Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1999, Blaðsíða 16

AÐ SPINNA
ÞRÁÐINN
Breski rithöfundurinn Eric Ambler lést 22. október
síðastliðinn. Hann var lasburða síðustu órin en
hafði gaman af að segja fró þegar hann hitti fólk.
ANNA BJARNADÓTTIR °g HANSPETER BORN
heimsóttu hann í London síðastliðið vor.
AMBLER sat í hægindastól
með viskíglas fyrir framan
sig þegar ritarinn hans
vísaði okkur inn til hans
klukkan rúmlega ellefu á
fimmtudagsmorgni. Göngu-
grind stóð við hhðina á hon-
um og hann var með hátal-
ara um hálsinn. Hann átti nokkuð erfitt með
andardrátt og talaði oft óskýrt. Ráðskonan
færði okkur brauð með reyktum laxi og
hvítvín. Hann spurði hvort við vildum pipar og
benti á sítrónusneiðar á diskinum. Sjálfur vildi
hann ekki prófa laxinn.
Ég verð að vara ykkur við að ég læt stund-
um móðan mása. Ég held ég verði þreyttur
eftir hálftíma, en þá fer ég loks að njóta mín.
Ég áttaði mig á því í ellinni að ég hef gaman af
aðtala.
I ævisögu þinni „Here Lies Eric Ambler“
segir þú frá því þegar þú sagðir sögur og ann-
ar ríthöfundur skrifaði þær niður. Þú virðist
hafa haft gaman af að tala þá.
Ég hafði þegar skrifað sex skáldsögur og
nokkur kvikmyndahandrit. Charles Rhodda
var vinur minn. Eg kynntist honum fyrir stríð.
Hann var reyndur ritjálkur. Hann flutti til
Cornwall í stríðinu. Konan mín og ég fórum
oft og gistum hjá honum eftir að ég losnaði úr
hemum. Við bjuggum í London og það var
ekki margt annað að fara fyrir utan London.
Það voru allir peningalausir á þessum tíma.
Charles var kominn yfír sextugt. Hann bjó
mjög frumstætt. Við elduðum á olíuofni ogsát-
um á kvöldin íkríngum olíulampa og drukkum
bjór. Charles var staurblankur og vildi vinna
en gat ekki látið sér detta neitt í hug. Svo ég
byrjaði að segja honum sögur. Það var ekkert
mál fyrir mig. Húsið var skammt frá
leimámunum í St. Austell og stórir hólar
höfðu myndast við námugröftinn. Ég var við
kvikmyndagerð í hemum og var farínn að
hugsa með kvikmyndir í huga. Þessir hólar
vom einkar „photogéniques“. Ég byrjaði að
segja honum sögu um þá. Hann hlustaði og
bætti við. Á endanum stakk ég upp á að hann
skrifaði söguna niður. Honum leist vel á hug-
myndina, hann gæti unnið sér inn einhverja
peninga. Ég var ánægður af því að hann var
vinur minn. Víð kölluðum söguna „Skytip" og
tókum upp dulnefnið Elliot Reed. CoIIins,
bókaútgefendur hans, voru ánægðir með sög-
una oggáfu hana út. Þeir vildu fleiri. Við gerð-
um þrjár bækur til viðbótar. Ég sagði sögu,
hann skrifaði hana niður og á endanum lag-
færði ég það sem ég var ekki ánægður með.
Eftir að ég var kominn á kaf í kvikmyndagerð
hafði ég ekki lengur tíma til að endurskrifa
sögurnar. Samstarfí okkar lauk smátt og
smátt. Ég sagði að hann gæti haldið Elliot
Reed nafninu.
Nafnið mitt var áfram á höfundarréttin-
um. Við vorum með útgefanda í Banda-
ríkjunum. Það var heimilisiðnaður í
Kanada á þessum tíma að taka bækur sem
voru gefnar út í Bandaríkjunum, breyta öllum
nöfnum og staðarheitum og selja þær bókaút-
gefendum. Einn lenti illa í því. Það var búið að
prenta bók eftir Elliot Reed, sem enginn
kannaðist við, þegar kápuhöfundurinn las
hana og hugsaði með sér: „Hann skrifar eins
og Ambler.“ Hann hélt áfram að lesa og sagði:
„Þetta er Ambler!“ Hann fór og fletti upp í
bókum útgefandans og fann nafnið mitt á
höfundarréttinum. Höfundurinn sem seldi út-
gefandanum bókina var auðvitað löngu gufað-
ur upp. Utgefandinn var sem betur fer nógu
stór til að þola tapið.
