Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1999, Blaðsíða 11

0 Igaliku
' Garðar
1. nœtur-
gisting
Hvalsey
(Rústir Hvals-
eyjarkirkju)
Upernaviarssuk
Qaqortoq
(julianeháb)
an Garða. Hið mikla Búrfell í baksýn.
SIGLT INN Eiríksfjörð.
Greinarhöfundurinn horfir til sólar

sýnir einstaka hluti eins og víkingaskip, kross
og rústir. Listamaðurinn heitir Sven Hav-
steen-Mikkelsen og verkið er frá 1970.
Eftir að hafa skoðað rústirnar gengum við
upp á heiðalöndin fyrir ofan Brattahlíð. Þar
eru lítil vötn og í vestri sér í rönd fjarðar sem
nefnist Isafjörður, enda liggur skriðjökull nið-
ur í hann, fjær eru há fjöll með snjósköflum.
Hátt yfir landi sveif örn eins og hann ætti all-
an bláma himinsins, en á jörðinni ljómuðu blá-
klukkur í sólinni.
Biskupsselrið Garðar
og Ijallið Nuluk
Síðdegis sama dag sigldum við suður og yfir
Eiríksfjörð að Görðum. Á leiðinni gaf ég sér-
stakan gaum ljósleitu fjalli sem rís bratt úr sjó
norðan við Garða og nefnist Búrfell. Það hefur
þrjá tinda og er hæsti tindur þess 1752 m. Á
áætlun stóð að yrði veður gott gætu þeir
brattgengu lagt á Búrfell. Einnig mætti taka
lífínu með ró og nota daginn til að skoða þær
miklu norrænu rústir sem eru í Görðum og
ganga á lægri fjöll.
Við stigum á land í Itilleq. Þar var heima-
maður á traktor með kerru. Hann bar ættar-
nafnið Egede og flutti farangur okkar en við
gengum létt í spori eftir Konungsveginum til
Garða/Igaliko. Þessi malarvegur, sem er 4 km
langur, var lagður í tilefni af komu Friðriks
konungs og Ingríðar drottningar til Igaliko ár-
ið 1952. Vegurinn liggur meðfram túnum
bænda og hækkar jafnt og þétt. Þar sem veg-
urinn er hæstur opnast útsýn yfír þorpið og
innsta hluta Einarsfjarðar. Einar sá sem
íjörðurinn er kenndur við var i föruneyti Ei-
ríks rauða árið 985. Hann gaf bænum nafnið
Garðar og þótti jörðin sú næstbesta í Eystri-
byggð. Núna er byggðin dreifð og eru mörg
Garðar voru einnig þingstaður og því höfuð-
borg norrænna manna. Eftir að þeir hurfu frá
Grænlandi fluttu inúítar til Eystribyggðar og
notuðu biskupssetrið sem veiðistöð á sumrin í
þrjár aldir. Þá kemur til sögunnar Norðmað-
ur, Anders Olsen að nafni, sem starfað hafði
við verslun og stjórnsýslu í Julianeháb. Hann
var kvæntur grænlenskri konu og þau fluttu
að Görðum og hófu þar sauðfjárrækt. Þau
nefndu staðinn Igaliqo sem þýðir Hinn yfír-
gefni eldunarstaður. Þau tóku efnið í bygging-
ar úr kirkjurústinni. Það eru afkomendur
þein-a sem búa nú í Görðum og hafa tekið sér
eftirnafnið Egede, eftir norska Grænlandstrú-
boðanum Hans Egede.
Það var einkennileg og ónotaleg tilfínning
að koma inn 1 kaupfélagið í Görðum. Hér
minnti allt á herraþjóðina, þar sem eingöngu
danskar vörur voru á boðstólum. Á Grænlandi
eru engar kýr lengur en allar mjólkurvörur
fluttar inn frá Danmörku.
Vörunum er svo dreift til hinna afskekktu
byggða með þyrlum og skipum. Núna var mik-
ill ís á ijörðunum og því vörur eingöngu fluttar
KALAALLIT
NUNAAT
(Crænland) :
^flMfkqutsbaugU*
Nuuk’
Qagssiarssuk ■ i?
Brattahlíð Narssarssuaq
Narssaq^
GÖNGULEIÐIN eftir skaganum milli Einarsfjarðar og Eiríks-
fjarðar er merkt inn á kortið. Gengið var frá Görðum, innst við
Einarsfjörð, til Qaqortoq (Julianeháb), neðst á kortinu til vinstri.
