Lesbók Morgunblaðsins - 24.04.1999, Blaðsíða 3
LESBÖK YlOItCLMÍL VOSINS - MENNEVG LISTIR
15. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Fræðastarfsemi
Brynjólfs biskups Sveinssonar var mikil
og áhrifarík, skrifar Einar G. Pétursson í
Arnastofnun. Hann hefur nýlega gefið út
ritverk um Eddurit Jóns lærða, en ritin
samdi Jón að beiðni Brynjólfs biskups. I
greininni íjallar Einar um ævi þessa fræga
Skálholtsbiskups og fræðastarfsemi hans,
sem er þó minna kunn en mótlætið sem
hann varð fyrir í persónulegu lífí sínu.
Kveneðlið
í ritum heimspekinga, er heiti á grein eftir
Sigríði Þorgeirsdóttur, doktor í heim-
speki. Tilefnið er bók Gunnars Dal frá
1997: „I dag varð ég kona“, sem greinar-
höfundurinn telur að sé ekki um „hina
nýju konu“, heldur nýja konu á gömlum
karlabelgjum. Sigríður rekur kenningar
Aristótelesar og Rousseaus um kveneðlið
og hvernig þær koma fram í skoðunum
séra Björns Halldórssonar í Sauðlauksdal.
Fullveldi og listræn
vakning
f síðari grein sinni um annan áratug
aldarinnar rekur Árni Arnarson ýmis
framfaraskref svo sem stofnun Flugfélags
Islands og Eimskipafélagsins, Morgun-
blaðið hóf að koma út og bílvegur náði frá
Reykjavík austur á Hvolsvöil. Þrír
brautryðjendur í myndlist komu heim eft-
ir nám og dvöl erlendis: Einar Jónsson,
Ásgrímur og Kjarval, en menn sem áttu
eftir að verða stórskáld birtu þá fyrstu
verk sín: Gunnar Gunnarsson, Þórbergur
Þórðarson, Halldór Kiljan Laxness og
Davíð Stefánsson.
„Jesús Kristur
eftirlýstur"
er yfirskrift sýningar sem verður opnuð í
Listasafninu á Akureyri á morgun. Þar
gefur að líta fjölda ljósmynda af mörgum
helstu dýrgripum evrópskrar og íslenskr-
ar listasögu sem hafa Jesú Krist að megin-
þema sínu. Margrét Sveinbjörnsdóttir
ræddi við sýningarstjórann, Harald Inga
Haraldsson, um ímynd Krists.
Tónlist eftir
Brian Ferneyhough
er ekki auðfundin í hljóinplötuverslunum
og verður að sögn Ulfars Inga Haralds-
sonar líklega aldrei meðhöndluð sem auð-
skilin og aðgengileg. Engu síður segir
hann hana búa yfír krafti og aðdráttarafli
sem erfitt sé að skilgreina. Á morgun
gefst íslenskuin hlustendum færi á að
heyra verk Ferneyhoughs á tvennum tón-
leikum, hjá Kolbeini Bjarnasyni flautuleik-
ara í Salnum og gítarleikaranum Magnus
Andersson í Norræna húsinu.
FORSÍÐUMYNDIN
er af málverkinu Krossfesting, eftir skoska listamanninn Craigie Aitchison (f.
1926). Ljósmynd af verkinu er ein fjölmargra mynda á sýningunni „Jesús
Kristur - eftirlýstur", sem verður opnuð á morgun í Listasafninu á Akureyri.
Aitchison hefur málað fjölda mynda af krossfestingunni og á þeim öllum er
hundur sem mænir trúfastur á Krist, eins og hann bíði eftir honum. Á öllum
myndunum er Kristur handleggjalaus en aðspurður um hverju það sæti hefur
listamaðurinn svarað: „Það vita allir hver hann er - hann þarf enga handleggi."
KRISTJÁN FRÁ DJÚPALÆK
Á ÍSAVORI
Sólin á bágt, hennar sigur
sjaldan mun liafa
• verið fjær en í vor.
Þó liggur hún ekki á liði sínu,
en leggur nótt við dag
og sparar sér hvergi spor.
Jörðin er hvít, særinn jökull,
júní svo dapur,
fegurð hans seiníför.
