Lesbók Morgunblaðsins - 15.08.1998, Blaðsíða 5

NORDJYLLANDSVÆRKET, „yfirkrítísk“ gufurafstöð á Norður-Jótlandi, ein fullkomnasta stöð sinnar tegundar í heiminum.
18,0
. 1 JW ■ Orkukræfni þjóðarbúskapar, MJ/USD (1985)

9,5

■

10,9
Mynd 2:
Orkukræfni þjóðarbúskapar 1990 og 2020
Orkukræfni þjóðarbúskapar er skilgreind sem frumorkunotkun lands á hverja einingu í vergri
landsframleiðslu þess. Öfuga hlutfallið, landsframleiðsla á hverja orkueiningu sem notuð er í
þjóðarbúskapnum, nefnist orkuskilvirkni hans. Á myndinni er orkukræfnin sýnd fyrir 1990 og
2020 og í töflunni hér að neðan sést orkuskilvirknin einnig.
BÞróunarlönd
Iðnriki
1990 2020
1990 2020
1990 2020 Breyting 1990-2020
Orku- Orkuskii- Orku- Orkuskil- Orku- Orkuskil-
kræfni virkni kræfni virkni • kræfni virkni
MJ/USD USD/GJ MJ/USD USD/GJ % %
Iðnríki 17,5 57,14 9,5 105,26 -45,7 84,2
Þróunarlönd 18,0 55,56 10,9 91,74 -39,4 65,1
Mikilvægur liður í að halda samsöfnun kol-
tvísýrings í andrúmsloftinu í skefjum er að nýta
orku með sem skilvirkustum hætti, þ.e. að ná
hverri krónu eða bandaríkjadal í vergi lands-
framleiðslu með sem minnstri orku. Sérstaklega
er mikilvægt að iðnvæðing núverandi þróunar-
landa, þar sem bæði fólksfjölgun og hagvöxtur
verður örastur í framtíðinni, eigi sér stað með
eins orkuskilvirkum hætti og verða má.
Myndin og taflan sýna að gert er ráð fyrir að
orkukræfnin minnki á þessu tímabili bæði í
iðnríkjunum og þróunarlöndunum. í B-tilvikinu
er gert ráð fyrir að verg landsframleiðsla vaxi
um 2,4% á ári að meðaltali 1990 - 2020 í
iðnríkjum, en um 4,6% í þróunarlöndum. Til
þessa hvors tveggja er tekið tillit við matið á
frumorkunotkun beggja ríkjahópa árið 2020.
Minnkandi orkukræfni leiðir til þess að frum-
orkunotkunin er metin 45,7 og 39,4% minni en
hún væri ef orkukræfnin héldist óbreytt. í
þessari minnkandi orkukræfni felst veigamikill
skerfur til að hægja á aukningu koltvísýrings í
andrúmsloftinu. En þörf er á að að gera enn
betur.
heiminum en bætir stöðu landanna tveggja
gagnvart Kyoto-bókuninni. Og Norsk Hydro
gæti reist sitt álver í Kína með rafmagni frá
ódýrum kolastöðvum, í stað þess að reisa það á
Reyðarfírði, til miklla hagsbóta fyrir stöðu ís-
lands gagnvart Kyoto-bókuninni eins og hún er
nú, en til óhags fyrir andrúmsloft jarðar - og þai-
með jarðarbúa í heild. En þeir áttu sem slíkir
heldur engan fulltrúa í Kyoto.
