Lesbók Morgunblaðsins - 05.09.1998, Blaðsíða 14

GREINARHÖFUNDURINN á slóðum Sigrid Undset í Lillehammer.
sín um skeið er þau bjuggu í Osló. Fyrri eigin-
kona Svarstad virðist hafa verið ófær um að
ala þau upp og setti þau á stofnun.
Kristín LavranzdóHir
Ritstörfín voru Sigrid Undset í senn andleg
og fjárhagsleg nauðsyn. Forlagið ýtti á eftir
henni að skila nýrri bók á ári hverju. Árið
1919 flutti hún bamshafandi til Lillehammer
með Anders sex ára og Maren Charlottu
fimm ára. Þá var hjónabandi hennar og Svar-
stad í reynd lokið, þótt ekki skildu þau að lög-
um fyrr en mörgum árum síðar. Fyrir hana
var þetta mikill ósigur. A næstu þremur árum
skrifaði Sigrid höfuðverk sitt, trílógíuna um
Kristínu Lavranzdóttur (1920-1922). Það vek-
ur undrun og aðdáun að hún skyldi við þessar
erfiðu aðstæður skrifa slíkt stórverk. I viðtali
við Trausta Ólafsson segir Tordis Órjesæter
m.a.: „I Krossinum lýsir hún sálarlífi konu
sem komin er á efri ár. Eftir að ég sjálf komst
á þennan aldur er mér ljóst að sú lýsing er
jafnnæjn og sett fram af jafnmiklu innsæi og
lýsingin á ungu stúlkunni í Kransinum, sög-
unhi um æskuár Kristínar, sem ég hreifst svo
mjög af á unglingsárum.“ (Mbl. 16.1.1994.)
Árið 1921 hafði Sigrid keypt gamalt bjálka-
hús og nefndi það Bjerkebæk. Þar var heimili
hennar til dauðadags. Á þessum árum vann
Sigrid við skriftir til klukkan þrjú á nóttunni,
svaf til klukkan sjö. Þá komu bömin inn til
hennar og síðan vann hún í rúminu til kl.
11.30. Þá fór hún á fætur og vann allan dag-
inn.
Sigrid Undset kom til íslands í júlí 1931,
ásamt sonum sínum tveimur. Fyrsti viðkomu-
staðurinn var Akureyri og ferðaðist hún eink-
um um Norðurland. Greint er á hálfri síðu frá
þessari för en enginn íslendingur er nafn-
greindur.
Bækurnar um Kristínu Lavranzdóttur voru
mikið lesnar á norsku hér á landi. Helgi
Hjörvar las nokkuð úr þeim í útvarp 1940-41
en þær komu síðar allar út í íslenskri þýðingu
hans og Amheiðar Sigurðardóttur: Kransinn
1955, Húsfrúin 1956 og Krossinn 1957.
Metro-Goldwyn-Mayer í Hollywood hafði
áhuga á að kvikmynda Kristínu Lavranzdótt-
ur og bauð Sigrid Undset 50.000 dollara íyrir
kvikmyndaréttinn. Þetta var árið 1937 en
Sigrid hafnaði boðinu.
Mosse - barn Guðs
Dóttirin Maren Charlotte hafði strax á öðm
ári fengið krampaköst og þau ágerðust. Fjög-
urra ára gömul sagði hún aðeins fáein orð. Ár-
ið sem Sigrid lauk við trílógíuna um Kristínu
Lavranzdóttur ráðlögðu læknar Sigrid að
senda dótturina, sem alltaf var kölluð Mosse,
á stofnun fyrir van-
gefna. Þar mundi
henni líða best. Ári síð-
ar fór Sigrid til að
skoða De Kellerke An-
stalter á Jótlandi. Sú
stofnun var talin
fremst í umönnun van-
gefinna. Sigrid Undset
hafði aldrei séð svo
marga vangefna sam-
an komna og margir
bára glögg merki um
fötlun sína. Hún treysti sér ekki til að senda
Mosse á stofnun, tók þá ákvörðun að hún yrði
áfram heima og fékk konu til að gæta hennar.
Fötlun og veikindi Mosse urðu til þess að
Sigrid fór lítið að heiman áram saman og
aldrei lengi í senn. Telpan lifði í sínum eigin
heimi, hafði unun af tónlist og smekk fyrir fal-
leg föt og hti. Smám saman varð dóttirin meir
og meir ósjálfbjarga, átti erfitt með að standa
og það þurfti að mata hana.
