Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1999, Blaðsíða 14

Ljósmyndir: Morgunblaðið/Árni Sæberg.
ÞRJÚ AF FJÓRUM sprungukerfum Reykjanessins gerð sýnileg með því að láta þau vísa mishátt yfir yfirborð líkansins. Auk þess sér í þverskurðarsnið jarðlaganna austan við svæðið.
ORKUSTÖÐIN ÍSLAND
EFTIR GÍSLA SIGURÐSSON
Hugmynd Sigurjóns Jó-
hannssonar felst í að nýta
Perluna fyrir stórbrotin lík-
ön sem útskýra orkuna í
iðrum landsins og gera
’ sýningargestum unnt með
sýndarveruleika að gægj-
ast undir yfirborðið og
jgfnvel að ganga eftir
sprungunum á sprungu-
svæðunum og virða fyrir
sér samspil heitra jarð-
laga, hraunkviku og vatns.
Upphaf þessa máls má rekja
til þess að 1995 átti að auka
við húsnæði Minjasafns
Rafmagnsveitu Reykjavík-
ur og setja upp nýstárlegar
fræðslusýningar um virkj-
anir og orku. Að frumkvæði
Guðjóns Magnússonar
starfsmannastjóra Rafmagnsveitunnar var
leitað til Sviðsmynda h/f, Einars Erlends-
sonar ljósmyndafræðings, Sigurjóns Jó-
hannssonar leikmyndahönnuðar og Gests
Gunnarssonar tæknifræðings. Þeir veltu
málinu fyrir sér og settu fram verklýsingu í
plaggi sem ber yfirskriftina Orkustöðin ís-
land. Þar stendur að lýst skuli grunnlög-
málum rafmagns, en þungamiðja sýningar-
innar verði líkan af því sem nefnt er „Orku-
stöðin ísland“, að viðbættum sýningarhluta
um frumeðli efnis og orku.
Undirbúningshópurinn vann sameigin-
lega að verkefninu. Lagt var upp með hug-
mynd að sýningu sem væri frábrugðin því
sem áður hefði verið gert; að sýningin
styddist ekki við gamla muni, væri nýstár-
leg, en engin skilyrði voru sett. Niðurstaðan
varð sú að umfram allt skyldi byggt á upp-
sprettum orkunnar. Það er síðan skemmst
frá því að segja að verkefnið var talið verða
of dýrt og það var blásið af án þess að það
fengi frekari umfjöllun.
Ný hugmynd: Enn stærri úriærsia
„Hugmyndin vildi ekki yfirgefa mig“, sagði
Sigurjón Jóhannsson leikmyndahönnuður,
þegar ég hitti hann nýlega og þetta mál bar
á góma. „Við Guðjón Magnússon héldum
áfram samstarfinu um hugmyndina", segir
hann. Sú hugmynd hefur, ef svo má segja,
verið útvíkkuð og nú er þar að auki gert ráð
fyrir henni í mun stærri útfærslu. Sýning af
því tagi, sem Sigurjón sér fyrir sér og hefur
gert módel af, er tröllaukið fyrirtæki. Öll
fyrirtækin innan orkugeirans þyrftu að
standa að henni, segir hann, eigi hún að
komast í framkvæmd. En málið snertir ekki
aðeins orkugeirann; sýning eins og Sigurjón
hefur í huga yrði til dæmis stórfenglegur
ávinningur fyrir ferðamannaþjónustuna
með því að nýr og áhugaverður ferða-
mannastaður yrði til og þar að auki yrði hún
menntastofnun fyrir landsmenn sjálfa. Nú
þegar ekki þykir frágangssök að byggja yf-
ir knattspyrnuvelli ætti varla að standa í
okkur að byggja hús við hæfi, nema það sé
nú þegar til; hugmyndin er of góð til að
salta hana til langframa.
„Undir sama þaki ætti að koma á laggirn-
ar fræðslusetri um alla orkuvinnslu í land-
inu“, segir Sigurjón, en sú orkuvinnsla
byggir á aðstæðum sem eru einstæðar í
heiminum og felst í að plötuskil og svo-
nefndur heitur reitur undir landinu vinna
saman. Það er heillandi viðfangsefni að
koma upp sýningu sem útskýrir þetta með
allri tiltækri tækni og smálíkön duga engan
veginn til að sýningargestir njóti þess til
fulls.
Mælikvarði líkananna yrði breytilegur,
líklega frá 1:1000 til 1:5000 eftir áherslum
efnisins og hverju verið er að lýsa. Reykja-
nesið með vestara gosbeltinu norður í
Langjökul, sem Sigurjón hefur lagt til
grundvallar, er byggt á mælikvarðanum
1:12.500 miðað við líkan í 1:20 og yrði því 12
m langt og 8 m breitt. „Mér sýnist nær
lagi“, segir Sigurjón, „að færa það uppí
1:5000 og láta nægja að fara norður fyrir
Hengil til að lýsa fjórum meginsprungu-
svæðum beltisins.“
Önnur áhugaverð landsvæði má á sama
hátt taka fyrir út frá ólíkum forsendum.
