Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.1999, Blaðsíða 3

LESBÖK M()H(.I M!l. U)SI\S - MEMVEVG LISTIR
14. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Þingrofið
14. apríl 1931 er meðal þeirra stjórnmála-
viðburða hér á landi sem hvað mestu um-
róti hafa valdið. Aðeins er nú einn Islend-
ingur lifandi sem var í þingsalnum þeunan
dag, dr. Haraldur Matthiasson, þá þing-
skrifari. Nú er komin út bdk eftir hann um
þingrofið og birtir Lesbdk hér kafla úr
henni þar sem segir frá hinni dvæntu ræðu
Tryggva forsætisráðherra og stemmning-
unni sem varð í þingsalnum á eftir.
Aratugurinn
1911-1921
Áður hefur Lesbdk birt grein Árna Arnar-
sonar sagnfræðings um fyrsta áratug ald-
arinnar, en hér kemur í framhaldi grein
eftir sama höfund um annan áratuginn,
sem var einnig mikið framfaraskeið, en
mdtaðist af margháttuðum erfiðleikum sem
voru afleiðingar af fyrri heimsstyrjöldinni.
Þetta er áratugur fullveldisins og stofnun-
ar Háskdla Islands, þá var Eimskipafélag
íslands stofnað, fyrsta flugfélagið og Morg-
unblaðið hdf útkomu sína.
Pétur Gautur
I þessu fræga verki Ibsens er undirtdnninn
sá segir greinarhöfundurinn, Guðmundur
G. Þdrarinsson, að stöðug leit að breyting-
um leiði til sífelldra endurtekninga, en
taumlaus lausung leiði til tdmleika. Kjarni
verksins, segir greinarhöfundurinn, að sé
krafan: Maður, vertu þú sjálfur.
Hreyfiafl
litanna
er yfirskrift sýningar á verkum Þorvaldar
Skúlasonar frá sjöunda og áttunda áratugi
aldarinnar sem opnuð verður í Listasafni
Islands í dag. Markinið sýningarinnar er að
draga saman úrval verka frá þessum tíma í
list Þorvaldar og sýna þannig margbreyti-
leikann i list hans.
FORSÍÐUMYNDIN er af kirkjunni á Hlíðarenda í Fljótshlíð. Hún var endurbætt á aldarafmæli sínu,
sérkennilegur turn og gluggar voru færð í upphaflegt horf. Kirkjuna smíðaði Sigurður Ólafsson frá
Eyrarbakka 1898 og tekur hún 140 manns í sæti.
BYRON LÁVARÐUR
SKILNAÐUR
SÖLVI BJÖRN SIGURÐARSON ÞÝDDI
Þegar við skildum
og þögul tár
að hjiwta hnigu
andartak varði
er vangi fólur
hrann afköldum kossi.
Morgundögg man ég
að mínum vanga
feigðarboði bjó.
Heiti þín og harma
í heimi hér
man ég ævi alla.
Bergmála raddir
og boða mér
nafn þitt nótt og dag.
Söknuð minn sáran
við sundrung þá
veit í veröld enginn.
Ein varþá stund
og aldregi síðan
en varir enn og alltaf
því andartak eitt
sem elskendur lifa
varir eilífð alla.
Um höfundinn, Byron távarð, vísast til greinar á bls. 15. Þýðandinn er náms-
maður í Frakldandi.
RABB
FAGNAÐAROP
YFIR SIMANUM
HANN var glaðbeittur ungi
maðurinn sem ég hitti á
fómum vegi nú fyrir
skemmstu og þurfti mikið
að tjá sig. - Sjáðu til, sagði
hann. - Litli strákurinn
minn ernýbúinn að vera
veikur og ég þurfti að vera
heima í nokkra daga. Ég var alveg að
brjálast, gat ekkert gert, ekki einu sinni
lesið og sá ekki framan í nokkurn mann
nema konuna þegar hún kom dauðjireytt úr
vinnunni. En nú er ég sloppinn út. Hefði ég
þurft að hanga heima einum degi lengur
hefði ég lagst í ofát eða fengið fatadellu.
Það lá við að ég ræki upp fagnaðaróp í þau
fáu skipti sem síminn hringdi.
