Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1999, Blaðsíða 17

4
ívitnun“ og gáfu sér ekki tíma til að kanna
hvort ívitnunin tengdist sögunni á einhvern
hátt. Hún gerði það sannarlega. Titill bókar-
innar er út í hött án ívitnarinnar. Ég reiddist.
Gaf Fontana bókina út?
Já, Fontana. Ég hugsaði með mér: „Til
fjandans með þá“ og kallaði inn allar bækurn-
ar. Við komumst að því að bækur eftir mig í
fyrstu útgáfu eru rándýrar. Það hlakkar í mér
að vita það. Ég græði samt ekkert á því, ég á
ekki þessar bækur. Þær fara á hlægilega háu
verði á uppboðum hjá Sotheby’s og svoleiðis
stöðum.
Finnst þér ekki slæmt að heil kynslóð les-
enda fari á mis við að geta keypt bækurnar
þínar?
#
A vissan hátt. Ég er kominn með nýjan
útgefanda. Macmillan’s. Þeir ætla að
# Vgefa út allar bækurnar, þær byrja að
koma út næsta vor. Og í millitíðinni seljast
bækurnar mínar mjög vel í Þýskalandi.
Þjóðverjar kunna að meta mig af einhverri
ástæðu.
Hvað finnst þér um fræðimenn sem skrifa
doktorsritgerðir um þig?
Oh, ég móðgaði einn þegar ég vildi ekki
svara spurningalista sem hann sendi mér.
Steinbeck átti stimpil sem hann notaði þegar
hann fékk þessa spurningalista: „Skrifaðu
sjálfur helv. ritgerðina þína.“
M segir að þér komi á óvart að Þjóðverjar
kunni að meta þig. Þú veist sjáifur að þú ert
mjög góður rithöfundur.
Oh, já. Ég held að ég sé það. En það þurfa
ekki allir að vera á sama máli. Ég bjóst ekki
við að verða tekinn alvarlega í Englandi. Eng-
lendingar eru merkilegir með sig.
Það er oft vitnað í Graham Greene utan á
bókunum þínum. Hann sagði að þú værir
„besti hrollvekjuhöfundurinn". Sumir fullyrða
að þú sért betri rithöfundur en hann.
Ég veit ekki. Graham Greene tók lifíð mjög
alvarlega. Ég hef alltaf litið á mig fyrst og
fremst sem skemmtikraft. Ég hef aldrei getað
sætt mig við að vera kallaður njósnahöfundur.
Ég skrifaði varla nokkurn tímann um njósn-
ara. Njósnarinn í einu bókinni sem hefur orðið
njósnari í titlinum „Epitaph for a Spy“ er lítil-
væg aukapcrsóna. Ég náði vinsældum í
Bandaríkum með „A Coffín for Dimitrios".
Bandaríkjamenn voru enn ekki komnir inn í
stríðið og bækurnar mínar virtust leið til að
nálgast hugsunarháttinn í Evrópu. Alfred
Knopf ritskoðaði bækurnar mínar. Ég komst
ekki að því fyrr en mörgum árum seinna.
Allt vinstrisinnað var tekið út?
Já, allt sem hét „Marxist" var tekið út.
Þetta var mjög vel gert. Knopf meinti örugg-
lega vel. Allavega slapp ég undan MaCarthy.
Vinstrisinnar í Evrópu voru á sama tíma ekki
beint hrifnir af mér.
Ut af „Judgment on Deltchev" þar sem þú
gagnrýnir sýndarréttarhöld Stalíns?
Það vakti litla lukku.
Þú varst einn fyrsti rithöfundurinn til að
vekja athygli á því sem var að gerast á bak við
járntjaldið. Kom „Deltchev" út á undan
„Darkness at Noon“ eftir Arthur Koestler?
Þær komu út um svipað leyti. Kom bók
Koestlers ekki út á sjötta áratugnum?
Romain Gary, franskur vinur minn, sem
var í frönsku utanríkisþjónustunni fylgdist
með Petkoff réttarhöldunum þegar hann varí
Búlgaríu eftir stríð og sagði mér frá þeim.
Hann sagði mér að sjúklingi hefði verið neitað
um insúlín. Það vakti athygli mína. Hann
hjálpaði mér að komast inn á fundi hjá Sam-
einuðu þjóðunum í París. Ég man eftir hvað
það var þreytandi að hlusta á Vishinsky, hann
var leiðtogi rússnesku sendinefndarinnar.
Vishinsky sem var saksóknari í sýndarrétt-
arhöldunum og seinna utanríkisráðherra?