Ég hafði lent í ritstuldi áður. Variety tíma-
ritið í New York benti á það í grein um bók
sem hét „I hate Blondes“ og var eftir einhvern
Wolfe, eða hvað hann nú hét. Variety birti
langa kafla úr „Background to Danger“ eftir
mig og „The Big Sleep" eftir Raymond
Chandler og bar saman við „I hate BIondes“.
Það leyndi sér ekki hvaðan efnið var komið.
Alfred Knopf gaf út bækurnar mínar og bæk-
ur Chandlers. Ég heyrði Raymond Chandler
fyrst nefndan þegar „Cause for Alarm“, fjórða
bókin mín, var gefín út. „The Big Sleep“ kom
út um svipað leyti.
Svo þú þekktir Chandler?
Já, ég kynntist honum seinna.
Kunnirðu vel við hann?
Já, en það var erfítt að kunna vel við hann.
Hann var þreytandi. Hann var fylliraftur og
allir fylliraftar eru þreytandi. Það er sama
hvað þeir geta verið skemmtilegir og
aðlaðandi, þeir eru þreytandi. Maður býður
þeim í mat og þeir koma ekki. Þeir hafa dottið
í það. Chandler var svoleiðis.
Hann var góður rithöfundur.
Já, mjög góður. Annars hefði maður ekki
nennt að hafa samband við hann. Konan
hans var miklu eldri en hann. Hann var
ekkert unglamb sjálfur. Hann hefur líklega
verið um sextugt þegar ég kynntist honuim og
hún var á níræðis aldri. Hann var alveg miður
sín þegar hún lést. Það var undarlegt hjóna-
band. Hún hélt honum gangandi. Og hann féll
alveg saman þegar hún dó.
Þú segir frá fyllirísnótt með Humphrey
Bogart og konunni hans á Italíu í ævisögu
þinni. Hún var alltaf að öskra á hann.
Hroðaleg. Alveg hroðaleg. Hvað hét hún
aftur. Manon? Eitthvað svoleiðis. Hann var
giftur henni áður en hann kynntist Lauren
Bacall. Hann varð allt annar maður með
Lauren Bacall.
Þú segir voða lítið frá Bogart í bókinni.
Afþví að við lentum á svo miklu fylliríi. Ég
var með John Huston. Við höfðum verið að
kvikmynda og ætluðum að hvíla okkur í
Napolí. Það varð ekki mikið úr hvúdinni.
Humphrey Bogart átti að vera að skemmta
hermönnum. Guð má vita hvaða skemmtiatriði
hann var með. Alla vega ekki konuna sína. En
hann var HoIIywood stjarna. John Huston
hafði gert hann að stjörnu í „The Maltese
Falcon“. Við duttum svo illa í það að við end-
uðum með því að sofa á gólfínu í svítunni sem
bandaríski herinn hafði útvegað Bogart og
Mayo - hún hét Mayo. Það var skelfilegt
hjónaband, ómengað rifrildi út í gegn. Alveg
hræðilegt. Við áttum að vera í fríi úr stríðinu í
Napolí. Það var annars háttar stríð sem við
lentum í þar. Já, ég veit af hverju ég skrifaði
ekki mikið um það. Ég man ekki mikið eftir
því sem gerðist. Ég var með ferlega timbur-
menn daginn eftir.
Hvernig var Hitehcock? Hann virðist heldur
ógnvekjandi.
Nei. Nei, sannarlega ekki. Við vorum á
varðbergi gagnvart hvor öðrum. Ég erti
Hitchcock á vissan hátt þegar ég fór að vinna í
Hollywood.
Með því að fara að vera með Joan, að-
stoðarmanni hans og seinni eiginkonu
þinni?