Þróunarlöndin eru aðilar að loftslagssáttmála
Sameinuðu þjóðanna og þau áttu fulltrúa í
Kyoto. En þau vildu ekki undirgangast neinar
magnskuldbindingar þar. Aðeins almennt orð-
aðar skuldbindingar sem erfítt er að festa hönd
á. Þau eru að vonum tortryggin í garð iðnríkj-
anna þar sem öll umræðan snýst um að draga
úr þeirri losun sem fyrir er. Þeim finnst, með
réttu eða röngu, að iðnríkin ætlist til að þau
dragi líka úr sinni núverandi losun og hefti efna-
hagsþróun sína. En þau hafa ennþá litla losun
úr að draga eins og sést á vinstri súlunni á 3.
mynd. í þeim löndum búa líka þau 40% mann-
kynsins sem ekki eiga þess kost að kaupa orku á
markaði og einnig sá hluti mannkynsins sem
skortir flest, eða jafnvel allt, til að geta lifað
mannsæmandi lífi. I ljósi þessa er það skiljan-
legt að íbúar þróunarlandanna þykist hafa um
annað þarfara að hugsa en losun koltvísýrings í
heiminum. Sem fyrr segir kemur það sjónarmið
þeirra vel fram í niðurstöðum þeirra hópa sem
unnu að úttekt Alþjóðlega orkuráðsins.
Þetta er fortíðin. Framtíðin verður hinsvegar
önnur. Frá 1990 til 2020 er búist við að mann-
kyninu Qölgi um 3 milljarða, úr rúmlega 5 f ríf-
lega 8 milljarða, og að 87% af þeirri fjölgun
verði í núverandi þróunarlöndum.
Það þarf ekki annað en horfa á súluna hægra
megin á 3. mynd til að sannfærast um að losun
koltvísýrings er vandamái sem aðeins verður
Ieyst með sameiginlegu átaki alls mannkyns -
með samvinnu iðnrfkja og þróunarlanda.
Hugsunarhátturinn þarf að breytast, bæði í
iðnríkjum og þróunarlöndum. Menn verða að
Milljarðar 30,4
Mynd 3:
Orkutengd losun koltvísýrings 1990 og 2020
Þessi mynd sýnir orkutengda losun á koltvísýringi, í milljörðum
tonna (Gt) á ári. Taflan hér að neðan sýnir hið sama og auk
þess aukninguna milli 1990 og 2020.
H Þróunarlönd
Zj Iðnriki
1990 2020 Aukning 1990-2020
GtC02 GtC02 GtC02 %
Iðnríki 16,2 17,0 0,8 4,9
Þróunarlönd 5,5 13,4 7,9 143,6
Samtals 21,7 30,4 8,7 40,1
Taflan sýnir að búist er við að af heildaraukn-
ingunni í losun koltvísýrings frá brennslu elds-
neytis milli 1990 og 2020 komi 9% frá iðnríkjum
en 91 % frá þróunarlöndum. Ennfremur sýnir
hún að árið 2020 hefur mjög dregið saman með
þessum rikjahópum í losuninni. Hlutur þróunar-
landanna í heimslosuninni hefur vaxið úr 25%
1990 í 44% 2020. Vegna hinnar öru fólksfjölg-
unar þar og örari hagvaxtar en í iðnrikjunum munu
þau fara fram úr iðnríkjunum í þessu efni fljótlega
upp úr 2020 og halda því forskoti þaðan í frá.
Þegar þetta er haft í huga og horft á hægri
súluna þarf varla frekari vitna við um það að það
er vonlaust verk að ætla núverandi iðnríkjum
einum að hamla til frambúðar á móti uppsöfnun
koltvísýrings í andrúmsloftinu. Aðeins með sam-
eiginlegu átaki alis mannkyns má það takast.
Að því marki eru eftirfarandi höfuðleiðir sem
allar þarf að fara meira og minna samtímis:
1. Að draga enn úr orkukræfni þjóðarbúskaparins
umfram það sem 2. mynd gefur til kynna bæði f iðn-
ríkjum og þróunarlöndum, þ.e.að auka orkuskilvirknin;
2. Að nýta í vaxandi mæli kolefnissnauðari orku-
lindir, svo sem jarðgas; kolefnishlutlausar, svo sem
lífræn efni, og kolefnislausar, svo sem kjarnorku,
vatns- orku, jarðhita, vindorku, sólarorku og fleiri
endurnýjanlegar orkulindir og þróa nauðsynlega
tækni til þess fyrir sumar þeirra. (I erindi átta íslenskn
höfunda sem lagt verðurfram á 17. þingi Alþjóðlega
orkuráðsins í Hosuton í september á þessu ári eru
leidd rök að því að með samstilltu átaki um allan
heim til að nýta óvirkjaða vatnsorku og jarðhita mætt
lækka súluna til hægri á myndinni um 10%..)