Já. Ég heyrði hann reyna að útskýra ein-
hver hroðaverk. Ég man ekki hvaða. Hann
talaði í endalausum lögfræðifrösum. Það var
yfírmáta þreytandi að hlusta á hann. Fólk
gafst upp. Ég gafst upp. Ekki að hann ynni
mig yfír á sitt band, en ég skil vel fólk sem
gafst upp og sagði: „Já, hvað sem þú segir.“
Skelfílegur maður. Hann var saksóknaiinn í
sýn darréttarh öldunum. Ábendingin um
insúlínið og að hlusta á Vishinsky nægðu mér í
bók. Það var það sem ég meina með að hafa
efni í sögu.
Og með þessar upplýsingar skrifaðir þú
helstu skáldsöguna um sýndarréttarhöld
Stalíns?
Koestler vissi miklu meira en ég. En ég
hafði vissa reynslu í að spinna þráðinn. Það
var erfítt að skrifa þessa bók. Hún var fyrsta
bókin hjá mér eftir tímabil í kvikmyndagerð.
Ég endurskrifaði hana oft. Það var ýmiss kon-
ar þrýstingur á mér - mestur frá Bandaríkj-
unum. Ég var nafn þar. En bókinni var á end-
anum ágætlega tekið.
Hver finnst þér vera besta bókin þín?
„Dr.Frigo“
Hún er um einræði í Karabíska hafinu. Hef-
urðu verið mikið þar?
Morgunblaðið/Anna Bjarnadóttir
Ekki oft. Aðallega í franska hlutanum, á
Martinique og Guadeloupe. Konan mín og ég
vorum þar þegar allt var í algjörri niðurmslu.
„St. Paul-les-Alyzeés“ í bókinni er eiginlega
Guadeloupe. Það var ágætur Gskmatstaður hin-
um megin á eynni frá hótelinu þar sem við gist-
um, það var lélegt hótel. Við fórum fíest kvöld
með leigubú á þennan matstað af því að matur-
inn á hótelinu var óætur. Hugmyndin að matar-
eitruninni, „the island beast“ í bókinni er það-
an. Við áttuðum okkur smám saman á því að
það voru litlar tckjur af fískistaðnum. Eigand-
inn lifði af því að innheimta gjöld fyrir samtök í
Bandaríkjunum fyrir tónlist sem varspiluð í út-
varpinu. Það fannst mér alveg makalaust.
The Intercom Conspiracy" gæti gerst í dag.
Skrifaðir þú hana eftir að þú fluttir til
Sviss frá Bandaríkjunum?
Já, ég skrifaði hana eftir eftirminnilega
reynslu af lögfræðingum í Zúrich og Laus-
anne.
Hvaðan kom Nató hugmyndin?
Ég man það ekki. Það voni margar her-
stöðvar í Frakklandi og þetta var um það leyti
sem Frakkland fór út úr herráði Nató.
Fylgistu með fréttum?
Ekki að neinu ráði. Maður verður vitlaus af
því að reyna að skilja það sem er til dæmis að
gerast á Balkanskaga. Hvað varð um
Herzegóvínu?
Hvað um breska pólitík?
Gallinn við hana er að hún er svo hund-
leiðinleg.
Og Tony Blair.
Hann virðist vera lofsverður, ungur rnaður.
Margaret Thatcher var við stjórn þegar þú
fluttir hingað frá Sviss.
Já, hræðilegt. Hún var ein af þessum pils-
vörgum sem styðja íhaldsflokkinn. íhalds-
konur eru hræðilegar. Sumir karlarnir eru
í lagi, en konurnar, úff. Ég áttaði mig á þessu í
fyrstu kosningunum eftir stríð. Konan mín og
ég ákváðum að sækja alla kosningafundi í okk-
ar kjördæmi svo að hún gæti gert upp hug
sinn. Hún hafði bara kosið einu sinni og það
var í forsetakosningum í Bandaríkjunum. Við
fórum á alla fundi. Ihaldsfíokkurinn höfðaði
sannarlega ekki til okkar, sérstaklega ekki
konumar!
Svo þú kaust Verkamannaflokkinn?
Já, éggerði það. En það var af sannfæringu,
ekki útaf því sem ég lærði á fundunum. Fram-
bjóðendur Verkamannafíokksins voru jafn
slæmir og íhaldsmennirnir.
Tókstu þátt í kosningum eftir að þú fluttir
aftur til Englands frá Sviss?
Nei.