Sá sem hér talaði er hvers manns hug-
ljúfi, dæmigerður mjúkur maður og myndi
vaða eld og brennistein til að tryggja vel-
ferð litlu fjölskyldunnar sem hann hefur
nýlega stofnað. Þess vegna þótti mér
skondin þessi ræða hans sem varpaði nýju
ljósi á ýmis málefni fjölskyldunnar sem nú
eru í brennidepli. Ekki svo að skilja að mér
þyki þau málefni lítilvæg þótt lengra fæð-
ingarorlof mæðra og feðra og fleiri frídagar
beggja foreldra vegna veikinda barna séu
ekki beinlínis tengd mínum eigin hagsmun-
um. Raunar var það nú svo á mínum yngri
árum að kunnur stjórnmálamaður sló sig til
riddara með þeim orðum að um leið og
karlmenn tækju upp á því að fæða börn
væri sjálfsagt að veita þeim fæðingarorlof.
Til allrar hamingju er nú öldin önnur og
unun að sjá hvernig ungir menn, eins og
fyrrgreindur kunningi minn, rækja föður-
hlutverkið gagnvart litlum börnum og sinna
þörfum þeirra. í mörgum tilvikum eru þeir
nærfærnari en mæðurnar og ábyrgðartil-
finningin síst minni. Þess eru jafnvel dæmi
að þeir hafni háum stöðum og öðrum veg-
tyllum til að geta haft nána umgengni við
afkvæmi sín á viðkvæmu mótunarskeiði.
En í þessari þörfu umræðu um hagsmuni
fjölskyldunnar gleymist oft hversu gífurleg
viðbrigði það eru fyrir ungan einstakling,
karl eða konu, að vera svipt úr hringiðu at-
hafna- og félagslífs til að sitja heima og
gæta barns. Þó að vel sé undirbúið, með-
gangan, fæðingin, sængurlegan, vaggan,
barnafötin og allir fylgihlutirnir og foreldr-
arnir hafi fengið fræðslu um brjóstagjöf,
magakrampa og kveisu er meginverkefnið
eftir. Það eru langir, tilbreytingarlausir
dagar, stundum í kjölfar svefnlausra nátta.
Einlæg gleði yfir yndislegu, heilbrigðu
barni íyllir ekki upp í margar vikur aðgerð-
arleysis og einangrunar þegar veröldin
hamast fyrir utan og lætur sig litlu skipta
hag einmana foreldris sem kvelst af sam-
viskubiti yfir ósæmilegum hugrenningum.
Aður en barnið fer á stjá er þó hægt að
lesa sér til dægrastyttingar eða gera sér
sitthvað til dundurs. Þegar það ýtir sjálfu
sér úr vör til að skoða heiminn er fátt um
fína drætti. Það krefst stöðugrar aðgæslu
og athygli. Litlir fingur eru fundvísir á
hættur sem engan hafði órað fyrir og ár-
vökult foreldri sleppir því varla úr augsýn.
I huganum togast á aðdáun yfir örum
þroska þessarar litlu manneskju og tóm-
leikatilfinning yfir mörgum verklausum
dögum á meðan allir hinir starfa af krafti,
blanda geði við aðra og njóta lífsins. Og
maður fer að reka upp fagnaðaróp í hvert
skipti sem síminn hringir.
Hvert er konan að fara? kann nú einhver
að spyrja? Er hún að mæla með því að börn
verði sett á stofnanir strax eftir fæðingu
svo foreldrarnir losni við að hanga heima
yfir þeim? Hreint ekki! Fæðingarorlof er
ekki bara réttindi foreldra heldur umfram
allt skýlaus réttur barnsins sem hefur
miklu meiri þörf fyrir kyrrð og ró og náin
samskipti við foreldra sína fyrstu mánuðina
en alla fylgihlutina sem nú eru taldir lífs-
nauðsynlegir. í raun réttri þyrfti barn að fá
að vera í sínu eigin umhverfi fyrsta æviárið
áður en það er látið á dagvistarstofnun því
að góðar fóstrur komast aldrei í hálfkvisti
við góða foreldra. En til þess að þeir geti
tekist á við hlutverk sitt og orðið góðir for-
eldrar þurfa þeir að átta sig á að það krefst
fórna, þolgæðis og ekki síst samvinnu. Ef
annað foreldrið tekur að sér að vera með
barninu fyrstu mánuðina þarf hitt að veita
því allan þann stuðning sem það getur, taka
þátt í gleði og erfiðleikum og gefa því tóm
til að sinna áhugamálum og vinum.
