Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1999, Blaðsíða 16

EFTIRSOTTIR LISTAMENN
í LEIKHÓPUNUM
_ WÐMÆLENDUR eru Hlín
K Agnarsdóttir, rithöfundur
K og leikstjóri, Hlín Gunnars-
K dóttir, leikmyndahönnuður
K og formaður Leiklistarráðs
1997-99, og Þórarinn Ey-
fjörð leikari, leikstjóri og
▼ formaður BAAL, Banda-
lags sjálfstæðra atvinnuleikhúsa. Öll hafa
þau starfað á flestum sviðum íslensks leik-
húss, en í þessu spjalli var fyrst og fremst
biðlað til reynslu þeirra af leiklist utan stóru
leikhúsanna; starfi sjálfstæðu leikhópanna
svokölluðu sem orðið hafa æ meira áberandi
á undanfömum árum og standa að stórum
hluta að baki því aukna framboði sem verið
hefur á leiksýningum á Stór-Reykjavíkur-
svæðinu.
Tilefni samtalsins er ekki annað en viður-
kenning á því mikla leiklistarstarfi sem er í
gangi útum alla borg. Auðvitað væri
skemmtilegra að segja „útum allt land“ en
sannleikurinn er einfaldlega sá að kjörlendi
atvinnuleikhópanna er á suðvesturhominu.
Þá vom í vetur samþykkt á Alþingi ný leik-
listarlög og taka þau m.a. til breyttrar skip-
unar Leiklistarráðs. Hvort sú breyting á eft-
ir að hafa áhrif á úthlutanir til leikhópanna
og þar með starfsemi þeirra kemur ekki í
ljós fyrr en síðar.
Blm: Hver er skýringin á tilvem leik-
hópanna? Hvemig verða þeir til og hverjir
em þar að starfa?
Hlín A.: í leikhópana safnast yfirleitt fólk
sem hvergi er annars staðar að vinna í þeim
leikhúsum sem styrkt em af almannafé.
Þetta er fólk sem hefur
hlotið menntun og þjálfun
en er ekki samningsbundið
við opinbem leikhúsin, en
hefur samt þráast við og
viljað fremja einhvers kon-
ar leiklist. Þetta er fólkið
sem vill ekki detta út, vill
halda sér við og vera sýni-
legt. Þessu fólki verður að
skapa gmndvöll til að
starfa en hins vegar mætti
spyrja hvort þörf sé á öllu
þessu fólki, hvort það ætti
allt að vera starfandi.
Þórarinn: Ég er algjörlega
ósammála þessari fullyrð-
ingu. Það er engin einhlít
skýring á því af hverju
leikhópamir em til. Ef við
horfum á leikhús eins og
Loftkastalann sem er rekið
eins og hvert annað fyrirtæki þá er ekki
hægt að segja að þeir sem þar stjóma séu að
reyna að halda sér á floti þar til eitthvað
annað býðst. Það er langt í frá.
Hlín A.: Loftkastalinn er öðravísi leikhús og
getur varla talist frjáls leikhópur.
Þórarinn: Loftkastalinn er líka frjáls leik-
hópur. Rekstrarform sjálfstæðu leikhús-
anna er innbyrðis mjög ólíkt. Ef við lítum á
Möguleikhúsið þá hefur það mjög skýrt og
afmarkað form, bæði rekstrarlega og list-
rænt. Við getum líka litið á Hafnarfjarðar-
leikhúsið sem hefur hvað sterkastan gmnn-
inn í dag. Það var ákveðinn hópur sem stofn-
aði þetta leikhús vegna þess að þau vildu
reka atvinnuleikhús í Hafnarfirði.
Hlín A.: Við verðum líka að gera okkur grein
fyrir því að flóran hefur breyst mjög á und-
anfomum tíu ámm eða svo. Sjálfstæðu leik-
hópamir hafa smátt og smátt verið að breyt-
ast og Hafnarfjarðarleikhúsið er gott dæmi
um þetta. Það byrjaði sem leikhópur sem
fékk styrk til eins verkefnis frá Leiklistar-
ráði, en nú er það orðið að atvinnuleikhúsi
sem fær rekstrarstyrk frá menntamálaráðu-
neytinu í gegnum Leiklistarráð og nýtur
einnig annarra styrkja m.a. frá Hafnarfjarð-
arbæ og er í raun orðið bæjarleikhús.