Flestar bækurnar þínar gerast á fjarlægum
slóðtun - í Asíu, Miðjarðarhafsríkjunum,
aldrei í Bretlandi eða Bandaríkjunum.
Það er rétt. Staðir verða stundum áhuga-
verðir eftir að Bandaríkjamenn eru komnir og
farnir. Eins og til dæmis í Indónesíu. Ég fór
þangað á sjötta áratugnum, uppreisnin gegn
HoIIendingum var enn í fullum gangi. Ég var á
Java. Það var hættulegt að vera þar. Maður
varð aðpassa að ganga ekki um í hvítri skyrtu.
Hollendingar gengu í hvítum skyrtum. Éf þú
varst í blárri skyi-tu varstu ekki í sömu hættu.
Kostulegt.
/
Eg kynntist starfí Unicef og Alþjóðaheil-
brigðisstofnunarinnar (WHO) dálítið
þar. Það var mikið af mönnum sem vildu
vel í kringum Unicef en Unicef olli miklum
skaða á Java. Það voru miklir erfiðleikar í
landinu og börn voru illa stödd. Unicef kom
með öllu sínu valdi. Barnalæknar sögðu að
það ætti að gefa börnum þurrmjólk og app-
elsínusafa. Fram að því höfðu þau fengið
fískistöppu úr físki sem lifði á hrísgrjóna-
svæðinu og papayadjús. Papayadjús er miklu
vítamínríkari en appelsínusafí og papaya vex
eins og illgresi á Java. En allir tóku sér-
fræðinga Unicef hátíðlega. Skip komu hlaðin
þurrmjólk og appelsínusafa til landsins. Svo
illa vildi til að það varð hungursneyð í Ind-
landi. Unicef rauk þangað. Bingó! Állir farn-
ir. Alþjóðaheilbrigðisstofnunin hafði verið að
sprauta börn gegn berklum og hélt því
áfram. Börnin voru hraust en næringarlaus.
Ibúarnir, ótrúlegir einfeldningar, höfðu tekið
Unicef hátíðlega - orðum amerísku lækn-
anna var trúað eins og nýju neti. Þurrmjólk
og appelsínusafí hélt áfram að berast til
landsins en Ienti á svarta markaðnum. Fólk
eyddi mánaðartekjum í dós af þurrmjólk. Ég
hafði óbeit á Unicef eftir þetta. Velgjörðar-
mennirnir vildu fyrst og fremst vera í
sviðsljósinu.
Þú tekur fram að það voru aðallega karlar í
kringum Unicef á þessum tíma. Þú skrif-
ar sjaldan um konur.
Aðalpersónan í hálfkláruðu bókinni þarna
inni er kona. Lögfræðingur. Ég er mjög hrif-
inn af konum. Þær eru góðir stjómendur. Ég
myndi frekar vilja vinna fyrir konu en kari.
Mér hefur aldrei þótt konur neitt einkennileg-
ar. Mér fínnst þær frábærar. Mér fínnst karl-
ar afturámóti einkennilegir og „baroque“. Ég
hef auðvitað kynnst undarlegum konum en
mér semur yfirleitt vel við konur. Þegar lög-
fræðingurinn okkar hætti að vinna og fíutti til
Dordogne ætlaði hann að láta samstarfsmann
sinn taka okkur yfír. Ég vildi það ekki. Ég
kaus að fá kvenlögfræðing.
Þú skrifar um völd og peninga en sjaldan
um ást og kynlíf.
Nei, líklega af þvi ég hef alltaf haft gaman
af kynlífí. Eg hef aldrei Utið á það sem valda-
báráttu. Ég held að það sé vandinn í mörgum
hjónaböndum.
Og eitthvað sem veitir þér bara ánægju á
ekki erindi í bók?
Bara ánægju? Mikla ánægju. Mig langaði
aldrei að eignast börn. Sálfræðingur sagði
einu sinni: „Þú segir það en þú átt bækurnar
þínar.“ Mér fannst það ágæt sálgreining.
Við sátum fyrir framan bókaskáp fullan af
bókum eftir Ambler í þýðingum á fjölmörg
tungumál. Hann vissi ekki hvar íslensku bæk-
urnai• voru. Hann hafði varla dreypt á
viskíinu. En hann var þreyttur. Hann hafði
talað við okkur í tæpar þrjár klukkustundir.
Hádegismaturinn beið hans í borðstofunni og
ferðaútvarp. Hann hafði misst af hádegisfrétt-
unum í þetta sinn.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. JANÚAR 1999 17