Mosse lést árið 1939, þá 23 ára. Mikill
helgiblær er yfir frásögn Tordis af útför
hennar, en Sigrid kallaði dóttur sína barn
Guðs, l’enfant de Dieu. Tordis Órjesæter fjall-
ar mikið um Mosse, örlagaríkan þátt í ævi
Sigrid Undset, sem aðrir hafa horft framhjá í
umfjöllun um hana.
Nóbelsverðlaun
í bókmenntum
í nóvember 1928 var Sigrid Undset til-
kynnt að hún hefði fengið Nóbelsverðlaunin.
Fyrsta fréttaskeytið varpar ljósi á viðhorf
hennar, eitthvað á þessa leið: „Ég er þakklát
fyrir þennan heiður, ákaflega þakklát. Fleira
hef ég ekki að segja. Nú þarf ég að fara og
bjóða bömunum mínum góða nótt.“
Það var fjárhaldsmaður hennar og vinur
sem fór með henni á Nóbelshátíðina í Stokk-
hólmi. Sigrid fékk sér ný fot og Tordis lýsir
þeim nákvæmlega. Til er mynd af henni ferð-
búinni á hátíðina. Við okkur blasir alvarleg
kona og gáfuleg en það er engin gleði í svipn-
um.
Sigrid Undset var örlát kona. Til marks um
það er að hún gaf Nóbelsverðlaunin, sem voru
156.000 n.kr. Hún stofnaði sjóð sem bar nafn
dóttur hennar og lagði rúmlega helming verð-
launafjárins í hann. Tilgangur sjóðsins var að
styrkja foreldra vangefinna barna til að geta
haft þau heima í stað þess að senda þau á
stofnun.
Fyrsta' árið bárust 109 umsóknir og ekki
var hægt að sinna nema hluta þeirra. Annan
sjóð stofnaði hún og kenndi við Guðmund
biskup góða sem hún hafði mikið dálæti á. Til-
BJÖRKEBÆK í Lillehammer, heimili Sigrid Undset.
gangur sjóðsins var að styrkja böm kaþólskra
til að ganga í kaþólskan skóla. Sjálf hafði hún
sent Hans son sinn í slíkan skóla í Osló. Það
sem eftir var af fénu gaf hún rithöfundasam-
bandinu. f heimsstyrjöldinni seldi hún svo
Nóbelsmedalíuna til aðstoðar fínnskum böm-
um. Slíkt göfugljmdi er sérstakt.
Kaþólska kirkjan
Kaþólska kirkjan hafði höfðað sterkt til
Sigrid Undset alla tíð. „Lengi hefur mér fund-
ist að allar leiðir lægju til Rómar og ég get
ekki beðið eftir að fara þangað," segir hún á
einum stað. Það var árið sem hún lauk við
Krossinn sem hún byrjaði að sækja námskeið
við St. Torfinns-kirkjuna í Hamar skammt frá
Lillehammer. Hún gekk kaþólsku idrkjunni á
hönd 1924, en áður þurfti hún að skilja form-
lega við Svarstad. Móðir hennar snerist
einnig til kaþólskrar trúar. Kirkjan varð
Sigrid það athvarf og akkeri sem hún þurfti á
að halda. Hún skrifaði mörg rit um kaþólsk
málefni og dýrlinga og kom fram á vegum
kirkjunnar. Tordis fjallar mikið um þennan
stóra þátt í ævi Sigrid Undset, en segja má að
hún hafi gengið lengra og lengra inn í kaþ-
ólsku kirkjuna eftir því sem á ævi hennar leið.
Allir eldar brenna
út um síðir
Sigrid Undset varð formaður norska rithöf-
undasambandsins 1935 og formaður „Fritt
Norge“ í heimsstyrjöldinni síðari. Hún tók
einarða afstöðu gegn Þjóðverjum og Knut
Hamsun. Sigrid Undset flýði frá Noregi und-
an þýska innrásarliðinu, fyrst til Svíþjóðar
þar sem hún fékk að vita að Anders sonur
hennar hefði fallið í Noregi fyrir þýskri kúlu,
síðan til Ameríku þar sem hún dvaldist til
stríðsloka, skrifaði og flutti fyrirlestra. Fyrir-
lestrahaldið átti illa við hana og hún var brátt
þrotin að kröftum, lífslöngunin horfin. Eftir
stríðið flutti hún aftur til Lillehammer.
„Sköpunargáfan er horfin," segir hún í bréfi.
Sigrid Undset naut mikillar virðingar alla
tíð. Hún var t.a.m. sæmd íslensku fálkaorð-
NÝBAKAÐUR Nóbelsverðlaunahafi á leið til
verðlaunaafhendingarinnar í Stokkhólmi
1928. Af þessu tilefni hefur Sigrid Undset
fengið sér nýjan pels og hatt.
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. SEPTEMBER 1998