Blm: Er þetta ekki gott dæmi um hvemig
lítill leikhópur getur vaxið og dafnað ef rétt
er á haldið?
Hlín G.: Jú. Þegar hópnum var veittur
styrkur í fyrsta sinn var veðjað á þau óséð.
I miðju íslenska góðærinu, í gósentíð menningar- og
listalífsins, þegar gróskan er engu lík og skapandi smér
________drýpur gf hverri listaspíru fékk HAVAR______
SIGURJONSSON þrjá leikhúsmenn til að setjast yfir
kaffibolla og vínarbrauð og ræða saman.
Þórarinn: „Stundum gefur og
stundum ekki.“
Morgunblaðið/Þorkell
Hlín Agnarsd.: „Maður lætur ekki slá
sig niður.“
Leikritið sem þau ætluðu að setja upp var
ekki einu sinni búið að skrifa. Það var
Himnaríki eftir Arna Ibsen. Allir þekkja sig-
urgöngu þess og Hafnarfjarðarleikhússins í
kjölfarið.
Hlín A.: Loftkastalinn er annað dæmi um
breytta þróun, því hann er fyrsta tegundin
af einkaleikhúsi í Reykja-
vík sem ber sig saman við
opinbera leikhúsin eins og
t.d. Borgarleikhúsið og
gerir m.a. kröfu til þess að
styrkir frá borginm sem
hingað til hafa rannið til
Leikfélags Reykjavíkur
ættu frekar að fara til
þeirra, á grandvelli aðsókn-
ar. Þannig vil ég ekki taka
Loftkastalann með í um-
ræðuna um sjálfstæða leik-
hópa því hann er annars
konar leikhús, einkaleik-
hús, sem lýtur allt öðmm
lögmálum en leikhópamir."
Þórarinn: Það hefur aldrei
verið til neitt eitt yfirlýst
markmið með rekstri leik-
hópanna. Þeir hafa alltaf
starfað eftir ásetningi og
vilja þeirra sem stjóma þeim hverju sinni
og markmiðið með starfseminni getur verið
breytilegt frá einum tíma til annars.
Hlín A.: Já, en upphaflega var rekstur
hópanna algjörlega háður því að þeir fengju
styrki frá Leiklistarráði. Núna hefur það
breyst. Nú em veittir fleiri og lægri styrkir
en gert var fyrir tíu ámm. Nú er gert ráð
fyrir í styrkveitingum Leiklistarráðs að
hóparnir leiti eftir kostun annars staðar
líka. Áður þótti niðurlægjandi að fá ekki
nægilega háan styrk til að geta sett upp
leiksýningu. Hóparnir tóku sig meira að
segja til eitt árið (1990) og skiluðu styrkjun-
um í mótmælaskyni. Nú er eiginlega búið að
beina fólki út á þá braut að leita eftir kostun
annars staðar, væntanlega í einkageiranum,
og ég er algjörlega sannfærð um að í flest-
um tilfellum er það vonlaust. Ég þekki það
bara af eigin reynslu. Það er blekking að
telja sér og öðram trú um að atvinnufyrir-
tækin bíði spennt eftir að taka þátt í kostun
leiksýningar atvinnuleikhóps.
Hlín G.: Samt segja fjölmargir þeirra sem
sækja um styrk til Leiklistarráðs að styrk-
urinn sé viðurkenning sem komi boltanum
til að rúlla og þá séu aðrir tilbúnari til að
leggja eitthvað af mörkum.
Hlín A.: Hafið þið í alvöra orðið vör við að
styrkur frá Leiklistarráði veiti aukna mögu-
leika á að fá meiri peninga annars staðar
frá?
