Lesbók Morgunblaðsins - 24.04.1999, Blaðsíða 12

ARATUGURINN 1911-1921
SIÐARI HLUTI
Úr Sögu Reykjavíkur. Eftir Guðjón Friöriksson.
í LOK annars áratugarins er búið að malbika Austurstræti og Bankastræti og helluleggja gangstéttir beggja vegna. Hér eru menn á reiðhjólum og draga handvagn en bílr sjást ekki.
✓
ARIÐ 1911 tók fyrsta rafveit-
an til starfa á landinu en þá
var Fjarðará á Seyðisfírði
virkjuð. Sáu þýskir verk-
fræðingar um verkið. Áður
hafði Jóhannes Reykdal
byggt rafstöð í Hafnarfirði.
Reykvíkingar notuðu aftur á
móti gas til eldamennsku og lýsingar en gas-
stöð var reist þar árið 1910.
Löngu tímabærar hafnarframkvæmdir
hófust í Reykjavík árið 1913 og af því tilefni var
sett upp fyrsta jámbraut á Islandi sem flytja
skyldi grjót úr Óskjuhlíðinni í hafnargarðana.
Verkinu var að mestu lokið árið 1917, einu ári á
eftir áætlun enda tafði styrjöldin fyrir.
Vorið 1913 flutti annar hinna skosku Boo-
kless-bræðra, sem stunduðu útgerð í Hafnar-
firði, inn bifreið til landsins og ók henni oft-
sinnis á milli Hafnarfjarðar og Reykjavíkur.
Reyndist þessi bifreið vel. Sama vor komu
hingað tveir Vestur-Islendingar með Ford-bif-
reið og reyndist hún einnig vel. Var henni ekið
á milli Reykjavikur og Þingvalla á rúmlega ein-
um og hálfum tíma. Réttu ári síðar fór þing-
nefnd með bifreið austur á Eyrarbakka en þá
var verið að undii-búa fyrstu löggjöf um notkun
bifreiða. Ferðin fram og til baka tók allan dag-
inn og á leiðinni var framkvæmd fyrsta um-
ferðartalning á Islandi. Á vegi nefndarinnar
urðu 1 lambahópur, 4 bifreiðar, 210 vagnar, 20
göngumenn, 1 hjólreiðamaður, 21 nautgripur,
177 reiðmenn og 82 lausir hestar. Þetta gefur
merkilega mynd af þeirri umferð, sem var um
veginn, en hugsanlegt er að nefndarmenn hafi
mætt sömu bifreiðinni oftar en einu sinni. I
skýrslu nefndarinnar segir m.a.: „Það er víst,
að umferðin um austurveginn hefir verið með
meira móti þennan dag og mjög margir þar
óvanir að mæta bifreiðum. Amaðist enginn við
ferð okkar einu orði, nema einn maður, sem
stóð kyrr hjá vögnum og hestum (í Flóanum)
þegar bifreiðin rann framhjá, án þess að hann
eða hestar hans vikju úr sporum: hann kallaði
byrstur á eftir okkur: „Burt með bifreiðarnar.“
Þetta sama ár veitti Alþingi Sveini Oddssyni
fimm þúsund króna styrk til vöru- og mann-
flutninga á „sjálfrenningum" milli Reykjavíkur
og Eyrarbakka. Fékk hann til flutninganna
tvær Ford-bifreiðar og hélt uppi vöruflutning-
um síðari hluta sumars 1914 bæði til Eyrar-
bakka og Hafnarfjarðar. Flutningarnir gengu
vel að öðru leyti en því að vörur skorti til að
flytja. Ástæðan hefur verið sú að þeir sem
þurftu á flutningi að halda áttu sjálfir vagna og
hesta og kusu að spara sér flutningsgjaldið.
Eftir þetta fjölgar bifreiðum ört og á árinu
1918 voru fluttar inn 27 bifreiðar. í árslok 1920
höfðu alls verið fluttar inn 184 bifreiðar síðan
Ford Vestur-íslendinganna kom til landsins.
Þótti mönnum nú tímabært að huga að vega-
bótum í landinu. Vegakerfið lengdist jafnt og
þétt með árunum og 1917 voru akvegir á ís-
landi taldir 500 km að lengd og var lengsti
vegakaflinn um 110 km frá Reykjavík austur á
Hvolsvöll. Fram til 1920 miðaðist vegagerð við
hestvagnaumferð en eftir það var miðað við að
ÁRATUGUR
LISTRÆNNAR
VAKNINGAR
EFTIR ÁRNA ARNARSON
Annar áratugur aldarinnar var mikið framfaraskeið. Tog-
araflotinn fór vaxandi, Eimskipafélag Islands var stofnað,
Morgunblaðið hóf að koma út, Flugfélag Islands var
stofnað, og hvert skáldið af öðru birtist á ritvellinum:
Gunnar Gunnarsson, Þórbergur Þórðarson, Halldór
Kiljan Laxness og Davíð Stefánsson þar á meðal.