Flutningur á raforkufrekum iðnaði til þeirra svæða í
heiminum þar sem ekki þarf að framleiða raforkuna
handa honum úr eldsneyti er liður í þessari viðleitni.
3. Að þróa tækni til að brenna hefðbundnu eldsneyti
kolum, olíu og jarðgasi, án þess að koltvísýringurinn
sem myndast við brunann fari út í andrúmsloftið.
Hér er harða hnetu að brjóta en ef þetta mætti takasl
gæti það fljótlega skilaö afgerandi árangri vegna
yfirburðastöðu eldsneytisins á orkumarkaði heimsins
nú og um næstu áratugi.
yfirgefa hver-í-sínu-horni hugsunarháttínn og
fara að skoða heiminn i heild. í iðnríkjunum
þurfa menn að gera sér grein fyrir því að sam-
vinnan við þróunarlöndin um að hemja vöxt
koltvísýrings í andrúmsloftinu getur ekki
byggst á því að þau dragi úr núverandi losun
sinni eða tefji efnahagsframfarir hjá sér. í þró-
unarlöndunum þurfa menn að átta sig á þvi að
að það er nauðsynlegt að hemja styrk gróður-
húsalofttegunda í andrúmsloftinu samtúnis
efnahagsframfórum bæði í þessum löndum og
iðnríkjunum. Og um allan heim þurfa menn að
átta sig á því að það er og verður í nokkra
áraugi enn óraunhæft markmið að ætla sér að
komá í veg fyrir að styrkur þessara loftteg-
unda í andrúmsloftinu vaxi. Það sem málið
snýst um er að hemja þennan vöxt með þeim
hætti „_..að styrkur gróðurhúsalofttegunda í
andrúmsloftinu staðnæmist á stigi sem ekki
leiðir af sér hættuleg inngrip af manna völdum
í loftslagskerfi jarðar" eins og segir í Ramma-
samningi Sameinuðu þjóðanna um loftslags-
breytingar.
Um þetta viðfangsefni þarf allt mannkyn,
bæði iðnríki og þróunarlönd, að sameinast.
Meða engu öðru móti verður það leyst. En
nauðsynlegt er að gera sér alveg ljóst frá byrj-
un að þótt allir verði að taka þátt í samstarfinu
gera ekki allir það á sömu forsendum. Um er
að ræða verk sem allir bera „sameiginlega, en
mismunandi, ábyrgð á“ eins og segir í 10. grein
Kyoto-bókunarinnar. Mismunandi, en ekki
mismikla, ábyrgð. Hjá iðnríkjunum felst
ábyrgðin fyrst og fremst í því að auka enn
orkuskilvirknina í þjóðarbúskap sínum og þróa
nauðsynlega tækni til þess. Hún felst einnig í
þvi að draga enn úr meðallosun koltvísýrings á
hverja orkueiningu með því að nýta kolefn-
issnauðari orkulindir en til þessa og/eða með
því að koma í veg fyrir að koltvísýringurinn frá
brennslu kolefnis sleppi út í andrúmsloftið og
þróa tæknina til þess. Síðast en ekki síst felst
ábyrgð iðnríkjanna í því að hjálpa þróunar-
löndunum með tækni og fjármagni til þess að
iðnvæðast á orkuskilvirkari hátt en þau gerðu
sjálf á sínum tíma, enda séu nauðsynleg skil-
yrði fyrir slíkri tilfærslu á tækniþekkingu og
fjármagni fyrir hendi í þessum löndum. Alveg
sérstaklega skilyrði til flutnings á einkafjár-
magni þangað. Abyrgð þróunarlandanna felst
aftur fyrst í stað í því að skapa þessi skilyrði í
löndum sínum og síðar, þegar þeim vex fiskur
um hrygg efnahagslega, að taka virkan þátt í
tækniþróuninni ásamt núverandi iðm-íkjum.