Þvíhnöttur vor bregður hi’ímþoku-skildi
við hlývinda-blaki
og oddbrýtur geislans ör.
Örðugt á sól, vetrar-úlfur
ætlar að gleypa
lönd hennar, sæ og lýð.
En staðið svo oft hún í stríði hefur
með styrkleik hins veika,
en sigrar alltaf um síð.
Og enn rennur sól yfír Ægi,
ísþoku gegnum
brýzt hennar bros á ný.
Ogjökullinn klökknar við kærleiksylinn,
sem kemur að ofan.
Og þér megið treysta því.
Kristjón (Einarsson) frá Djúpalæk, 1916-1997, var Norður-Þingeyingur að uppruna, en
bjó lengst af á Akureyri. Fyrsta Ijóðabók hans, Frá nyrslu ströndum, kom út 1943. Kristján
sendi síðan frá sér á annan tug Ijóðabóka og orti þar að auki vinsæla söngtexta
RABB
A LAUGA-
VEGINUM 1940
ÞAÐ var haustið 1940. Ég var
að verða 10 ára og hafði
fengið að fara til Reykjavík-
ur með ömmu minni og við
bjuggum hjá foreldrum
hennar að Vegamótastíg 9,
Þorbjörgu og Ingvari frá
Apavatni. Þau höfðu þá fyrir
nokkru brugðið búi og flutzt suður og
Ingvar seldi hangiket og smér fyrir
bændur fyrir austan: var þess vegna
nefndur Ingvar hangiket. Sú saga er
sögð af Ingvari í sölumennskunni að fín
Reykjavíkurfrú dró strá út úr einni smér-
skökunni og varð æf, en Ingari fannst
þetta ekki stóralvarlegt: „Ilmandi blessuð
taða, frú“.
Hús langafa og langömmu á Vegamóta-
stíg 9 stendur enn í prýðilegu ástandi, vel
við haldið og hefur nýlega verið klætt með
bárujárni. Það er eins og eyland; hefur
orðið innlyksa í nágrenni við stór steinhús
og þar sem áður stóðu lágreist timburhús
niður með götunni, gnæfir nú gaflinn á
húsi Máls og menningar með litsterkri
auglýsingu.
Handan götunnar er „Steinninn“ sem
svo var nefndur; fangelsið á Skólavörðu-
stíg 9. Ur glugga hússins á Vegamóta-
stígnum sást í fangelsisgarðinn og mér
fannst þetta hvorttveggja í senn, spenn-
andi og ógnvænlegt. Þarna voru þá morð-
ingjarnir saman komnir, hugsaði ég með
mér, en líklegra er þó að þar hafi aðeins
setið inni víxlafalsarar og smáþjófar; af-
kvæmi fátæktar og atvinnuleysis kreppu-
áranna sem hafði horfið eins og dögg fyrir
sólu hernámsins þá um vorið.
Eins og hendi væri veifað hafði höfuð-
staðurinn og þjóðfélagið allt fengið annan
brag. Það voru eiginlega aldaskil þótt
fólk áttaði sig ekki á því þá. Bretavinnan
setti sinn svip á bæinn og sögur gengu
um menn sem vora skráðir í vinnu á
tveimur eða þremur stöðum og nóg að
láta sjá sig á hverjum stað til að fá kaupið.
Sem sagt; spillingin hafði orðið samferða
velmeguninni. En ég tók ekkert eftir
þessari breytingu í Reykjavík vegna þess
að ég hafði ekki komið þar áður og hafði
enga viðmiðun.
Við höfðum farið með rútunni og Olafur
Ketilsson hafði verið álíka lengi austan úr
Tungum og nú tekur að fljúga til Amer-
íku. Þetta var ótrúlegt ævintýi-i fyrir al-
geran heimaalning sem varla hafði nokkru
sinni farið út úr túninu heima. Fyrir utan
allt sem bar fyrir augu hlustaði ég hug-
fanginn á hljómkviðu gírkassans í bílnum
hjá Olafi. Þegar ekið var upp brekkur, í
Kömbum til dæmis, breyttist hljóðið og
gírkassinn emjaði eins og hann væri að
gefa sig undan óbærilegu álagi. Eitthvað
þessu líkt hafði verið hið ógnvænlega
hljóð, útburðarvællinn, og hann heyrðu
þeir helzt sem villtust í þoku uppi á fjöll-
um. En bíllinn silaðist upp, líklega í fyrsta
gír, og uppi á hverri brekkubrún hætti
gírkassinn sínu útburðarvæli og tók upp
léttara hjal.