GRÆNLAND kvatt. Hópurinn við flugvöllinn í Narsasuaq.
húsin byggð úr sérkennilegum rauðum sand-
steini. Við gengum niður bratta brekku og
tjölduðum á litlu nesi við fjörðinn skammt frá
þorpinu. Fjöllin sem bar við himin lituðust
fjólublá í kvöldkyrrðinni.
Morguninn eftir var fagurt veður. Ákveðið
var að ganga ekki á Búrfell heldur á fjallið fyr-
ir ofan Garða, sem nefnist Nuluk og er 823 m
á hæð. Sólin skein og það var fagurt útsýni yf-
ir vötn, fjöll og firði. I suðvestri gnæfði í
fjarska sérkennilegt fjall sem nefnist Kambur-
inn og er líkast tanngarði. Við áttum eftir að
sjá það aftur á göngu okkar. Annars eru fá og
strjál norrænu örnefnin og því erfiðara um vik
að lýsa leið og landslagi.
Síðdegis skoðuðum við rústir hins forna
biskupsseturs, sem var stofnað árið 1124 og
stóð í fimm aldir. Fyrsti biskupinn hét Arnald-
ur og var sænskur. Frá lokum 14. aldar
bjuggu biskupar ekki á Grænlandi en höfðu
staðgengla fyrir sig enda þótti landið mjög af-
skekkt. Dómkirkjan hefur verið stór og reisu-
leg bygging, 27 m á lengd og 15,8 m á breidd,
byggð úr sérstökum rauðum sandsteinshnull-
ungum. Nú er lítið eftir af þessari kirkju, sem
helguð var heilögum Nikulási, dýrlingi sjófai’-
enda. Til mai-ks um þá reisn sem þarna hefur
verið á miðöldum má nefna að á biskupssetr-
inu sjálfu voru fjórtán herbergi og stofan svo
stór að hún rúmaði hundruð manna.
með þyrlum. Ég keypti niðursoðnar danskar
pylsur í kvöldmatinn. Þær voru bragðlausar.
Gönguleid ■ fjórum áföngum
Þann 11. júlí lögðum við af stað klukkan tíu
að morgni fótgangandi til Qaqortoq. Við geng-
um upp á fjalllendið suðvestan Gai-ða, tjarnir á
báða bóga. Þótt þetta sé vinsæl gönguleið er
hún ekki stikuð og engin slóð hefur myndast.
Gönguland er hér víðast gott, klappir og grón-
ir melar. Aðeins þarf að forðast mýrafláka.
Þennan dag sást ekki skýhnoðri á himni og
sólin skein heit og miskunnarlaus. Moskitómý-
ið sveimaði hljóðlaust umhverfis okkur í still-
unni. Þótt undarlegt sé vorum við stödd sunn-
ar en ísland, á svipaðri breiddargráðu og Osló.
Sumir fækkuðu fótum en ég var staðráðin í að
láta ekki mýið sjá hörund mitt nema auðvitað
andlitið sem ég makaði kremi. Best voru þær
klæddar systurnar tvær sem höfðu verið í
Suður-Ameríku og klæddust nú víðum síð-
erma silkiblússum og léttum síðbuxum. Mikið
voru þær öfundsverðar!
Við gengum framhjá tveimur smávötnum,
stikluðum yfir á sem rennur úr miklu vatni í
400 m hæð. Við gengum meðfram því nafn-
lausa vatni norðanmegin og að enda dalsins.
Þaðan má líta niður í gróðursælan dal með
litlu stöðuvatni sem liggur í 310 m hæð. Þar
tjölduðum við eftir átta tíma göngu við norð-
vesturenda vatnsins, aðeins fólur máni á
himni, í fjarska snæviþakin fjöll. Og lækurinn
við tjaldborgina söng sín næturljóð.
Vílcingasveit í Hvalsey
hvílir lúin bein
Morguninn eftir héldum við göngunni
áfram eftir skaganum í þægilegum hita. Frá
Vatni 310 var haldið til suðurs og hlíðum
fjallsins fylgt, síðan sveigt til suðvesturs og
upp í skarð nokkurt. Ur háskarðinu opnaðist '
útsýni niður að löngu vatni. Ekki héldum við
þangað heldur beygðum til hægri upp að öðru
nafnlausu vatni í 400 m hæð. Við gengum
meðfram því sunnanmegin og tveimur öðrum
vötnum. Minni gróður og meira grjót ein-
kenndi landslagið. Fjær sá í Kamb, þennan
sérkennilega tanngarð.
Síðar opnaðist útsýn yfir Hvalseyjarfjörð.
