Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1998, Síða 8

MARTRÖÐ. Elín var jafnlítið fyrir kindur og henni þótti vænt um kýrnar. Þessi mynd af sauðfé er dreifir sér
um Elliðaárdalinn var í hennar huga hálfgerð martröð.
barnsleg og einlæg, en svo gat hún líka ver-
ið ákveðin og ströng ef þannig stóð í bólið
hennar. Mér fannst hún alltaf svo fyndin og
skemmtileg. Hún gat tekið upp á ótrúleg-
ustu hlutum. Einu sinni eftir að hún var
orðin ein í Eddubæ boðaði hún alla stórfjöl-
skylduna þangað upp eftir á miðjum vinnu-
degi. Kallamir, synir og tengdasynir, tóku
sér jafnvel frí úr vinnu því hún sagði tilefnið
svo merkilegt. Þegar allir voru komnir og
hún búin að traktera okkur á kaffi og vöffl-
um þá leiddi hún hópinn út að garðshliði við
fjósið og tók sér stöðu við hliðið, horfði yfir í
Breiðholtsásinn og sagði yfir öxlina á sér:
„Svona hef ég staðið og horft upp í ásinn á
hverjum degi í mörg ár og samt hef ég
aldrei tekið eftir því fyrr en í morgun að
hægri fóturinn á mér dinglar alltaf svona og
tyllir ekki í jörðina þegar ég stend hér. Nú
spyr ég ykkur hvort þetta sé eðlilegt eða
haldið þið kannski að hann sé styttri en sá
vinstri?" Henni stökk ekki bros og virtist
fullkomin alvara. Kallamir náðu ekki upp í
nefið á sér yfir þessari vitleysu í gömlu kon-
unni en okkur krökkunum fannst þetta
óborganlega fyndið. Eg veit ekki enn hvort
henni var einlæg alvara með þessu eða
hvort hún var bara að gera grín að okkur
öllum. Svona var hún.“
Eftir að til Reykjavíkur kom tók lífsbar-
áttan við, hörð og óblíð, svo tækifæri Elínar
til að sækja menningarviðburði urðu vafa-
laust færri og stopulli en vonir hennar höfðu
staðið til. „Amma hafði alla tíð brennandi
áhuga á listum og menningarmálum og hún
safnaði úrklippum úr dagblöðum og tímarit-
um sem hún límdi inn í gamlar símaskrár og
útlenda verðlista. Svo skrifaði hún athuga-
semdir inn í bækumar og bætti við alls kyns
hugdettum sínum svo það er mjög gaman að
fletta þessum bókum,“ segir Guðrún. Af úr-
klippubókunum má glöggt sjá að áhugi Elín-
ar hefur fyrst og fremst beinst að umræðum
um menningu og listir en einnig hefur hún
fylgst vel með öllu er snerti andleg og dul-
ræn mál.
Ekkja með fimm börn
Elín og Snæbjöm fengu í fyrstu úthlutað
dálitlum landskika í neðanverðum Elliðaár-
dal, þar sem nú er Blesugróf og reistu sér
húskofa og nefndu Snæland. I ársbyrjun
1936 fengu þau úthlutað svokölluðu nýbýla-
landi í Fossvogi og hugðu gott til glóðarinnar
með búskap þar. Hlaut það líka nafnið
Snæland og er þaðan komið Snælandsnafnið
í Kópavogi sem skólinn ásamt fleim er
nefndur eftir. En haustið 1936 urðu snögg
umskipti og örlagarík á högum fjölskyldunn-
ar því Snæbjöm lést 30. október, langt fyrir
aldur fram, og stóð Elín þá ein uppi með
bömin fimm, hið elsta tólf ára og hið yngsta
tæplega þriggja mánaða gamalt.
Þegar Elín var orðin fyrirvinnulaus töldu
bæjaryfirvöld samninginn um landið í Foss-
vogi ógildan og vildu segja henni upp jarð-
*
Ahugi Elínar á myndlist
og menningarmálum varð
tilpess að árið 1933 tóku
pau Snœbjörn sig upp með
jjögur börn ogjbuttu suð-
ur til Reykjavíkur. Þetta
var óvissuferð og ekki
laust við að nágrannar og
sveitungar á Hvamms-
tanga teldu jlutninginn
hálfgertflan.
næðinu en henni tókst að halda því og
byggja þar hús tveimur árum síðar með að-
stoð Emils Jónssonar sem þá var orðinn
sambýlismaður hennar. Ári síðar seldu þau
landið í Fossvogi og voru á hálfgerðum hrak-
hólum til ársins 1942 að Elín og Emil ásamt
börnum settust að á bökkum Elliðaáa ofan
við Árbæjarstífiu, reistu sér þar hús úr nán-
ast engu og hófu búskap með kýr og hænsn.
