Lesbók Morgunblaðsins - 10.04.1999, Blaðsíða 6

Aðalsamstarfsaðili mk Landsbanki íslands
Frumkvöðull í
jazzinum látinn
Los Angeles. Reuters.
RED Norvo, tónlistarmaðurinn sem fyrstur
notaði sílófón og víbrafón við jazziðkun og
sem lék reglulega með þekktum listamönn-
um eins og Benny Goodman, Charlie Parker
og Teddy Wilson, lést í Santa Moniea á
þriðjudag, 91 árs að aldri.
Norvo tók að nota sílófón og víbrafón við
jazzspilamennsku seint á þriðja áratugnum,
nokkrum árum áður en Louis Armstrong
taldi snillinginn Lionel Hampton á að prófa
víbrafóninn, sem Hampton og gerði og það
með góðum árangri.
Norvo fæddist Kenneth Norville og hóf að
leika á hljóðfæri fjórtán ára gamall. Hann
breytti síðar nafni sínu er hann óvart sagði
blaðamanni að hann héti Norvo, í stað Nor-
ville. Norvo lék á sílófón með hljómsveit
Pauls Whitemans og kynntist þar eiginkonu
sinni, söngkonunni Mildred Bailey.
Pau Bailey og Norvo stofnuðu sína eigin
hljómsveit á fjórða áratugnum og urðu
fljótt þekkt sem „herra og frú sveifla
(swing)“ eftir að hafa gert lög eins og „Plea-
se be kind“, „Rockin’ Chair“, „Have you
forgotten so soon?“ og „Says my heart“ vin-
sæl. Norvo tók upp sína fyrstu sólóplötu ár-
ið 1933 og eftir að hafa um árabil ferðast
með Bailey og leikið jazz víðs vegar um
Bandaríkin og Evrópu gekk hann til liðs við
sextett Bennys Goodmans árið 1943. Helg-
aði hann sig þá í fyrsta skipti víbrafóninum
eingöngu.
Eftir að hafa spilað nokkur ár með Good-
man lék Norvo með ýmsum listamönnum,
svo sem Woody Herman, Charlie Parker,
Dizzy Gillespie, Charles Mingus og fyrir
blússöngkonuna frægu Billie Holliday. Nor-
vo lét dauða eiginkonu sinnar ekki hafa áhrif
á feril sinn og hóf að leika reglulega fyrir
Frank Sinatra á hljómleikaferðalögum hans.
Norvo tók einnig upp fleiri hljómplötur og sú
síðasta „Sweet Reunion" kom út 1984.
HUOÐRITA
MARLÍÐENDUR
í RIGA
Lettneska fílharmónían stendur í stórræðum við frum-
flutning og hljóðupptökur ó verkum alþjóðlegra tón-
skólda, þar ó meðal, íslenskra, bandarískra og lett-
neskra. Guðmundur Emilsson er listrænn stjórnandi
hljómsveitarinnar og hann sagði HAVARI
SIGURJONSSYNI fró því helsta sem er ó döfinni.
VIÐ erum nú að ljúka við sjöunda og
áttunda þríeykið af Námunum en í
allt verða þau tólf og ná yfír aldirnar
tólf frá því ísland byggðist," segir
Guðmundur Emilsson hljómsveitarstjóri og
listrænn stjórnandi Lettnesku fílharmóníunn-
ar. Hann er einmitt á förum til Riga til að
hefja upptökur á Marlíðendum, nýjustu
Námunni, tónverki fyrir strengjasveit, áslátt-
arhljóðfæri og kór eftir bandaríska tónskáldið
William Hudson Harper III við samnefnt Ijóð
Jóhanns Hjálmarssonar.
Námur er hugmynd Guðmundar sem fædd-
ist á dögum Islensku hljómsveitarinnar fyrir
einum tólf árum. „Hugmyndin hefur alltaf
verið sú að þrír listamenn ynnu saman að
verki um hverja öld, tónskáld, rithöfundur og
myndlistarmaður. Hugmyndin hefur síðan
vaxið og breyst með árunum, t.d. var síðasta
Námaverkið samið af bandaríska tónskáldinu
Gerald Shapiro og hann valdi sér Vínlands-
fundinn sem viðfangsefni og leitaði fanga í
Grænlendingasögu og Eiríks sögu rauða.