Á þessum merkilegu tímamótum var
Reykjavík innan Hringbrautar og náði að-
eins inn að Snoirabraut. Mér fannst þetta
mikilfengleg borg og umferðin óskapleg,
ýmist svartar drossíur eða herbílar; sum-
part vígalegir trukkar. Miðað við olíu-
lampa og olíuluktir heima voru öll þessi
rafljós yfirþyi-mandi; þau mynduðu meira
en flest annað andblæ ævintýrisins. Svona
var birtan í heimkynnum huldufólks þegar
hamrarnir lukust upp, það hafði maður
lesið. Annað kom spánskt fyrir sjónir.
Mér varð til að mynda starsýnt á sand-
pokavirki - það hefur líklega verið við
Þjóðleikhúsið sem herinn tók til sinna
þarfa- og að þar stóðu hermenn með byss-
ur. Það var eftirminnileg sjón fyrir heima-
alninginn sem hafði til þessa aðeins séð
kindabyssu.
Ingvar langafi hangiket og Eyvindur
sonur hans og ömmubróðir minn unnu
báðir niðri við höfn hjá Eimskip. Eg fékk
að fylgja þeim í vinnuna og lærði að rata
þennan spöl frá Vegamótastígnum niður
Laugaveg og Bankastræti, framhjá Lækj-
artorgi og niður á hafnarbakkann þar sem
Kolakraninn gnæfði yfir umhverfið. Þeir
feðgamir voru að vinna niðri í lestum en
ég varð eftir á bryggjunni og starði ýmist
á Kolakranann eða bómurnar sem komu
með tunnur eða kassa ofan úr lestunum,
þessu gímaldi í skipunum. Líkt og í gír-
kassanum hjá Ólafi Ketilssyni var þetta
umhverfi fullt af nýjum hljóðum og það
var allt á iði og hreyfingu.
Ein upplifun er samt eftirminnilegust.
Hún var sú að ganga niður Vegamótastíg-
inn og sjá umferðina á Laugaveginum.
Þar voru líka ný hljóð. Og ný lykt, líklega
hefur það verið stybba af útblæstri. En
öðruvísi lykt brá einnig fyrir. Hún var úr
einhverju bakaríi; þaðan barst ilmur af
nýbökuðum vínarbrauðum og öðra bakarí-
isbrauði. í götunni var hlemmur, einn eða
fleiri, og þegar hertrukkarnir þutu yfir
hlemmana heyrðust skellir svo bergmál-
aði í húsunum. Menn voru líka ósparir á
flauturnar, heyrðist mér. Það kann að
virðast skrýtið, en eftir búðunum man ég
ekki sérstaklega né heldur að ég hafi
fengið að kaupa mér eitthvað sérstakt.
Það var „borgin með ys sinn og læti“ sem
fangaði hugann.
Oft hef ég síðan staðið á horninu við
Mál og menningu, eða Laugavegs Apótek
og reynt að endurapplifa þessa sömu
stemmningu. En því miður árangurslaust.
Hún hefur aldrei verið til þar síðan.
Horfmn er vínarbrauðsilmurinn á þess-
um stað og gatan bergmálar ekki lengur
af skellum götuhlemmanna. Umferðin er
þó meiri nú ef einhver munur er.
Ég hef leitað að þessum sömu hughrif-
um í erlendum borgum, en þau hafa varla
verið eins mikilfengleg. Piccadilly Circus
í London hefur eitthvað sem er í áttina
og Champs Elysées í París er að sönnu
mikilfengleg gata. Það er samt á Man-
hattan í New York sem þessi heima-
alningur úr Tungunum telur sig einna
helzt geta fundið þau hughrif sem tengja
hann við Laugaveginn á því herrans ári
1940.
GÍSLI SIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. APRÍL 1999 3