Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1998, Síða 6
Ljósm.Lesbók/GS.
STÖRIN bylgjast á Pollenginu við Tungufljót, einhverju bezta flæðiengi landsins,
en það hefur nú ekki verið nýtt í marga áratugi.
HJÓNIN í Bræðratungu, Sigríður Stefánsdóttir og Sveinn Skúlason,
hafa búið á jörðinni síðan 1954.
sig á eigin hugverki hefur Þorsteinn kosið að
mála eftir hinni frægu kvöldmáltíðarmynd
Leonardos da Vinci. Ekki er þó víst að hann
hafí átt völ þar um, því myndin var gefin
kirkjunni og Þorsteinn var fenginn til verks-
ins.
Naumast verður séð af þessari altaristöflu
að málarinn frá Hlíð hafi haft mikla listþjálf-
un að baki. Engu að síður er verðmætt að
eitt af örfáum verkum sem vitað er um eftir
Þorstein, skuli vera varðveitt í Tungukirkju
og að sjálfsögðu ber það af innantómum og
fjöldaframleiddum biblíumyndum frá Dan-
mörku, sem margar íslenzkar kirkjur sátu
uppi með.
Predikunarstóllinn er jafn gamall kirkju-
byggingunni og hefur Greta Bjömsson
skreytt hann með postulamyndum samkvæmt
gamalli hefð. Þar til þessi kirkja var byggð,
voru í Tungukirkju tveir stórir kertastjakar
úr jámi. Matthías Einarsson þjóðminjavörður
kaus hinsvegar að þeir væru fremur varð-
veittir á Þjóðminjasafni en í kirkjunni og vom
þeir reiddir frá Tungu á baggahesti og ekki
annað á honum.
Sérkennilegt er, að á hliðarveggjum hanga
fjögur málverk; myndefnið úr hinni helgu
bók. Þau vom ásamt róðukrossi gjöf tU kirkj-
unnar frá eiganda jarðarinnar, Sven Poulsen,
sem átti þá alla Tungutorfuna um árabil eins
og áður hefur komið fram. Þetta era áferðar-
fallegar myndir en fóra samt eitthvað fyrir
brjóstið á kirkjufeðram sem sýndist innihald
verkanna fullkaþólskt. Varla munu leikmenn
átta sig á því og myndirnar hafa fengið að
vera á sínum stað.
Þremur legsteinum - hver þeirra er á
stærð við allstóra borðplötu - hefur verið
komið fyrir á steyptum stöpli til hliðar við
stíginn að kirkjunni. Þegar kirkjan var byggð
höfðu þessir legsteinar verið látnir mynda
stétt að kirkjunni og hafði svo verið lengur en
elztu menn mundu. Samt er ekki að sjá á þeim
slit undan ágangi, enda sauðskinnsskór fyrri
tíma mjúkir viðkomu. Það þótti samt ófært að
gengið væri á minjum um fræga ábúendur í
Tungu og var þeim komið fyrir á granni kirkj-
unnar, undir gólfínu. Þar gátu þeir að vísu
varðveizt, en talsvert rask varð að gera til
þess að sjá þá.
Svo fór að 1990 vora þeir teknir undan
gólfínu og færðir á stöpulinn í kirkjugarðin-
um þar sem þeir eru vel sýnilegir, en hins-
vegar óvarðir fyrir áhrifum veðrunar.
Steinninn í þeim er talinn vera frá Borgund-
arhólmi og má ímynda sér fyrirhöfnina við að
koma þessum níðþungu legsteinum upp að
Tungu með þeirra tíma flutningatækni. Ekki
var þó horft í slíkt þegar fyrirfólk og höfð-
ingjar áttu í hlut.
Nútímafólk á ef til vill erfitt með að lesa
það sem á steinunum stendur, en í árbók
Fomleifafélagsins 1894 hefur sá texti verið
skrifaður upp og hljóðar svo áletrunin á steini
Hákonar Gíslasonar;
Her hviler under /sá ættgöfugi- og
gudhrædde/hofdinsmann Hakon/ Gíslason
hvor edvar syslumadur/Rangvellinga hvorn
Gud bort/ kallade a 39.are hans aldurs/ than
28. septembris 1652/
(Fyrir neðan skjöld með tveim englum stend-
ur:)
Hans dygdarika ektakvinna sú gofuga
hofdings matrona Helga Magnusdottir let
þen/an liikstein utflitia hvor sidar í Jesu
Chi/sto sætlega sofnade þann 2. no/vembris
1677 a 54 are sins aldurs biidandi hier a/
samt sinum ektamanne/ og undanfornum
bornum/ gledelegrar upprisu./
Á steini Jarþrúðar Hákonardóttur stendur:
D.O.M.S./Her under hviler gudhrædd ætt-
gofug og/ dygdug hofdingskvinna Jarþrud-
ur/ Hakonardotter hveria drottinn í H./
ektaskap leisti fra þremur lifsfostrum en/
med því fíorda í himneska dird innleiddi
far/sallega a sinu 35 aldurs are, þann 3. maij
1686 ad/ kvöddum sinum epterlatnum sorg-
ande ekta/ manne Magnuse Sigurdssine og
odreu þeirra folke talande þessum ordum si-
dast: Fader í þinar hendur fel eg minn anda.
