Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1998, Blaðsíða 11

Ljósm. Skarphéðinn G. Þórisson
-L að austan, séð þvert yfir Eyjabakka frá Hraunum.
FIMMTÍU ÁRA FERILL
FUÓTSDALSVIRKJUNAR
EFTIR HELGA HALLGRÍMSSON
Ljósm. Skarphéðinn G. Pórisson
ni) og Austurkvísl Jökulsár. Snæfeilsnes,
hægri.
Ljósm.: Skarphéðinn G. Pórisson
SYÐRI HLUTI fyrirhugaðs lónstæðis á Eyjabökkum (1994). Myndin er tekin yfir Eyjafelli í
norður. Eyjafellsflói, Austurkvísl Jökulsár og Austureyjar. Efst til hægri sést í Folavatn.
Þegar Hjörleifur Guttormsson varð iðnaðar-
ráðheiTa 1978 tók hann upp hanskann fyrir
Bessastaðaárvirkun, og í okt. 1979 ákvað hann
„að ráðist skuli í virkjun Bessastaðaár, sem
fyrsta áfanga Fljótsdalsvirkjunar" (Austri
19.10. 1979). Sama haust afturkallaði Bragi
Sigurjónsson, sem þá var orðinn iðnaðaráð-
herra í stjóm Alþýðuflokksins, þessa ákvörð-
un.
Fljótsdalsvirkjun hin fyrri
Á meðan þessu fór fram héldu starfsmenn
Orkustofnunar áfram að kanna möguleika á
miklu stærri virkjun í Jökulsá í Fljótsdal,
beggja vegna Norðurdals, því að Múlavirkjun
var þá aftur komin á dagskrá, og þótti liggja
betur við nýtingu vatns af Hraunasvæði.
í sáttmála ríkisstjórnar Gunnars Thorodd-
sen, sem mynduð var í febrúar 1980, var
ákvæði um „að stefnt verði að hringtengingu
aðalstofnlína á næstu árum og næsta virkjun
vegna landskerfisins verði utan eldvirkra
svæða.“ Sú hringtenging varð að veruleika á .
næstu árum, og þar með má segja að botninn
hafi verið sleginn úr Bessastaðaárvirkjun, þar
sem ekki var miðað við Austurlandsmarkað
lengur. Vegna stærðar var Fljótsdalsvirkjun
talin hagstæðari kostur enda var henni í raun
slegið saman við Bessastaðaárvirkjun. Var því
lagður aukinn kraftm- í að rannsaka hana og
ganga frá hönnun hennar.
I bæklingi Rafmagnsveitna ríkisins „Kynn-
ing á Fljótsdalsvirkjun" (1980) er virkjunartil-
högun lýst. Jökulsá skyldi stífluð rétt fyrir of-
an Eyjabakkafoss, og aðalmiðlunarlón yrði á
Eyjabökkum, 48 km2. Inn í það var áætlað að
veita vatni af ofanverðum Hraunum, allt frá
Sauðárvatni (Sauðárveita). Ur Eyjabakkalóni
yrði vatninu veitt í skurði, um 26 km löngum,
er liggja myndi í hlíðarrótum Hafursfells að
Laugafelli, undir það í jarðgöngum, þaðan út
Fljótsdalsheiði, um nokkm- vötn, út í Gilsárlón, v
en flatarmál þess var áætlað 22 km2.
I skurðinn var áætlað að taka vatn úr
þverám á skurðleiðinni: Hafursá, Hafursár-
kvísl og Laugará. I Gilsárlón voru áætlaðar
sömu aðveitur og áður fyrir Bessastaðaárvirkj-
un. Ur Gilsárvötnum átti að veita vatninu í
skurði niður í Hólmalón, sem tæki yfir Hólma-
vatn og Garðavatn, og þaðan í göngum og
skurðum niður á Teigsbjarg, þar sem því yrði
steypt í lóðrétt fallgöng að stöðvarhúsi inni í
fjallinu, spölkorn fyrh’ innan beitarhúsin í
Hvammi á Valþjófsstað. Stærð Fljótsdalsvirkj-
unar var áætluð 250 MW með um 1.500 GWst
framleiðslu á ári.
Þessi virkjunartilhögun var lögð til grund-
vallar 4. júní 1981, þegar Alþingi samþykkti
„Lög um raforkuver" (nr. 60/1981), þar sem
Landsvirkjun var heimilað að reisa og reka
virkjun Jökulsái’ í Fljótsdal (Fljótsdalsvirkj-
un), ásamt ýmsum öðrum virkjunúm sunnan-
og norðanlands.
Hagkvæmnireikningar sérfræðinga og
tölvulíkön höfðu nú fengið mikið vægi í ákvarð-
antöku um virkjanir, og samkvæmt þeim var
virkjanai’öðin: Blanda-Fljótsdalur- Sultartangi
ótvírætt talin hagkvæmust, jafnvel án tillits til
stóriðjuframkvæmda. Þingsályktun um þessa
röðun var samþykkt 6. maí 1982. Eftir mikið
stímabrak og samningaþóf við heimamenn var
Blönduvirkjun ákveðin og framkvæmdir hafn-
ar 1982. Skyldi Fljótsdalvirkjun þá koma næst
á eftir henni.
Rafmagnsveitur ríkisins sömdu við Fljóts-
dalshrepp 1981, um ýmislegt vai’ðandi virkjun-
ina, þar á meðal um túnrækt niðri í dalnum í
stað beitarlands er myndi tapast.
Þátlur Hjörleifs Guttormssonar
Einn skeleggasti baráttumaður nóttúru-
verndar á íslandi á áttunda áratugnum var
Hjörleifur Guttormsson liffræðingur, stofnandi
og fyrsti forstöðumaður Náttúrugi-ipasafnsins
í Neskaupstað. Hann hafði einnig stofnað
Náttúruverndarsamtök Austurlands (NAUST)
ái’ið 1970, og var formaður þeirra allan áratug-
inn, eða til hausts 1979. Vorið 1972 var Hjör-
leifur kosinn í Náttúruverndarráð, á fyrsta
Náttúruvemdarþingi, og sat þar til 1978. Á
vegum NAUST hafði hann gengist fyrir um-
hverfisrannsóknum í sambandi við Lagai-foss-
vh-kjun, og leitt það mál farsællega til lykta.
Á árunum 1974-1980 stóð Náttúrugripasafn-
ið í Neskaupstað fyrir náttúrufarskönnun á
virkjunarsvæðum Bessastaðaár og Jökulsánna
í Fljótsdal og á Dal, og höfðu komið út nokkrar
skýrslur um það efni þegar Fljótsdalsvirkjun
var heimiluð 1981. Suma þætti þessara rann-
sókna annaðist Hjörleifur sjálfur, og var með-
höfundur og ritstjóri helstu skýi-slnanna.
Kemur þar ótvírætt fram, að Eyjabakka-
svæðið er meðal þeirra hálendisvinja sem hafa
'l VIUA KVEÐIÐ HAFA
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. OKTÓBER 1998 1 1