Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1999, Blaðsíða 7

„JA ÞAÐ er eingin von að þú skiljir það,“ segir Bjartur við Títlu (Guðni Franzson). „Aum eru ÁSTA Sólliija (Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir) lærir að lesa hjá Bjarti föður sínum (Arnar
hundkvikindin, en þó aumari mannkvikindin." Jónsson).
KÝRIN (Þórður Högnason og kontrabassinn) kemur að Sumarhúsum. Bregðast menn misvel við þeim tíðindum.
myndi lesa verkin þegar við værum búin og
skoða málið í framhaldi af því. Það gerði hann
og niðurstaðan var sú að við fengum að gera
þetta eins og við kusum helst - setja upp tvær
sýningar,“ segir Kjartan.
Þau Sigríður segja þessa „yfirstærð af leik-
húsi“, eins og þau orða það, gamlan draum en
lengdarinnar vegna megi ljóst vera að aðeins
þrekvirki standi undir þessu. Það eigi svo
sannarlega við um Sjálfstætt fólk.
Leið eins og í kafbáti
Sami hópur leikara leikur í báðum sýningum
og forvitnilegt væri að heyra hvaða aðferð
Kjartan hefur beitt á æfingatímanum.
„Ég hef notað tiltölulega einfalda vinnuað-
ferð, unnið sýningarnar til skiptis, einn dag í
senn. í því er galdurinn, að mínu mati, fólginn,
því þannig er hvort verk um sig alltaf statt á
sama stað í ferlinu. Þessi aðferð er líka mjög
góð fyrir leikarana enda hafa hlutverk þeirra,
margra hverra, mismikið vægi í sýningunum.
Markmið er samt að gera þá alla sýnilega - að
áhorfendur finni fyrir nærveru allra í hópnum,
nítján manns.“
Kjartan segir æfingatímann hafa verið ákaf-
lega skemmtilegan en um leið erfiðan - mikið
álag hafi verið á leikhópnum undanfarnar vik-
ur. „Okkur fannst við á tímabili vera stödd í
kafbáti sem aldrei kæmi upp á yfirborðið. Við
komumst hins vegar yfir þá tilfinningu, þökk
sé góðum vinnuaanda í hópnum. Það eru for-
réttindi að vinna með þessum frábæra leik-
hópi.“
Umgjörð Sjálfstæðs fólks, umhverfi sögunn-
ar, er ekki síður vandmeðfarin en efnið. Flest-
ir eiga „sína mynd“ í kollinum. Andspænis
þessu verkefni hefur Axel Hallkell leikmynda-
hönnuður staðið fyrir sýninguna í Þjóðleikhús-
inu.
Axel kveðst að vanda hafa byrjað vinnu sína
út frá handritinu, hvaða möguleikar fælust í
því. „Kjartan og Sigríður höfðu ákveðna hug-
mynd um ferlið, hreyfinguna í sýningunni, og
þar var strax kominn ákveðinn rammi sem ég
hef svo unnið út frá. Við vorum sammála um
það í upphafi að fara ekki hina natúralísku leið
enda hefði það aldrei gengið upp miðað við þær
kröfur sem gerðar eru til natúralismans í dag.
Það hefði kannski verið hægt fyi-ir þrjátíu eða
fjörutíu árum.“
Fara varð aðra leið og Axel tók þann pól í
hæðina að gefa leikmyndinni sjálfstætt líf.
„Mér þótti sá kostur mest spennandi. Eigi að
síður hef ég lagt áherslu á að koma íslenskri
náttúru til skila og tíðarandanum, við erum alls
ekki að forðast tímann í þessari uppfærslu."
Leikmyndin er einföld og stílhrein og gerir
þá kröfu til áhorfandans að hann fylli upp í
eyðurnar. „Það er meðvitað," segir Axel.
„Markmiðið með því að fara svona afgerandi
leið er að láta hugmyndir fólks í friði. Þetta er
mín mynd á þessari sýningu en getur um leið
verið mynd hvers og eins. Ahorfendur eiga,
upp að vissu marki að minnsta kosti, að geta
upplifað „sína mynd“ á sýningunni - myndina
sem þeir hafa í kollinum. Hún á að vera jafn-
tær eftir sem áður.“
Litaval Axels er afgerandi, í því tilliti er leik-
myndin tilbrigði við íslenska fánann. „Sagan
nær yfir allar árstíðir, þannig að litirnir lágu
ekki beint við. Mér þótti því tilvalið að vinna
með þessa þrjá liti, hvítan, rauðan og bláan,
þeir eru ekki eins bundnir við eina ái’stíð, eins
og til dæmis græni liturinn. Það er þó vand-
ratað meðalhófið í þessu efni, sem öðrum,
svona sterkir litir geta nefnilega verið mjög
„frekir" á sviði - geta farið að togast á við at-
burðarás sögunnar. Vonandi hefur mér tekist
að koma í veg fyrir það.“
Awðlærð og aðgcngileg lög
Tónlist gegnir einnig stóru hlutverki í sýn-
ingunni. Skiptir tónskáldið, Atli Heimir Sveins-
son, henni í tvennt, sönglög og bakgrunnsmús-
ík. „Sjálfstætt fólk er ein af mínum uppáhalds-
bókum. Bók sem ég þaullas í gamla daga,“ seg-
m tónskáldið. „Það er mikið af Ijóðum í henni.
Halldór hefur ort ýmis Ijóð og tekið gamlar
þjóðvísur og ort þær upp, gamla húsganga, við-
lög, vikivaka og ýmislegt fleira. Sumt af þess-
um skáldskap er notað í þessari sýningu. Það
vai- því af nógu að taka.“
Atli segir leikhópinn óvenju góðan og fjöi-
hæfan, hvergi sé veikan hlekk að finna, allir
geti leikið, hreyft sig og sungið. Fyrir vikið hafi
verið afar skemmtilegt að semja lög fyrir hóp-
inn og einstaka leikara. „Ég hef reynt að gera
auðlærð og aðgengileg lög. Ætli ég myndi ekki
kalla þetta alþýðlega aðgengilega tónlist.
Markmiðið er að þeir sem á hlýða kunni lögin
eftir að hafa heyrt þau nokkrum sinnum. Það
er allt og sumt.“
Atli kveðst hafa bægt öllum þjóðlegheitum
frá sér við lagasmíðina. „Það eru ekki til nema
fimm þjóðlög í öllum heiminum og ég hef ekk-
ert verið að elta uppi það sem ég kalla íslenska
þjóðlagaóperettu. Hún er yfirieitt mjög ósann-
færandi, nema hjá Jóni Leifs. Það er miklu
frekar að líkja þessum lögum við alþýðutónlist
heimsins, sem er í anda sýningarinnar, það er
enginn á kúskinnsskóm í henni. Þetta eru fá-
tækir bændur hvar sem er í heiminum. I þessu
liggur snilld Halldórs."
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. MARZ 1999 7