. Þessar kenn-
ingar fengu byr undir báða vængi fyrir
skemmstu þegar vísbendingar um ævafomt
líf fundust í lofsteini frá Suðurskautslandinu
ættuðum frá Mars. Uppgötvun lífs utan
Jarðarinnar yrði tvímælalaust langmerki-
legasta vísindaafrek allra tíma og myndi
hafa gífurlega víðtæk áhrif á viðhorfin um
stöðu mannsins í Alheimi auk þess sem hún
gæti e.t.v. leitt til lausnar á gátunni um eðli
og uppmna lífsins. Vert er að geta þess, að
þó aðstæður á Mars séu ekki beinlínis mild-
ar eru þær þó þær langbestu, sem fyrirfinn-
ast í Sólkerfinu utan Jarðarinnar. Allar hin-
ar pláneturnar em annaðhvort alltof heitar
eða kaldar til að líf geti skrimt á þeim.
Áætlanir um
Marsleiðangro
Áhugi á mönnuðum geimferðum til Mars
hefur lengi verið umtalsverður og í lok sjö-
unda áratugarins töldu margir að stórveldin
myndu hefja kapphlaup um þær að loknum
glæsilegum leiðöngmm Bandaríkjamanna
til Tunglsins. Svo varð þó ekki eins og kunn-
ugt er og meginástæðan fyrir því er hversu
erfiðar og um fram allt dýrar slíkar ferðir
hafa verið taldar. Segja má að vegalengdin
til Mars sé þúsundfalt lengri en til Tunglsins
en á hinn bóginn má meðalhraði geimflaug-
ar í Marsleiðangri vera tuttugufaldur á við
Tunglferð. Þar af leiðir að ferðalag tii og frá
Mars tekur um ár í stað viku þegar Tunglið
á í hlut og eldsneyti og vistir þurfa að sama
skapi að vera um fimmtugfalt meiri. Ein-
hverra hluta vegna hefur alltaf verið gengið
út frá því, a.m.k. í Bandaríkjunum, að leið-
angur til Mars yrði að byggja upp frá geim-
stöð á braut umhverfis Jörðu. Það er: fyrst
yrði að koma geimstöðinni upp og þar yrði
síðan sett saman gríðarmikið geimskip fyrir
leiðangurinn, sem flytti með sér nægilegt
eldsneyti til heimferðarinnar. Að loknu út-
fluginu væri geimskipinu komið á braut um-
hverfis Mars en lítil geimferja með hluta
áhafnarinnar (2-3 menn) send niður á yfir-
borðið. Viðdvöl þar yrði stutt; væntanlega
skemmri en mánuður og að henni lokinni
hæfist heimflugið. Þetta er m.ö.o. sama að-
ferðin og notuð var í Tunglferðunum fyrir
um 30 árum. Þannig er augljóst að bróður-
parturinn af leiðangurstímanum færi í
óvirkt langflug en eiginlegur rannsóknatími
á Mars yrði allsendis óhæfilega stuttur.
Kostnaður við þessa tilhögun myndi verða
óheyrilegur. Áætlun frá um 1990 gerði ráð
fyrir um 450 milljörðum Bandaríkjadala ($).
Vart þarf að taka fram að Bandaríkjaþing
hefur daufheyrst við öllum beiðnum um fjár-
framlög til svona framkvæmda.
Beint til Mars
Árið 1996 kom út í Bandaríkjunum bók
eftir liðlega fertugan geimflugs-verkfræðing
(aerospace engineer) að nafni Robert Zu-
brin. Bókin verður hér kölluð Beint til Mars
þó hún heiti The Case for Mars á frummál-
inu. Bókarhöfundur gerir grein fyrir nýjum
og stórmerkilegum hugmyndum um tilhög-
un mannaðs Marsflugs. Byggingu sérstakr-
ar geimstöðvar á braut umhverfis Jörðu er
sópað út af borðinu svo og smíði sérstakrar
risa-Marsflaugar. Þess í stað er áætlað að
nota gamalreyndar geimflaugar á borð við
Saturn V (USA) eða Energia-B (Rússland)
sem farkosti, lítið breyttar. Flauginni yrði
fyrst skotið á braut umhverfis Jörðu og það-
an til Mars í nánast beinu ft'amhaldi. Ahöfn
yrði 4 manns, sem hefðust við í sérstökum
og rúmgóðum „dósarlaga“ bústað (habitat).
Þegar til Mars kemur er bústaðurinn látinn
lenda mjúkri lendingu með loftbremsu (aer--
oshell) og eldflaugahemlun. Á Mars bíður
ómönnuð geimflaug albúin til heimferðar
með fulla geyma af eldsneyti (metani) og
súrefni, sem búið hefur verið til úr loft-
hjúpnum (þ.e. á staðnum) með vetni og bún-
aði, sem sendur var á undan með sömu
flaug. Þessi ómannaða heimferðar- og elds-
neytisvinnsluflaug verður hér eftir kölluð
HEF til einfóldunar. Nærri samtímis lendir
HEF nr. 2 í um 800 km fjarlægð og þar er
strax byrjað á eldsneytisvinnslu til að undir-
búa heimferð næstu Marsfara (úr bústað nr.