Virkjanakerfi Þjórsár er kjörið dæmi. Með
yfirborðslíkani má byggja uppistöðulón og
veituskurði, að- og frárennslisgöng, bæði
byggð og óformuð, segir Sigurjón ennfrem-
ur. Hekla mundi svo gnæfa yfir öll þessi
mannvirki og hefur sýnt það áður að hún
getur fært það allt í kaf með vikri og ösku
eins og gosið sem auðkennt er með H4 er til
vitnis um. í þessu sambandi er vert að
minnast þess að hamfarir eru vinsælt
spennuefni bíómynda. Vestmannaeyjar og
gosið þar 1973 væru afar dramatískt dæmi
um baráttu manns og náttúru.
A þennan hátt má velja afmörkuð við-
fangsefni og byggja líkön af völdum svæð-
um í heppilegum mælikvarða fyrir það sem
telst sérstakt og óvenjulegt á hverjum stað.
Vatnajökull væri kjörinn til að lýsa þeim
ógnarkröftum sem búa undir og í honum.
Að lokum mætti taka landið í heild og sýna
plötubeltin, rekbelti og misgengi ásamt
heita reitnum, sjálfri aflstöðinni.
Til þess að sýna 50 km langa landspildu
þarf 10 m langt módel í skalanum 1:5000.
Fyrir fimm líkön í þeirri stærð þarf stórt
hús; þar duga ekki minna en 2000 fermetr-
ar, en 3000 væru þó trúlega nær lagi.
Ódýrasta lausnin eins og sakir standa væri
líklega skemma sem liti þá út eins og flug-
skýli.
Sú hugmynd, segir Sigurjón, væri óþarf-
lega metnaðarlítil. Ef á annað borð yrði ráð-
izt í þetta, segir hann, yrði húsið sjálft að
vera tilkomumikið, því þar yrði einhver fjöl-
sóttasti ferðamannastaður landsins. Húsið
þarf að rúma meira en jarðfræðilíkönin. Þar
þarf að vera fyrirlestrasalur, veitingabúð og
sölubúð fyrir allskonar ítarefni um Orku-
stöðina ísland, svo og minjagripir sem
tengjast efninu. Hraunsteinar eða hraun-
molar á smekklegum stalli gætu hugsanlega
orðið útgengilegir minjagripir á slíkum stað.
Er húsið nú þegar lil?
Þegar Sigurjón sagði að ný bygging væri
líklega óþörf, því húsið væri nú þegar til, þá
varð mér á að hvá. En viti menn; hugmynd-
in er bráðsnjöll. Til er glæsilegt hús í
Reykjavík sem mundi henta fyrir svo metn-
aðarfulla sýningu sem Sigurjón hefur í
huga. Það er Perlan á Öskjuhlíð; miðrýmið
á jarðhæðinni að einhverju eða öllu leyti,
svo og hitaveitutankarnir tveir sem ekki eru
í notkun, hvor um sig 350 fermetrar. Ekki
hefur til þessa legið í augum uppi hvaða
hlutverk jarðhæð Perlunnar ætti að hafa og
tankarnir standa ónotaðir. Ingimundur
Sveinsson er arkitekt Perlunnar og eðlilega
byrjaði Sigurjón á því að kynna honum hug-
myndina. Ingimundur sagði í samtali við
greinarhöfundinn, að sér litist vel á hug-
myndina og framkvæmanlegt ætti að vera
að gera innangengt í tankana tvo; einnig
þyrfti smávægilegar breytingar til að full-
nægja kröfum um öryggi. Hann sagðist síð-
ur en svo hafa nokkuð á móti þessari hug-
mynd.
„Ég sé notkun á tönkunum í þessu augna-
miði þannig fyrir mér“, segir Sigurjón, „að
innangengt yrði í þá úr miðrýminu, en tank-
arnir eru „black box“, eða svart rými eins
og við segjum í leikhúsinu og þarmeð ákjós-
anlegir fyrir líkön. En hvað með miðrýmið í
Perlunni; hvernig mundi það nýtast? Þar
verður að koma eitthvað sem er grípandi og
stórkostlegt; heildarmynd landsins til dæm-
is með áherzlu á heita reitinn. Þar að auki
yrðu anddyri fyrir sýningarsalina í tönkun-
um og sölubúðir með fagefni og varningi
sem tengist sýningarefninu.
Ekki yrði kostnaðarsamt að innrétta
tankana, segir Sigurjón. Eða öllu heldur:
Engar innréttingar þarf í rauninni og alls
ekki falskt loft. Þar eru 10 m undir loft og
það er einmitt ákjósanlegt til þess að koma
fyrir þeirri ljósatækni sem nauðsynleg er.
Með ljósatækni er hægt að gera ótrúlega
hluti. Hægt er að sýna flókið samspil hraun-
I 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. MAÍ 1999