Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1999, Blaðsíða 3

LESBÖK MORCUNBLAÐSEVS - \IL\NII\G LISTIR
16. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Orkustöðin ísland
Utanríkisviðskipti
og endurtekningar sögunnar. í þessari
grein eftir Ásgeir Jónsson er brugðið ljósi
á eitt og annað sem kemur á óvart, t.d. að
alþjóðaviðskipti voru mjög frjáls í upphafi
aldarinnar og fram til 1914. Með alþjóða-
samvinnu eins og tíðkaðist þá, telur Ás-
geir að hægt hefði verið að afstýra krepp-
unni miklu, sem breiddist út frá Banda-
ríkjunum, m.a. vegna þess að fólk missti
trú á frjálsa verslun.
er undir fótum okkar í þessu merkilega
landi, en það sem hér um ræðir er þó ekki
úttekt á þeiri orku, heldur kynning á
góðri hugmynd sem Sigurjón Jóhannsson
leikmyndahönnuður hefur fengið. Hann
hefur gert tillögu að risastóru líkani af því
sem fram fer á sprungusvæðunum frá
Reykjanesi norðaustur í Langjökul. Sýn-
ingargesturinn gæti gengið inn í sýndar-
veruleika og virt fyrir sér hvernig hraun-
kvika og jarðhiti hafa áhrif á vatn. Þetta
yrði einn helzti ferðamannasegull landsins
og Sigurjón sér fyrir sér að nýta mætti
Perluna fyrir þessa metnaðarfullu sýn-
ingu. Gísli Sigurðsson hefur kynnt sér
hugmyndina.
Að halda til haga
Við höldum til haga svo úr verði saga,
segir Andrés Erlingsson skjalavörður í
grein sinni um Borgarskjalasafn Reykja-
vikur á tímamótum. Þau eru fólgin í því að
safnið flyst nú í nýtt húsnæði í Tryggva-
götu 15 og þar verða að auki Ljósmynda-
safn Reykjavíkur og aðalstöðvar Borgar-
bókasfnsins.
Arthúr konungur
og Arthúrssagnir í ótal myndum eru um-
fjöllunarefni Baldurs Hafstað í grein hans.
Þar riQar hann upp sagnir af þessum
fornfræga konungi Breta og kemur víða
við; í bókmenntum, sögu, myndlist, kvik-
myndum og tónlist. Tilefni upprifjunarinn-
ar er flutningur Kammerkórs Kópavogs,
Barokksveitar Kópavogs og einsöngvara á
ævintýraóperu Henry Purcells um Arthúr
konung í Salnum annað kvöld.
TÓMAS GUÐMUNDSSON
MORGUNN VIÐ
AFRÍKUSTRÖND
í dag er eins og sólin sinni því einu
að seiða fram ástljóð til vorsins í hjarta mínu,
og það er eins og veröldin nenni ekki neinu
nema því, sem hún aðhefst að gamni sínu.
Þvíkornung ský fara í skemmtiferðir með blænum
og skipin sigla um höfin í meiningarleysi
og ströndin speglar borgir sínar í sænum.
Þar sindra í musterisdýrð hin jarðnesku hreysi.
Og loksins upp af landafræðinni minni,
sem églas í bernsku en trúði ekki fyrr en núna,
rísa þau, Atlasfjöllin, í forneskju sinni.
Og falleg, skínandi þorp upp til hæstu brúna,
gJóa sem leikfóng, er saklaus börn lrafa borið
við barm sinn einn fagran dag út í sólina og vorið.
FORSÍÐUMYNDIN
er af forsal hins nýja listasafns, Museum of Modern Art í San Fransisco:
Arkitekt hússins er ítalskur, Mario Botta. Ný listasöfn leggja áherzlu á að
forsalir séu sem tilkomumestir. Þeir eru ekki hugsaðir sem sýningarrými,
heldur til að laða að gesti.
Tómas Guðmundsson, 1901-1983, fæddist ó Efri-Brú í Grímsnesi en fluttist ungur til Reykja-
víkur þar sem hann lagði stund ó lögfræði og varð fyrstur aðkomuskólda til þess að lofsyngja
fegurð Reykjavíkur og borgadífið. Hann varð borgarskóld og jafnframt þoð skóld sem tengist
vorinu sérstaklega. Mörg Ijóða hans eru Iregafull, en um leið eru Ijóð hans rík af léttleika og
gamansemi.
RABB
/
A
KJÖRDEGI
SAGT ER að þegar kjósand-
inn mundar blýantinn í kjör-
klefanum og krossar við sé
hann raunverulega með vald-
ið í greip sér. Á kjördegi hafi
lýðurinn öll tögl og hagldir.
Skyldi það vera tilfinning
þeirra kosningabæru karla
og kvenna sem í dag munu fjölmenna á
kjörstaði landsins? Víst er að margir líta á
kosningadaginn sem hátíðlegan dag, aðrir
hlakka til hans eins og spennandi íþrótta-
viðburðar. Enn öðrum finnst þátttaka í
kosningum líkist meira notkun almenn-
ingssalemis en þungvægri pólitískri at-
höfn. Hver þátttakandi lokar sig af inni í
klefa, lýkur sér af og hraðar sér í burtu.