Luc, 23. Mat. 31.
Ennfremur stendur undir skildi sem tveir
englar halda:
En eg trui þad þo ad eg mune/ fa ad sia god-
semd drottens a iord/ litande manna Mat 27/
Meritus Mæstiss.
Tvö þeirra sem þarna eru nefnd, Helgu
Magnúsdóttur og Magnús Sigurðsson, þekkja
flestir íslendingar, annarsvegar í tengslum
við harmsögu jómfrú Ragnheiðar í Skálholti,
en hinsvegar úr íslandsklukku Halldórs Kilj-
an Laxness.
I næstu Lesbók verður gluggað í sögu
Bræðratungu.
ÞRJÁR ÖRSÖGUR
EFTIR ELÍSABETU KRISTÍNU JÖKULSDÓTTUR
DAUÐAR
HEIÐAGÆSIR
Það var á ósköp venjulegum degi sem
búið var að setja örlítinn stein á útidyra-
tröppurnar við hvert einasta hús hér í bæ
eða það leit helst út fyrir það, varla höfðu
steinarnir orðið til þarna af sjálfu sér og
enn ólíklegra að þeir hefðu dottið af himn-
um. En þegar fólkið í húsunum vaknaði og
yfírgaf heimilin til að fara í vinnuna, hnaut
það um steininn litla sem lá fyrir utan og
sparkáði honum frá sér, en þá heyrðist
spling einsog þegar hamrað er á steðja.
Einn ætlaði að taka steininn upp en þá
hreyfðist hann úr stað. Annar rejmdi að
grípa hann en þá valt steininn áfram og
þannig koll af kolli og fólkið gat ekki að
sér gert að elta steinana og streymdi úr
bænum, hvort sem það var úr vogunum,
breiðholtinu, laugarásnum eða af melun-
um, hver eltandi sinn stein og steinarnir
rúlluðu, ultu og skoppuðu yfir heiðina,
sveitir og sanda, hraun og jökla og sem
leið lá upp á öræfí og þar staðnæmdust
þeir og breyttust í titrandi tár og í hverju
einasta tári synti dauð heiðagæs.
MAÐURí
SPILUNUM
Spákonan spáði í beinni útsendingu í út-
varpinu og gerði sér far um að hugga
hlustendur, og engu líkara en hún setti að
jöfnu, huggun og vinsældir. Einu sinni
fataðist henni flugið þegar kona nokkur
hringdi, ekkert frábrugðin því örmagna
fólki sem ráfar um veröldina með tólið
undir vanga, vitnandi í skáldið að hver
manneskja þurfí ofurlitla huggun dag
hvern. Spákonan byrjaði vel einsog jafn-
an: Erfiðleikarnir eru liðnir hjá, það er
bjart framundan, þú átt eftir að taka
stjórnina í þínar hendur, rífa þig upp,
ryðja öllum hindrunum úr vegi, spóla upp-
úr hjólfarinu, þú kemst af stað, tekst að
vakna á morgnana og þú kemst í tengsl
við áður óþekkta orku innra með þér, það
brunar eldur um æðarnar, taugaendarnir
gneista, vöðvarnir stríkka, húðin hitnar,
hjartað hamast í brjóstinu, augun glóa í
myrkri, varimar titra, nasavængirnir
þenjast, munnvatnið freyðir einsog
kampavín, hugsanir þínar skjótast einsog
rakettur, höfuð þitt uppljómast og það
kemur blossi, skær blossi, og þú skilur til
hlítar allar gátur í heiminum. En bíddu
hæg, hér kemur babb í bátinn. Það er
hérna maður, því miður. Það er maður í
spilunum og hann er rétt ókominn.
