Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1998, Qupperneq 9

alltaf að labba niður að rafstöð og taka
strætisvagn þaðan niður í Austurbæjar-
skóla.“ Búseta fólks í dalnum var smám sam-
an viðurkennd með því að hafín var inn-
heimta fasteignagjalda þó ekki kæmu á móti
viðurkenningar á leigu- eða eignarrétti. Nú
eru öll ummerki um þessa fjölmennu búsetu
horfin af því svæði sem tilheyrir dalnum,
nema þar sem skilgreindar hafa verið forn-
eða náttúruminjar. Er lesendum sem fræð-
ast vilja frekar um Elliðaárdalinn, vísað í ný-
útkomna bók, Elliðaárdalur, land og saga,
eftir þá Ama Hjartarson, Helga M. Sigurðs-
son og Reyni Vilhjálmsson. Er þar fjöl-
breyttur fróðleikur samankominn um nátt-
úrufar, sögu og mannlíf frá öndverðu til okk-
ar daga.
Fyrirmyndir úr náttúrwnni
,Amma málaði það sem var í nánasta um-
hverfi hennar, kýmar, blómin, trén, ána, út-
sýnið yfir Reykjavík og svo sjálfa sig. Hún
málaði og teiknaði talsvert af sjálfsmyndum,
oft í skoplegu samhengi og hún gerði tals-
vert af því að teikna og mála jólakort sem
hún sendi okkur ásamt skýringartextum við
myndirnar. Textinn var oft mjög fýndinn og
stundum spurning hvort hann hæfði tilefninu
en hún var ekki mikið að hugsa um það,“
segir Guðrún.
I áðumefndu viðtali í Morgunblaðinu sagði
Elín um myndefni sitt og fyrirmyndir að hún
málaði mest úti í náttúrunni. „Héðan frá
Eddubæ, austan úr Þórsmörk, ofan frá
Húsafelli, eða þá ég mála skepnurnar mínar,
hesta, kýr og hunda, kerlingar og karla, eða
þá eitthvað beint héðan innan úr hugar-
fylgsnum mínum, eins og t.d. þessa, sem
máluð er með hendingar úr Stjána bláa eftir
Örn Arnarson í huga, og ég kalla: „Horfi ég
út í himinblámann".
Gunnar J. Árnason listfræðingur og
myndlistargagnrýnandi Morgunblaðsins
segir um myndir Elínar að hún hafi greini-
lega leitað víða fanga og gripið til margra og
ólíkra fyrirmynda. „Óneitanlega er viðvan-
ingsbragur á myndunum en í þeim er samt
meiri karakter, kraftur og líf en er í myndum
margra áhugamanna sem mála eftir fyrir-
myndum. Hún er ekki naívisti þar sem hún
þreifar fyrir sér með ólík stílbrögð og vill
greinilega mála myndir eins og þær „eiga“
að vera. Myndirnar eru litauðugar, bjartar
og glaðværar og það sést ekki á þeim að kjör
hennar hafi verið erfið.“
Um málverk ömmu sinnar segir Guðrún
að lítið sé vitað um afdrif flestra þeirra.
„Hún gaf þau á báða bóga öllum sem vildu.
Henni þótti svo gaman ef einhverjum líkaði
við mynd sem hún hafði málað. Vafalaust
hafa margar myndanna glatast og einhverj-
ar eru í geymslum hjá fólki. Sjálf á ég
nokkrar myndir eftir ömmu, ásamt kortum
og teikningum sem hún ýmist sendi mér eða
gaf. Innan fjölskyldunnar er til nokkuð af
myndum en það er einungis lítið brot af öllu
sem hún málaði og ekki er vitað hvar er nið-
urkomið. Af þeim myndum sem ég á eftir
hana þykir mér vænst um sjálfsmyndina af
henni með kýrnar sínar tvær. Það sést svo
vel hvað henni þótti vænt um þær og ekki
laust við að væntumþykjan skíni úr svip
kúnna líka.“
ENN UM
NORÐ-
LÆGA
BREIDD
LEIFS-
BÚÐA
Þess hefur verið farið á leit við mig
að ég lýsti í stuttu máli aðferðinni sem
ég notaði og leiddi til tilgátunnar um að
Leifsbúðir hafi verið á 41° N en sá
breiddarbaugur liggur m.a. um New
York-borg, sbr. Lesbók Mbl. 19. sept.