Rústir Hvalseyjarkirkju voru þó í hvarfí. Við
héldum meðfram árgljúfri niður að dalbotni.
Hér varð gróðursælla og víða kjaná vaxið. Við
komum að Hvalsey, sem liggur við Einars-
fjörð, eftir átta og hálfs tíma göngu, ákaflega
göngumóð. „Þetta er aðeins
fyrir víkingasveit," varð ein-
um í hópnum að orði.
Áður en við tjölduðum
skoðuðum við kirkjurústim-
ar. í Hvalsey var ein af fjór-
um höfuðkirkjum miðalda,
16 m á lengd og 8 m á
breidd. Þetta er heillegasta
rústin á Grænlandi, því að
veggir kirkjunnar standa
enn og eru ákaflega þykkir,
hún er gerð úr graníti og
steinarnir hafa verið límdir
saman. Hér hefur verið
stórbýli með miklum veislu-
sal. Síðasta heimildin um
norræna menn á Grænlandi
á miðöldum er einmitt frá-
sögn af brúðkaupi í Hvals-
eyjarkirkju árið 1408. Innar
í firðinum er núna einn
bóndabær en bóndinn var á
veiðum á báti sínum.
Hér er ekki gott tjald-
stæði en við tjölduðum ofan
við hestagerðið. Nokkur
spölur var í læk og kom sér
vel að einn í hópnum var
með sambrjótanlegan vatns-
brúsa.
Um kvöldið sáum við
hvíta lystisnekkju koma siglandi inn fjörðinn
á milli ísjakanna. Sú sigling var svo listileg að
ég skynjaði á þeirri stundu styrkleika þessar-
ar miklu veiði- og siglingaþjóðar. Snekkjan
lagði að lítilli bryggju, fólkið skoðaði kirkjuna
um stund, kona tíndi blómvönd og fólkið hvarf
síðan á braut.
Nóttin læddist að á dökkum skóm. Ég lá
andvaka og var hrollkalt, hlustaði; refur á
ferli, kindur jörmuðu í fjalli, í fjarska heyrð-
ust drunur líkastar skothljóðum þegar ísjakar
byltu sér og brotnuðu. Svo kom svefninn.
Um morguninn var allt grátt, þokuslæðing-
ur huldi fjallatoppa. Þennan dag vorum við
um kyrrt í Hvalsey og kom það sér vel.
Nokkrir voru sárir á fótum, aðrir sárir eftir
bakpoka og enn aðrir kvefaðir. Ein hjón
ákváðu að sigla til Qaqortoq í stað þess að
halda áfram göngunni, en framundan var
grýttasti kafli leiðarinnar. Þennan morgun
fórum við í stuttan göngutúr en síðan héldu
nokkrir með veiðistangir inn í fjörðinn. Marg-
ir bátar lögðu að bryggju þennan sunnudag,
eins og menn skreppa á Þingvöll hér. Ég gaf
mig á tal við grænlenska konu og hún reynd-
ist vera að fara til íslands eftir nokkra daga
til að skoða skrúðgarða.
Um kvöldið borðuðum við glænýjan fisk í
stað þurrmatar. Það var kul í lofti, við söfnuð-
um sprekum, kveiktum eld og rauður loginn
brann.
Klöngrast um stórgrýti í þoku
14. júlí var rigning og þoka. Við vöknuðum
að venju klukkan átta, morgunsnyrting. Ég
plástraði fætur í vai-naðarskyni. Við Ilona
sem er þýsk en býr á íslandi hituðum okkur
vatn. Ég borðaði morgunmat Nussuaqfarans,
en uppskriftina höfðum við fengið hjá Jóni
Viðari á undirbúningsfundi. Blandað er sam-
an ávaxtamúsli og haframjöli í sömu hlutföll-
um og bætt í púðursykri, mjólkurdufti og
salti. Svo er hellt heitu vatni yfir einn og hálf-
an dl af blöndunni og tilbúinn er næringarrík-
ur morgunmatur. Heitt teið kemur hita í lík-
amann. Ég smurði flatkökur í nesti, stakk
súkkulaði og þurrkuðum ávöxtum í vasann.
Svo var blautt tjaldið fellt og öllu komið hag-
anlega fyrir í bakpokanum, tjaldinu ofan á
lokið og dýnan fest undir pokann.
Við gengum fyrst um þétt og blautt kjarr-
lendi vestur með ströndinni. Við óðum yfir á
skammt frá fjörunni. Síðan var haldið upp á
hálsinn vestan við Hvalsey upp í skarð í 340 m
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 9. JANÚAR 1999 1 1