Það er sameiginlegt verkefni alls mannkyns,
iðnríkja og þróunarlanda, að þjappa súl-unni
hægra megin á 3. mynd eins mikið saman og
frekast er unnt. í hvaða hlutfóllum rauða og
bláa hlutanum er þjappað saman á helst að
ráðast einvörðungu af því hvar mestur árang-
ur verður hverju sinni af hverri krónu sem til
þessarar viðleitni er varið. Þessi sameiginlega
viðleitni á með öðrum orðum að vera kostnað-
arskilvirk. Á það verður varla lögð nógsamleg
áhersla. Fé er og verður takmörkuð auðlind og
því skiptir höfuðmáli fyrir heiminn í heild að
hver króna skili sem mestum árangri.
Einn mikilvægur munur er á iðnríkjunum og
þróunarlöndunum í þessu tilliti. í iðnríkjunum
eru fyrir hendi stór og þunglamaleg orkukerfi
sem ekki verður breytt verulega nema á löng-
um tíma. I þróunarlöndunum er aftur á móti
verið að byggja upp orkukerfin. Þar er því enn
færi á að byggja þau upp með öðrum og skil-
virkari hætti en gert var í gömlu iðnríkjunum á
sínum tíma. En til þess þarf tækni og fjármagn
frá iðnríkjunum. Samvinna iðnríkja og þróun-
arlanda er hér lykilatriði. Margt bendh- til að
ná megi skjótari árangri við að hægja á aukn-
ingunni í losun koltvísýrings í heiminum með
slíkri samvinnu en með því að iðnrfltin reyni að
draga sem mest úr sinni losun heima fyrir.
Hlutverk stjómmálamanna um allan heim er
að skapa skilyrði fyrh- slíkri samsvinnu.
Byggja þarf upp hvata til iðnríkjanna til að
gera meira en þau gera nú til að hægja á aukn-
ingunni í losun koltvísýrings í heiminum sem
heild, jafnframt þvi að þeim væri gefinn kostur
á að velja hagkvæmustu leiðina hverju sinni.
Að velja á milli þess að draga úr losun heims-
ins í heild með ráðstöfunum heima fyrir, og að
hjálpa þróunarríki til að iðnvæðast á orkuskil-
virkari hátt en ella. Draga þarf úr tortryggni
þróunarríkjanna og finna leiðir til að iðnrflti og
þróunarríki sem starfa saman geti skipt með
sér á sanngjaman hátt ávinningnum af minni
losun þannig að báðir hagnist.
1 Eitt exajúl, EJ, er milijarður milljarða júla, en júl
(skammstafað J) er grunneining fyrir orku í alþjóðlegu
kerfi mælieininga, svonefndu Sl-kerfi, sem nú orðið er
hið lögformlega mælikerfi í flestum löndum heims, þar á
meðal hér á landi, og metrakerfið er hluti af. Júl er sama
og wattsekúnda og 25 watta rafmagnspera notar því 25
júl af raforku á hverri sekúndu svo dæmi sé tekið um
stærð þessarar orkueiningar. Ein kílówattstund er 3,6
milljón júl, eða 3,6 megajúl (MJ). En mest kemst al-
menningur í kynni við þessa mælieiningu á umbúðum
um matvæli þar sem orkuinnihald þeirra (hitagildi) er
tilgreint í kílójúlum (kJ) í hverjum 100 grömmum af
matvælunum. Eitt kílójúl (kJ) er 1000 júl (J).
Höfundurinn er fyrrverandi orkumálastjóri.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. ÁGÚST 1998 5