Já, líka með Joan Harrison. Ég tók hana frá
honum. Hún framleiddi allar sjónvarpsmynd-
imar fyrir hann og hann leit á hana sem fjöl-
skyldumeðlim.
Var önnur ástæða?
Það fór í taugamar á honum að hann vissi
að ég myndi ekki vinna með honum - hann
vildi heldur ekki að ég ynni með honum. Hann
vildi ódýra rithöfunda. Ég var orðinn dýr
handritahöfundur.
Blandaði hann sér í gerð handritanna?
Hann Ias þau meira eða minna fyrir.
Þú hefðir ekki sætt þig við það.
Nei, og hann vissi það. Ég var kominn með
mikla reynslu. Ég vissi hvað ég vildi - nú
hljóma ég hrokafullur - ég vissi að ég vildi
ekki vinna fyrir Hitch. Ég^ var tilbúnn að vinna
með hverjum sem var. Ég hafði þegar verið
tilnefndur sem Óskarsverðlaunahafí og var
ekki efni í aðstoðarmann fyrir Hitchcock. Það
fór í taugarnar á honum. Englendingar voru
sárasjaldan tilnefndir fyrir besta handritið -
ég man reyndar ekki eftir neinum öðrum.
Hvað um það. Ég hlaut ekki verðlaunin.
Þú skrifaðir handritið að „A Night to Re-
member“ um Titanic. Hefurðu séð nýju
Titanic myndina?
Nei, mig langar ekki til að sjá hana. Ég fer
aldrei út. Ég held að „Pretty Woman" sé
síðasta myndin sem ég sá. Og ég get lítið lesið
lengur. Ég skoða helst uppsláttarrit ef mig
langar að lesa eitthvað. Eg hef gaman af að
fletta Almanac de Gotha.
Færðu þá nýjar hugmyndir?
Nei, ég þarf ekki að lesa til að fá þær. Ég
hef nóg af hugmyndum. Hórmangari með
hjartað á réttum stað. Það er nóg af hórum
með hjartað á réttum stað. En melludólgur -
það er erfíðara. Því meira sem þú hugsar um
það því erfíðara verður viðfangsefnið. Eða
Kipling: „Ef þú getur haldið rónni þegar allir
aðrir missa stjórn á sér og kenna þér um,“ og
þú hugsar áfram: „Hvað ef ég missti af frétt-
inni?“ Það er hægt að búa til sögu í kringum
það. Já. „Ljósið við endann á göngunum gæti
verið lest á leið íþína átt. “ Ég er ekki að reyna
að gera tæmandi lista en ég hef gaman af
svona hugmyndum nú orðið.
Hefurðu skrifað eitthvað síðan „The Story
so Far“ kom út árið 1993?
Ég er með hálfklárað handrit á skrifborðinu
mínu.
Er það skáldsaga?
Já.
Er ólán að tala um hana?
Nei. En ég klára hana örugglega aldrei ef
ég tala um hana. Það hefur oft komið fyrir.
Það er ein leið til að losna við sögu úr höfðinu.
Bara tala um hana og þá þarf ekki að skrifa
hana.
Geturðu enn skrifað?
Það er orðið erfítt. Ég var vanur að hand-
skrifa og get það varla lengur. Sjónin er líka
farin að gefa sig. Hjúkrunarkona stjanar við
mig á hverjum morgni í klukkutíma. Ég verð
níræður á næsta ári.
Það verður haldið upp á það.
Örugglega ekki hérna hjá mér.
En nýir lesendur munu uppgötva þig. Bæk-
urnar þínar eru núna ófáanlegar í Bretlandi.
Já, ég veit. Lásuð þið „The Care of Time“?
Það er inngangur í upphafí bókarinnar sem
á að vera ívitnun í ævisögu Nechayevs. Ég
skrifaði auðvitað þennan inngang. Þar segir
„Time will take care of us all“. Inngangurinn
er hluti af skáldsögunni og þaðan kemur nafn-
ið á bókinni. Þeir slepptu því úr. Til að spara
pappír. Þeir hugsuðu með sér: „Þetta er bara
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. JANÚAR 1999