1998.
Á þessum atriðum er byggt:
a) I Eddu SnoiTa Sturlusonar (íslend-
ingasagnaútg. 1954, skáldskaparmál
bls. 229) segir að vetur (á við Island)
hefjist þegar sól sest í eyktarstað: „Frá
jafndægri er haust, til þess er sól sezt í
eykðarstað. Þá er vetur til Jafn-
dægris." Fyrsta vetrardag er sólar-
gangur í Reykjavík sem næst 9 klst.
b) Samkv. skilgreiningu í Grágás 1992
s. 24 er eykt síðasti þriðjungur útsuð-
uráttar og þar með nóneyktar; þar seg-
ir: „Þá er eykt, er útsuðurátt er deild í
þriðjunga, og hefur sól gengna tvo
hluti en einn er ógenginn". Á sólar-
klukku er þetta tíminn frá kl. 15.30-
16.30. (Þeir sem sáu um útgáfu Grágás-
ar 1992 segja í skýringum við þá bók,
bls. 524, að eykt sé: „tímaviðmiðun,
klukkan þrjú til fjögur síðdegis).
c) Þegar sól sest á þessu tímabili, kl.
15.30- 16.30, hefur hún komið upp kl.
7.30- 8.30 og því verið á lofti í 9 klst. í
byrjun þess en 7 klst. í lok þess.
d) I Grænlendingasögu segir að í
Leifsbúðum hafi sól haft eyktarstað og
dagmálastað í skammdegi. Þetta er hér
skilið svo, sbr. a-lið hér að framan, að
átt sé við sólsetur og sólaruppkomu
(sólarhæð 0°) og að sólargangur þar
hafi því verið um 9 klst. þegar hann er
skemmstur, þ.e. á vetrarsólhvörfum.
Við þær aðstæður er auðvelt að finna
breidd staðarins sem er um 41° N.
e) Þessi niðurstaða ásamt staðhátta-
lýsingum í Grænlendingasögu leiddi
mig til þeirrar tilgátu að Leifsbúðir
hafi verið í eða við New York-borg.
Mér væri þökk á að fá rökstuddar
athugasemdir við þessa aðferð mína.
Athugasemd Páls Bergþórssonar í
Lesb. Mbl. 3. okt. sl. er ekki alls kostar
rökvís að minni hyggju. Hann vísar til
ákvæða í nefndri Grágásarútgáfu, s. 24
og 33-34, og dregur þar af eftirfarandi
ályktun: „Þegar sólin er komin yfir
eyktarstað hefur hún gengið tvo þriðj-
unga af útsuðurátt." Og síðan bætir
hann við að sólin sé ekki alltaf á sama
tíma dags yfir þessum stað og af því
meðal annars stafi skekkjan í grein
minni. Umræddan „eyktarstað" finnur
Páll með því að leggja saman hálfa há-
degiseyktina og tvo þriðju hluta nón-
eyktar og útfærir sem 52.5° úr hring
og svarar það til tímans 15.30 á eykta-
hring þegar hann er notaður sem átta-
skífa og gráðubogi en ekki sem klukka.
Hann misskilur mig þegar ég lýsi ferli
sólseturs frá jafndægrum til vertarsól-
hvarfa og blandar því saman við feril
sólarinnar frá morgni til kvölds. Síðan
segir Páll: „Þegar þetta er orðið ljóst
er hægt að reikna eftir stjörnufræði-
formúlum að hnattbreidd Leifsbúða
hafi verið rétt rúmlega 50°...“ Ég tel
mig vera litlu nær um þessa niður-
stöðu Páls Bergþórssonr þar sem hér
er um að ræða fullyrðingu af hans
hálfu sem ekki hefur verið nægum
rökum studd.
GUÐMUNDUR HANSEN
HÉR SÉST Elínarlundur í Elliðárdalnum og hvernig ræktunarstarf Elínar sker sig enn úr umhverfinu þó
gróðursælla sé um að litast í dalnum nú en þegar Elín settist þar að fyrir tæpum 60 árum.
mbl/Ami Sæberg
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 24. OKTÓBER 1998 9