Petta er verk fyrir sögumann og hljómsveit
og var hljóðritað í Riga fyrir nokkru, mjög al-
þjóðlegt að því leyti að hægt er að hafa frá-
sögnina á hvaða tungumáli sem er. Mér fínnst
mikilvægt að hafa fjölþjóðlegri blæ á verkefn-
inu en ætlað var í upphafi og hef leitað til
listamanna bæði vestan hafs og austan um
þátttöku. Það má þvi reikna með að í hinu 36
manna Námafélagi verði menn sem búi allt
frá Chicago í vestri til Istanbúl í austri," segir
Guðmundur og vísar þar til víðförlra forfeðra
okkar.
Hann segir nokkuð misjafnt á hvaða
vinnslustrigi Námaverkin séu. „Átta tónskáld
hafa lokið sínu verki og Gerald Shapiro er
einn búinn að ljúka sínum hluta af sjöundu
Námunni, þar eiga ljóðskáld og myndlistar-
maður eftir að leggja sitt af mörkum. Hin átt-
unda Náman, Marlíðendur, er í þeim skilningi
lengra komin að tveir hafa lokið sínum þætti.
Jóhann Hjálmarsson samdi Ijóðið að minni
bón en samnefnd ljóðabók hans kom út síðast-
liðið haust, magnað ljóð sem kveikt hefur
neista í brjósti tónskáldsins. Harper samdi
tónverkið við Ijóðið að hluta en það er ekki al-
veg bundið við það, hann fer sínar eigin leiðir
og leikur sér að vöídum orðum og setningum;
semur út frá hughrifum sem hann hefur orðið
fyrir af ljóðinu. Þetta er verk fyrir hljómsveit,
ásláttarhljóðfæri og drengjakór. Ég er svo
heppinn að í Riga starfar einn besti drengja-
kór í heimi, Drengjakór Dómkirkjunnar í
Riga, hreint frábær kór sem tekur þátt í upp-
tökunni núna í næstu viku. Svo er ég búinn að
leggja línurnar fyrir þær fjórar Námur sem
eftir eru, en líklega er best að segja ekki of
mikið af þeim áætlunum því reynslan hefur
kennt mér að betri er einn fugl í hendi en
tveir í skógi,“ segir Guðmundur.
„Öll Námuverkin sem til eru hafa verið
hljóðrituð og frumuppfærslur þeirra einnig
verið myndaðar af Sjónvarpinu. Það er
makalaust að þetta skuli allt vera til, hljóð-
upptökur og myndbönd. Þetta hefur allt
reynst tímafrekara og viðameira en ráðgert
var í upphafi, en frumhugmyndin árið 1987
var sú að allar Námurnar tólf yrðu fullbúnar
árið 2000. Sú hugmynd er í sjálfu sér óbreytt
en ég er hættur að einblína á árið 2000 sem
lokaárið en tilefnið er óbreytt, kristnitökuár-
ið og landafundirnir. Það er í sjálfu sér óhjá-
kvæmilegt að fara með þetta allt yfir alda-
mótin og inn í næstu öld, til þess var leikur-
inn gerður."
Listrænn stjórnandi í Riga
Guðmundur hefur um þriggja ára skeið
verið við störf í Riga og gegnt starfí listræns
stjórnanda Lettnesku fílharmóníunnar í eitt
og hálft ár. „Ég hef valið að stjórna hljóm-
sveitinni í upptökum á nýjum verkum en
fengið aðra til að stjórna hljómsveitinni á tón-
leikum og tónleikaferðum. I raun eru þetta
tvær hljómsveitir, annars vegar 25 manna
kammersveit og hins vegar fílharmónían í
heild sinni. Ég hef stundum kallað kammer-
sveitina riddaraliðið, því hún fer víða um, er
t.d. nýkomin heim úr mánaðarlangri tónleika-
ferð um Ítalíu og hlaut þar frábæra dóma.“
Guðmundur segir að ráðning hans til Riga
sé ein birtingarmynd þein-a breytinga sem
orðið hafi á menningarlífi Eystrasaltsríkjanna
í kjölfar sjálfstæðis þeirra fyrir nokkram ár-
um. Fram að því hafí allt menningarlíf verið
njörvað niður af sovéska kerfínu en eftir sjálf-
stæði þjóðannna hafí þeim orðið erfítt að
halda menningarstarfinu úti á eigin spýtur.