MORGUNBLAÐIÐ hóf útkomu 1913. í fyrstu var blaðið til húsa í Austurstræti 8 og stundum
var hægt að lesa nýjustu fréttir í glugganum.
vegir væru akfærir bifreiðum. Á árunum 1911-
1919 voru byggðar 41 brú yfir 10 metrar á
lengd. Embætti vegamálastjóra var stofnað ár-
ið 1917.
Undirbúningur að stofnun Eimskipafélags
Islands hófst árið 1913. Vildu menn með því
brjóta niður einokunaraðstöðu Sameinaða
gufuskipafélagsins danska, sem reyndi að beita
Alþingi þrýstingi til að koma í veg fyrir að hinu
nýja félagi yrði veittur styrkur. Þetta varð þó
aðeins til þess að sameina landsmenn í stuðn-
ingi sínum við hið nýja félag, sem var formlega
stofnað árið 1914. Eftir að Thorefélagið, sem
var í eigu Þórarins E. Tulinius, íslensks stór-
kaupmanns í Kaupmannahöfn, komst í fjár-
þröng árið 1912 var Hið sameinaða danska
gufuskipafélag nánast einrátt í Islandssigling-
um og hækkuðu farmgjöld mjög. Þetta varð til
þess að meiri alvara færðist í fyrirætlanir ís-
lendinga um að koma sér upp eigin skipakosti í
millilandaflutningum. Stofnfundur Eimskipafé-
lagsins var svo fjölmennur að flytja varð fund-
arstaðinn úr Iðnó í Fríkirkjuna. Mikill fjöldi
manna, þar á meðal Vestur-íslendingar, gerð-
ist hluthafar í félaginu. Ákveðið var að láta
smíða tvö skip fyrir félagið og kom það fyrra til
landsins 16. aprfl 1915. Þetta var Gullfoss og
gífurlegur fögnuður var meðal bæjarbúa þegar
skipið kom til Reykjavíkur. Höfnin var krökk
af bátum svo annað eins hafði aldrei sést. Á
hafnargörðunum nýbyggðu stóð fjölmenni og
óslitinn mannhringur meðfram fjörunni. Gl-
umdu við fagnaðaróp í sífellu.
Öllugri atvinnutseki
Þegar kemur fram á árið 1916 fara íslend-
ingar að finna umtalsvert fyrir áhrifum heims-
styrjaldarinnar. I árslok það ár var talið að er-
lendar naupsynjavörur hefðu hækkað 80% í
verði frá upphafi styrjaldarinnar. Innlend
framleiðsla hækkaði að sjálfsögðu einnig í
verði en erfitt var að markaðssetja hana því
Bretar bönnuðu afurðasölu héðan nema til
þeirra sjálfra. Aftur á móti gekk greiðlega að
afla nauðsynjavarnings frá Ameríku.
Eftir að styrjöldinni lauk kynntust lands-
menn enn einni tækninýjung sem átti efth- að
setja svip á öldina, en það var flugið. Flugfélag
íslands var stofnað árið 1919 og var keypt til
landsins lítil flugvél frá Englandi, sem aðeins
gat borið einn farþega auk flugmanns. Vélin
kom til landsins í hlutum og varð flughæf í
byrjun september sama ár. Var fenginn dansk-
ur flugmaður til þess að fljúga vélinni. Var
henni flogið úr Vatnsmýrinni í Reykjavík og
farnar alls 146 ferðir, skemmtiflug með ein-
staklinga. Lengst var vélinni flogið til Vest-
mannaeyja en ekki var hægt að lenda þar
vegna vinda. Sumarið eftir varð fyrst flugslys á
Islandi. Vestur-íslenskur flugmaður hafði verið
fenginn til þess að fljúga vélinni og þegar hann
ætlaði að hefja vélina til flugs náði hún ekki
nógum hraða og urðu tvö börn fyrir vélinni.
Annað þeirra, 10 ára telpa, lét lífið.
Stærri bátar voru nú smíðaðir en áður og
með fullkomnari og stærri vélar. Á tímabilinu
1914 til 1918 eignuðust Isfirðingar t.d. nokkra
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. APRÍL 1999