Því er nú einu sinni þannig farið að heimili
í nútímaþjóðfélagi er ekki sá „míkrókosmos“
sem það eitt sinn var, þ.e. smækkuð mynd af
samfélagi þar sem hver hafði sínu hlutverki
að gegna. Dagleg störf fara að langmestu
leyti fram utan heimilanna og sama máli
gegnir um félagslíf, skemmtanalíf, menntun
og margvíslega umönnun bama. Heimilin
eru nú umfram allt hvfldarstaður íyrir vísi-
tölufjölskylduna sem stöðugt skreppur sam-
an en á allt sitt undir traustum tilfinninga-
böndum. Að sjálfsögðu eru þetta engin ný
sannindi. Á þeim hefur verið klifað a.m.k. frá
því að nýja kvennabaráttan ruddi sér til
rúms um 1970 og sjálfsagt talsvert lengur.
En eitt hefur ekki breyst í þessu umróti.
Eftir sem áður þurfa lítil börn og eiga
heimtingu á nánum samvistum við foreld-
rana í sínu eigin umhverfi á meðan þau eru
að ná sínum fyrstu tökum á tilverunni. Við
þessu hefur samfélagið brugðist hægt og
bítandi með því að lengja fæðingarorlof og
veita ungum foreldrum ýmsan stuðning
þótt þvi fari fjarri að nóg sé að gert. Þau
úrræði leysa samt ekki allan vandann.
Þrúgandi einvera og tilbreytingarleysi vik-
um og mánuðum saman geta orðið til þess
að foreldri í fæðingarorlofi óskar þess eins
að komast aftur út í lífið, gera gagn, eiga
samskipti við fólk á vinnustað og heyra
brandara í kaffitímanum. Sú hugsun er hins
vegar svo skelfileg og illa sæmandi að fæst-
ir foreldrar láta hana uppi af hreinskilni
eins og kunningi minn ungi.
- Þetta hlýtur að vera betra fyrir konur,
kann einhver að segja. Því er ég ekki sam-
þykk. Flestar nútímakonur eru nákvæm-
lega jafnvirkar í atvinnulífinu og karlmenn
og hafa almennt meiri félagsþörf. Þó eru
vísir menn skjótir til að benda á að umönn-
un barna hafi hvílt á herðum mæðranna frá
örófi alda og þannig sé hlutunum best fyrir
komið. Hvað er líka hægara en að brigsla
ungri, ráðvilltri móður um skort á móðurást
og brenglaða siðferðiskennd? Og þegar hún
bregst við með fatadellu og ofáti eða alvar-
legri einkennum mætir hún hneykslun
fremur en skilningi.
Hvað er þá til bragðs að taka? Ég veit
það ekki en held þó að fyrsta skrefið sé að
horfast í augu við vandamálið og viður-
kenna þau andstæðu öfl er bærast í hugum
ungra foreldra sem elska barnið sitt en fá
engan veginn viðnám kraftanna við umönn-
un þeirra. Þessi togstreita er eðlileg afurð
samfélagsins sem við höfum verið að móta.
Aukinn stuðningur opinberra aðila kemur
að takmörkuðu gagni nema ef til vill breytt-
ar áherslur í foreldrafræðslu. Hins vegar
getur aukinn stuðningur stórfjölskyldu og
vina skipt miklu en samheldni og þolgæði
foreldranna ungu er kjarni málsins.
Að lokum skulum við aftur gefa kunn-
ingja mínum orðið: - Þó að maður hafi
fengið mikla foreldrafræðslu og búið sig vel
undir hlutverkið átti ég bara alls ekki von á
ýmsu sem því fylgdi. Allt snerist um hvað
heilbrigt barn væri mikið kraftaverk og
hvað maður ætti að vera stoltur og ham-
ingjusamur. En þegar ég er búinn sitja
heima í heila viku án þess að gera annað en
koma í veg fyrir að strákurinn beinbrjóti
sig eða éti þvottaefni þá er mér flest annað
í huga en hamingja og stolt.
GUÐRÚN EGILSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. APRÍL 1999 3