„Þannig var með Lettnesku fílharmóníuna og
stjórnendur hennar fóru að líta í kringum sig
utan heimalandsins og niðurstaðan varð sú að
þeir komu til mín. Þetta er að stórum hluta
sjálfboðastarf af minni hálfu þar sem laun í
Lettlandi eni ekki nema brot af því sem við
eigum að venjast hér. Ég hef notið stuðnings
góðra aðila til að sinna þessu verkefni."
Listræn stefna Guðmundar í Riga hefur
komið íslenskum tónskáldum til góða þar sem
hann hefur einnig lagt áherslu á hljóðritanir á
nýjum verkum þeirra, auk lettneskra, og nú
stendur einmitt yfír lokahrina samninga við
útgefanda hljómdiska með alþjóðlega dreif-
ingu að leiðarljósi. „Við hófum upptökur í júní
í fyrra með Mozartaríum þar sem Sigurður
Bragasop söng. Þessi diskur er nú tilbúinn til
útgáfu. I millitíðinni höfum við hljóðritað efni
á tíu geisladiska sem er allt að verða tilbúið til
útgáfu. Þama eru verk eftir Þorkel Sigur-
björnsson og Atla Heimi Sveinsson og í upp-
siglingu er diskur með verkum eftir Misti
Þorkelsdóttur. Allt eru þetta frumupptökur
svo ekkert af þessu efni hefur áður verið
hljóðritað og sumt hefur aldrei heyrst opin-
berlega áður. Auk þessa hef ég lagt áherslu á
hljóðupptökur á verkum lettneskra tónskálda
og ég leyfí mér að fullyrða að þetta menning-
arsamstarf muni skila sér báðum þjóðunum í
hag. Fyrir íslensku tónskáldin skiptir máli að
fá alþjóðlega viðurkenningu á þennan hátt og
hið sama á við um lettneska starfsbræður
þeirra. Þegar við erum í samstarfí með öðrum
þjóðum á þennan hátt hafa verkefnin meiri
slagkraft gagnvart alþjóðlegum útgefendum
tónlistar."
Fjármögnun þessa verkefnis er að sögn
Guðmundar eins konar samstarfsverkefni. „í
fyrsta lagi leggur ég mig og hljómsveitina til
og útgefandinn kostar síðan upptökurnar og
sér um útgáfuna. Aðspurður um hvort íjár-
hagslegur ábati geti verið af útgáfu nú-
tímatónlistar segir Guðmundur að hafi útgef-
andinn alþjóðlega dreifíngu geti svona útgáfa
vel borgað sig.
Um verkefni Lettnesku fílharmóníunnar á
næstunni segir Guðmundur að í undirbúningi
sé þriggja vikna tónleikaferð kammerhljóm-
sveitarinnar til Bandaríkjanna í nóvember
næstkomandi. „Þetta hefur átt sér nokkuð
langan aðdraganda. Ég tók að mér að vera
listrænn ráðunautur við tónlistarhátíð Brown
University í Rhode Island fylki í Bandaríkj-
unum. Dagskrá hátíðarinnar verður að stór-
LETTNHSKA fílharmónían hefur hljóðritað
efni á tíu hljómdiska eftir ísiensk, bandarísk
og lettnesk nútímatónskáld undir stjórn
Guðmundar Emilssonar.
um hluta íslensk en einnig munum við flytja
verk eftir tónskáld frá Bandaríkjunum,
Eystrasaltslöndunum og Póllandi. Þetta teng-
ist svo allt saman þannig að Marlíðendur
verður frumflutt opinberlega á hátíðinni en
tónskáldið er sem áður sagði bandarískt. Auk
þess munum við frumflytja verk eftir Misti
Þorkelsdóttur sem ég falaðist eftir af þessu
tilefni. Einnig verður frumflutt verk eftir Atla
Heimi Sveinsson og fleiri íslensk verk verða
frumflutt en þar sem þau eru enn í smíðum er
vissara að segja ekki of mikið. Eftir hátíðina
verður lagt upp í tónleikaferð um Bandaríkin
og vonir okkar standa til að geta komið við
hér á íslandi á heimleiðinni en ferðinni lýkur
á tónleikum í Stokkhólmi,“ segir Guðmundur
Emilsson að lokum.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. APRÍL 1999