„Það var ekkert komið hér. Þetta var bara
mýrarsvakki," sagði Elín síðar í blaðavið-
tali.(Tíminn 15.9.1960) „Meira að segja, við
settum okkur niður í versta dýkið þá um vet-
urinn því það var snjór og við sáum ekki
hvernig landið var. Oní keldu! Svo var þetta
ræst fram. En það er rakt héma. Það er nú
gallinn.“
Staðinn nefndi Elín Eddubæ eftir sjötta
baminu sínu, dóttur sem henni og Emil
fæddist 1940. Elín hafði fullan hug á að nefna
nýja bæinn Snæland en fékk ekki leyfi til
þess. „Ég gat ekki fengið nafnið á þetta hér,
þeir vom orðnir svo leiðir á þessu ragli og
sögðu að ég ætti ekki að fylla allt af
Snælöndum. Svo við skírðum þetta Eddu-
bæ,“ sagði Elín. I Eddubæ var Elín um kyrrt
til æviloka í 27 ár.
„Hún hafði engan samning um þetta land
og settist því þarna að í einhvers konar
óþökk bæjaryfirvalda,“ segir Guðrún Gísla-
dóttir. „Ég hef dálítið verið að skoða skjöl og
pappíra borgarinnar frá fimmta og sjötta
áratugnum og það er ekki annað að sjá en
horft hafi verið algjörlega framhjá því að á
þessu svæði, í Elliðaárdal ofan Arbæjar-
stíflu, bjuggu á áranum 1940-1960 um 300
manns. Þjónusta borgarinnar við svæðið var
engin, mamma og systkini hennar urðu t.d.
ELÍNARLUNDUR í ELLIÐAÁRDAL
✓
Iviðtali við Elínu sem birtist í Tímanum
1960 segist hún ekki hafa keypt eina
einustu trjáplöntu, heldur fengið þær
gefins eða ræktað upp af fræjum. Elín-
arlundur er nú hluti af fólkvanginum í
Elliðaárdal og heyrir undir embætti
garðyrkjustjóra Reykjavíkurborgar.
Jóhann Pálsson garðyrkjustjóri varð
góðfúslega við þeirrí bón að ganga um Elínar-
lund og benda á það markverðasta sem þar er
að finna af trjám og plöntum.
„Elín hefur greinilega verið dugleg við garð-
yrkjuna en lundurinn ber það með sér að hún
hefur ekki haft aðgang að öðrum plöntum en
þeim sem voru hér á almennum markaði á síð-
ustu árunum fyrir stríð,“ segir Jóhann þegar
við hefjum gönguferð um lundinn. „Það var
ekki fyrr en uppúr 1950 sem skipti töluvert um
tegundir í görðum Reykvíkinga en þær era
ekki hér í elsta hlutanum. Hér eru aðallega
birkitré, reyniviður og gljávíðir og örfá greni-
tré sem hægt er að tímasetja því þau komu
ekki til sögunnar fyrr en 1947. Gljávíðirinn
veitir mesta fyllingu í þann hluta lundarins
sem næstur er bflveginum og hann er greini-
lega afkomandi gamla gljávíðisins sem Schier-
beck landlæknir gróðursetti í gamla kirkju-
garðinum við Aðalstræti á árunum 1886-90.