STÆRÐ-
FRÆÐIDÆMIÐ
Einu sinni var ung stúlka sem varð fyrir
ástvinamissi. Hún ákvað að hugsa sem
minnst um það og þótt hún fyndi fyrir til-
gangsleysi þegar frá leið fullyrti hún að líf-
ið yrði að hafa sinn gang. Eftir árið var hún
farin að leggja saman tölur og var ekki
mönnum sinnandi því hún var að reikna út
dómsdag, af bílnúmeram, ritningargrein-
um, lottótölum og öðrum tölum sem á vegi
hennar urðu. Hún raglaðist svo oft í sam-
lagningunni að hún kveið fyrir hverjum
komandi degi. En þótt útkoman þvældist
fyiár henni og hún yrði að reikna allt uppá
nýtt, þóttist hún vita uppá hár á hverjum
morgni að þetta mundi vera sjálfur dóms-
dagur en leið svo dagurinn án þess að
drægi til tíðinda. Þegar hún fór að mínusa
létti henni ögn, en varð um og ó, þegar hún
byrjaði að margfalda þessi lifandis ósköp.
Hún var komin upp í svimandi upphæðir
og það var ekki fyrr en útkoman sýndi
fimm milljarða að það fór að rofa til í höfð-
inu á henni og hún byrjaði að deila. Fyrst
var það einsog hvert annað fálm út í loftið
en svo var það einsog sannkallað krafta-
verk þegar hún fékk eldingu í hausinn og
bókstaflega fann á sér að hún ætti að deila
fimm fiskum og tveimur brauðum í millj-
arðana fimm. Þetta deilingardæmi er
henni afskaplega hugleikið, svo ekki sé far-
ið nánar út í þá sálma. En það sem mest er
um vert, er að hún finnur ekki lengur fyrir
tilgangsleysi, ekki nema þegar illa gengur
með stærðfræðina.
Höfundurinn er skáld í Reykjavík.
HELGI INGOLFSSON
TVÖ UÓÐ ÚR GRÍSKRI GOÐAFRÆÐI
Raunakvak
Þamyrisar
Hér áður fyrr af öllum skáldum bar ég
og enginn stóð mérjafnfætis um söng.
Svo öruggur u m yfirb urði var ég,
að ódauðleika hlytu ljóð mín löng.
Því afréð ég að egna þær til keppni
sem allar níu mynda fagran kór.
Ég treysti mjög á hæfileika og heppni,
en hreykti mér um of - því fór sem fór.
Hve vandah'tið verðlaunin þærhirtu!
Já, varla varð að leikslokunum spurt.
Þær lustu blindu, ljósinu mig firrtu
og Ijóðsnilldinni einnig sviptu burt.
Nú gagnslaus er mín fimi, glötuð sjón.
Égget ei framar sungið hreinan tón.
Samkvæmt grískri goðafræði stóð bragsmiðurinn
Þamyris flestum framar að skáldgáfu og sönghæfi-
leikum, en hann ofinetnaðist og skoraði á
menntgyðjurnar níu í keppni. Þegar menntagyðj-
urnar (músurnar) sungu í kór var söngurinn sagður
óviðjafnanlegur, enda sjálf tónlistin við þær kennd
og kölluð músik. Áður en söngkeppni þessi hófst var
samið um að sigurvegarinn mætti svipta hinn sigr-
aða því sem hann lystá. Vitaskuld báru menntagyðj-
urnar hærra hlut og að launum fyrir dirfskuna
sneyddu þær Þamyris skáldgáfunni, sönglistinni og
sjóninni að auki.
Híbýli Kelóne
Ég ætíð fann í einsemdinni frið
og undi aldrei vel í glaum og gleði.
Frá heimsins önn ég heima kaus mér grið,
mér hæfði ei við aðra að blanda geði.
Er brullaups til mér buðu æðstu goð,
íbráðræði mér varð það á að skrópa.
Ég hefði betur þegið þeirra boð,
en þóttist þurfa að vera heima ogsópa.
En undanbragða óðara éggalt,
því ógnarhviða yfrr háloft þeyttist
og eldingar í logum lýstu alIt
með leifturglampa skærum - uns ég breyttist.
Nú ber ég hús á bakinu sem skel
og bústað einn mér á - hvar sem ég dvel.
Samkvæmt grískri goðafræði var dísin Kelóne
heimakær mannafæla, sem sjaldan nennti að mæta
til mannfagnaðar. Þegar boðið var til brúðkaups
hinna æðstu guða, Seifs og Heru, bjó Kelóne sér til
þá afsökun að hún þyrfti að þrífa heima hjá sér. I
refsingarskyni breyttu hinir máttku guðir henni í
skjaldböku, svo að hún gæti borið hús sitt með sér
hvert sem hún færi.
Höfundurinn er ritböfundur í Reykjavík.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. OKTÓBER 1998