Franski heimspekingurinn Jean Paul
Sartre tók svo sterkt til orða að kosningar
væru gildra fyrir heimskingja. Þessi orð
hafa stundum komið mér í hug í kosninga-
baráttu undanfarinna vikna þar sem nán-
ast virðist vera gengið út frá því að kjós-
endur séu ginningarfífl. Lítið virðist vera
höfðað til þess að fólk hafi dómgreind til
að meta samhengi hlutanna. Kosningabar-
áttan er hönnuð af auglýsingastofum sem
láta frambjóðendur tala mest í stikkorða-
stíl. Imyndin skiptir öllu. Mörg mikilvæg
hagsmunamál þjóðarinnar eru ýmist þög-
uð í hel (gagnagrunnsmálið), afgreidd með
loðnu tali um að leita þurfi sátta (fiskveiði-
stjómarmál), eða stjórnmálamenn ákveða
einhliða að taka þau út af dagskrá (Evr-
ópumál). Kosningunum er snúið upp í
kappleik með endalausum skoðanakönnun-
um sem þó taka alla spennuna úr leiknum
því hegðun kjósenda virðist vera fullkom-
lega fyrirsjáanleg. Og við göngum í gildr-
una tuðandi um að þetta sé nú allt saman
orðinn hálfgerður skrípaleikur.
Við gleymum því að sjálf erum við í raun
aðalleikaramir á sviðinu. I lýðræðisríki er
það nefnilega lýðurinn sem ræður. Að
minnsta kosti á kjördegi. Nema það sé rétt
hjá Sartre að á leiksviði stjórnmálanna sé-
um við nánast strengjabrúður fjölmiðla og
félagslegra afla. Og á þeim tímapunkti í
kjörklefanum þegar við neytum valdsins
þá sökkvum við dýpst í blekkingunni. Höf-
uðgallinn við lýðræðið er þá sá að það er
eina stjórnarformið þar sem almenningur
telur sér trú um að hann ráði. Samlandi
Sartres, Michel Foucault, kennir að lýð-
ræði sé að því leyti varasamara en önnur
stjórnarfonn að þau valdatengsl sem ein-
staklingarnir eru bundnir séu dulin undir
frjálsræðisyfirborði og því borin uppi af
sjálfviljugum þegnunum. En valdið sem
búi í samfélagskerfunum fari sínu fram
hvað sem hver gerir. Jafnvel þótt svo ólík-
lega færi að íslenskir kjósendur kæmu nú
á óvart í dag og úrslit kosninga gengju
þvert á skoðanakannanir, þá myndi það
ósköp litlu breyta. Valdakerfið stendur
óhaggað.
Líkast til er þetta af hinu góða. Að öðr-
um kosti væri hlutskipti okkar að mestu
komið undir misvitrum ráðamönnum, líkt
og leiguliðar lutu lénsherrum fyrr á tím-
um. En ráðamennirnir eru sem betur fer
jafnundirseldir valdakerfum samfélagsins
og við þegnarnir. Það liggur nánast í eðli
nútímalýðræðis. Þess vegna er það hálf-
broslegt þegar stjórnmálamenn nú á dög-
um tala um að komast til valda þegar þeir
skipta um hlutverk. Þeir geta í besta falli
náð að fínstilla samfélagskerfin þannig að
þau virki á ákjósanlegan hátt. Það er líka
fyndið þegar ráðamenn láta eins og upp-
sveifla í efnahagsmálum ráðist af ákvörð-
unum þeirra. Allir vita að ytri skilyrði
þjóðarbúsins ráða hér mestu um, enda er
skömminni réttilega skellt á þau þegar illa
gengur. I góðæri þykjast menn vera ger-
endur, en þeir verða umsvifalaust þolend-
ur þegar illa árar.
En hvað er þá til ráða? Séum við hæst-
virtir kjósendur jafnmiklir leiksoppar og
hér hefur verið gefið í skyn, skiptir þá
nokkru máli hvað við gerum í dag? Ef
valdið er ekki í höndum stjórnmálamanna
heldur leynist í félagslegum kerfum, er þá
til nokkurs að velja á milli þeirra? Þótt
þau viðhorf til lýðræðis sem ég hef reifað
eigi við rök að styðjast, þá er val á stjórn-
málamönnum engu að síður þýðingarmik-
ið vegna þess að þeir eru eitt helsta verk-
færi okkar til að hafa eftirlit með samfé-
lagskerfunum og stilla gangverk þeirra.
Valdakerfin fela í sér sveigjanleika sem
stjórnmálamenn geta nýtt sér til góðs eða
ills fyrir þjóðina. Meginhættan sem stafar
af ráðamönnum er að þeir trufli gangverk
mikilvægra samfélagskerfa sem bera uppi
bæði réttarríkið og velferðarsamfélagið.
Lengst gengur þetta þegar ráðamenn
ryðja úr vegi þeim lýðræðislegu leikregl-
um sem veita valdakerfinu aðhald og
reyna að að stýra því eftir eigin geðþótta.
Við skyldum ekki vanmeta þennan mögu-
leika á fasisma þótt hann virðist ef til vill
fjarlægur hérlendis. Því sterkari stöðu
sem einstakir stjórnmálamenn öðlast, þvi
meiri alræðistilhneiginga gætir í fari
þeirra. Frjóasti jarðvegurinn fyrir slíkar
tilhneigingar eru andvaraleysi almenn-
ings.
Það hefur sýnt sig víða um lönd að
stjórnmálamönnum hafa getað stór-
skemmt bæði mennta- og heilbrigðiskerfi,
svo dæmi séu tekin, þótt þeir virði fylli-
lega lýðræðislegar leikreglur. Þeir geta
líka tekið ákvarðanir sem stuðla að nátt-
úruspjöllum eða ranglátri mismunun
þegnanna. Með því að nota sér kosninga-
réttinn getur almenningur verndað sig
fyrir slíkum hættum. I því felst styrkur
lýðræðisins. Það er því vissulega ábyrgð-
arhluti að munda blýantinn á kjördegi.
VILHJÁLMUR ÁRNASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. MA( 1999 3