2), eða sem varaflaug fyrir þá nýkomnu.
Áhöfnin í bústaðnum (nr. 1) kemur honum'*r
fyrir, setur út Marsjeppann (sem tekur fjóra
leiðangursmenn og er með 1000 km lang-
drægi) og stundar rannsóknir og sýnatöku í
18 mánuði áður en heimflugið hefst. Þessi
aðferðafræði byggir alfarið á þekktri tækni
og búnaði. Kostnaður er áætlaður 20-30
milljarðar $, sem telst vera hóflegt, séð í
þessu samhengi.
Það sem hér hefur verið lýst er þó aðeins
upphafið að öðru og meira skv. dr. Zubrin
því næsti mannaði bústaður (nr. 2) ásamt
ómannaðri HEF nr. 3 lenda á Mars skömmu
eftir að fólkið úr fyrsta leiðangrinum er
komið aftur til Jarðar. Bústaður nr. 2 er lát-
inn lenda hjá HEF nr. 2 og HEF nr. 3 aftur
um 800 km þaðan. Tveim árum síðar er svo
mannaður bústaður nr. 3 ásamt ómannaðri*
HEF nr. 4 sendur af stað og þannig koll af
kolli. Þegar fram í sækir myndu áhafnimar
ekki snúa aftur til Jarðar; þær myndu setj-
ast að á Mars, hefja matjurtaræktun í gróð-
urhúsum, vinnslu á jarðvarma, framleiðslu á
nytjahlutum úr plasti/málmi o.s.frv. þannig
að nýlendan yrði sjálfri sér nóg að sem
flestu leyti. Verulegur innflutningur yrði þó
frá Jörðinni, en greitt yrði fyrir hann með
vörum framleiddum á Mars, t.d. tvívetni
(deuterium) og tækniþekkingu. Um miðja
næstu öld yrði Marsnýlendan nokkrar þús-
undir manna en gæti aukist í milljónir eða*
jafnvel tugmilljónir með tímanum. Þó Mars
sé miklu minni en Jörðin er þurrlendið þar
samt jafnstórt þurrlendi Jarðar því engin
eru höfin.
Dr. Zubrin lætur ekki hér við sitja en ger-
ir áætlanir um að jarðbreyta (terraform)
Mars þegar tímar líða, þ.e. gera Marsum-
hverfið líkt því sem er á Jörðinni þannig t.d.
að menn þurfi ekki að vera í geimbúningum
útivið en geti andað að sér súrefni úr loftinu.
Þessi hugmynd er ekki ný af nálinni og má
reyndar líkja henni við tröllaukna land-
græðslu en það liggur utan ramma þessar
stuttu ritgerðar að fara nánar út í þá sálma.
Niðurlag
Menn kunna að spyrja: af hverju skyldu
menn leggja þetta á sig; eru ekki næg verk-
efni, vandamál og landrými hér á Jörðinni?
Svarið er afdráttarlaust nei, fyrst og fremst
verður að rannsaka Mars til þess að komast
til botns í ráðgátunni um uppruna lífsins og
líf í Alheimi. I öðru lagi þarf mannkynið að
eignast nýtt framvarðarland (frontier) til að
kljást við, en það er vænleg aðferð til að
komast frá þeirri vísindalegu stöðnun, sem
er orðin áberandi og stafar fyrst og fremst
af sívaxandi skrifræði og afskiptasemi (reg-
ulation) stjórnvalda á svo til öllum sviðum.
Hér verða aðeins nefnd tvö vandamál, sem
ekki hefur tekist að leysa þó gífurlegum
fjárhæðum hafi verið varið til þeirra. Annað
er beislun kjamasamruna til óþrjótandi
mengunarlausrar orkuframleiðslu. Hitt er
lækning illkynja sjúkdóma á borð við*
ki’abbamein. I báðum þessum tilvikum hefur
sorglega lítið áunnist sl. 30 ár.
Hvernig geta íslenskir áhugamenn stutt
við bakið á dr. Zubrin og markmiðum hans?
Benda má á tvennt: Kaupa bókina (The
Case for Mars), t.d. af vefnum
(http:/Avww.amazon.com eða http://www.-
magick.net/mars) og/eða gerast áróðurs-
menn fyrir geimrannsóknum með þvi að
ganga í National Space Society, 922 Penn-
sylvania Avenue S.E., Washington D.C.
20003, USA; árgjald 35 $.
Á næstu öldum og árþúsundum mun mað-
urinn grandskoða alla afkima Alheimsins og*
afhjúpa og skilja alla hans leyndardóma.
Könnun nágrannaplánetunnar Mars er mik-
ilvægur áfangi á þeirri braut.
Höfundurinn er úhugomaður um geimferðir og býr (
Hafnarfirði.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 1. ÁGÚST 1998 1 5