Þingviðir og hindber
Það sem er þó einstakt við Elinarlund er
þingvíðirinn sem finnst ekki annars staðar í
Eftir að Elín Blöndal var sest a5 í Eddubæ hóf hún
ræktunarstarf fyrir alvöru, qróðursetti fjölda trjáplantna,
auk þess sem hún kom sér upp dáfallequm blómaqarði.
borgarlandinu. Þingvíðir var á þessum árum
langalgengasta trjá- eða runnategundin í
Reykjavík. Þetta er stórvaxinn trjárunni og
stærsta plantan hér í Elínarlundi er líklega
nær 7 metra há. Þingvíðirinn fór mjög illa í
vorhretinu 1963 og þurrkaðist hérumbil út á
Suður- og Vesturlandi. Fyrir norðan og aust-
an era til stór þingvíðitré, á Hallormsstað er
eitt nær 10 metra hátt. Þingvíðirinn nýtur
sín einmitt mjög vel á svona opnu svæði og
hann verður einnig sérstaklega fallegur á
haustin þegar löng og íbjúg blöðin verða svo
fallega gulbrún á litinn."
Jóhann segir að ekki sé vitað hvaðan þing-
víðirinn er upprunninn, „... fyrst varð vart
við hann í Alþingishúsgarðinum og af því
dregur tegundin nafn. Þingvíðirinn er auð-
vitað löngu horfinn úr þeim garði en ég hef
séð myndir úr garðinum sem taka af allan
vafa. Þingvíðinum má ekki rugla saman við
aðra víðitegund sem mikið var ræktuð rétt á
undan honum og hét Vesturbæjarvíðir. Það
er reyndar merkilegt að enginn Vesturbæj-
arvíðir skuli vera hér í Elínarlundi," segir
Jóhann. „Þingvíðirinn er geysilega harðgerð
planta en veikleiki hans er sá að ef gerir hlý-
indakafla að vetri þá fer hann fljótt að bruma
og það gerðist einmitt vorið 1963. Þá kom
mjög hlýr síðvetrarkafli og síðan gerði
hörkufrost svo þingvíðirinn þurrkaðist út
nema hér í Elínarlundi.“
Þegar gengið er niður stíginn í gegnum
lundinn verður fyrir stór breiða af lágvöxnum
hindberjarunna norðan við malbikaða göngu-
stíginn. Jóhann segir að Reykvíkingar hafi
gert ítrekaðar tilraunir til að rækta hind-
berjarunna á fjórða áratugnum en gengið illa
að fá hann til að þroska ber. „Núna eru komin
afbrigði sem gefa af sér reglulega uppskeru
en fái runninn ekki frjóvgun frá öðru afbrigði
verður hann sjálfgeldur. Hindberjarunninn
þroskar ber annað hvert ár, fyrra árið þrosk-
ar hann laufið og seinna árið þroskar hann
blóm og ber. Það skrýtna við þennan runna
hérna er að í allri þessari miklu breiðu virðist
enginn stöngull vera frá því í fyrra. Þetta
virðist vera alveg sérstaklega viðkvæmt af-
brigði sem nær ekki að halda stönglinum lif-
andi á milli ára. Þetta eru allt fyrsta árs
stönglar sem hér eru.“
Skógarbotn
og garðplöntur
„Jóhann bendir inn á milli trjánna og segir
að þarna sé gaman að rölta því þar sé kom-
inn fullkominn skógarbotn, með því gróður-
fari sem þar þrífst. „Ríkjandi plöntur í skóg-
arbotninum í Elínarlundi eru geitkál og
skógarkerfill. Einnig er ætihvönn farin að
skjóta upp kollinum en hún er svo vinsæl
beitarplanta að hún var algjörlega horfin úr
Elliðaárdalnum áður en hann var friðaður.
Það væri líka gaman að koma hér fyrir fleiri
skógarbotnsplöntum því nú eru skilyrðin fyr-
ir hendi.“
I miðjum lundinum er opið svæði þar sem
hús Elínar stóð og blómagarður. „Hér eru
plöntur sem eru greinilega ættaðar úr garði
Elínar og voru algengar garðaplöntur fyrir
og um miðja öldina. Þarna er stór breiða af
sigurskúf sem er upprunaleg íslensk planta
og var mjög útbreiddur fyrir landnám en
þoldi ekki beitina. Hann verður slæmt ill-
gresi ef hann fær tækifæri til að breiða úr
sér óheftur. Hann var á tímabili nokkuð vin-
sæll sem garðplanta. Hérna er einnig garða-
brúða og randagras ásamt garðafbrigði af
silfurhnappi sem var mikið ræktaður í görð-
um á þessum tíma,“ segir Jóhann og látum
við þar með þessu rölti um Elínarlund lokið.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. OKTÓBER 1998