Þórarinn: Nei. Og það er fráleit stefna að
veita leikhópunum svo lága styrki að þeir
virka í stöku tilfellum sem hefndargjöf. Það
sem við köllum eftir er framtíðarsýn sem
gengur út á að skapa sjálfstæðu atvinnu-
leikhúsunum eðlilegt og sanngjamt starfs-
umhverfi.
Hlín A.: Lágir styrkir gera hópunum erfið-
ara fyrir.
Þórarinn: Ég vil aðeins skýra nánar hvað
leikhópunum gekk til á sínum tíma með því
að skila styrkjunum. Það var einmitt verið
að mótmæla því að styrkurinn dygði ekki til
neins. Það var einfaldlega verið að krefja
menntamálaráðuneytið um stefnumörkun
sem byggði á augljósu framlagi sjálfstæðu
atvinnuleikhúsanna til íslenskrar leiklistar.
Blm: Lok þess máls urðu reyndar þau að
Leiklistarráð endurúthlutaði til hópanna og
þá fleiri og enn lægri styrkjum en áður.
Mótmælin hrakku því skammt. Síðan hafa
orðið umtalsverðar hækkanir á fjárveitingu
menntamálaráðuneytisins til atvinnuleik-
hópanna. Upphæðin hefur hækkað á undan-
fömum áram úr 12 milljónum í tuttugu að
viðbættum nær 10 milljónum sem koma úr
Listasjóði í formi starfslauna til leik-
hópanna. Þannig eru nú nærri 30 milljónir
sem renna til atvinnuleikhópanna árlega.
Þetta era umtalsverðir peningar.
Hlín G.: Við verðum líka að
horfa til þess að
styrkjaumhverfið hefur
gjörbreyst frá því sem var
fyrir tíu áram. Styrkir era
annars konar, við höfum
aðgang að styrkjakerfi
Evrópusambandsins og
einnig hafa mörg fyrirtæki
tekið upp ákveðna stefnu í
slíkum málum, stofnað
menningarsjóði mörg hver.
Það er einmitt ekki óal-
gengt að opinberir styrkir
til ákveðinna verkefna í
listageiranum séu aðeins
ákveðið hlutfall endanlegs
kostnaðar. Styrkjaáætlun
Evrópuráðsins, Ka-
leidoskope, gerir aldrei ráð
fyrir að leggja til meira en
sem svarar 25% af kostn-
aðaráætlun hvers verkefnis. Það er gert ráð
fyrir að umsækjandi afli 75% fjárins með
öðram hætti. Ég held að fæstir sem sækja
um til Leiklistarráðs ætli sér að setja upp
sýningu sína fyrir styrkinn þaðan eingöngu.
Hlín A.: Þessir lágu styrkir hafa valdið
annarri þróun sem er mjög alvarleg. Þegar
Alþýðuleikhúsið var og hét og naut árlegs
styrks frá ríkinu var launastefna þess mjög
einföld; það voru borguð 80% af taxta gild-
andi samninga við leikara, leikstjóra, leik-
myndateiknara o.fl. Þetta hefur riðlast al-
Þórarinn: „Fólk sem gæti verið '
að vinna í hvaða leikhúsi sem
er. Eftirsóttir listamenn."
Hlín Gunnarsd.: „Væntingar um aðsókn eru
oft óraunhæfar."
gjörlega og í dag er fólk í leikhópunum að
vinna fyrir lítil eða engin laun og það era
allir samningar þverbrotnir. Enda ekki
nema von því samningarnir era í rasli og
enginn tekur orðið neitt mark á þeim í leik-
hópaflóranni.
Hlín G.: Starfslaunin úr Listasjóði hafa gert
heilmikið í þá átt að breyta þessu. Þeim er
ekki hægt að ráðstafa öðra vísi en sem laun-
um til einstakra listamanna í hópunum.
Hins vegar ættu leikarar, leikstjórar og
leikmyndateiknarar almennt að fara að
vinna betur saman hvað kjaramálin varðar.
Hlm A.: Og höfundar. Gleymdu þeim ekki.
Mér finnst líka alvarlegt af forsvarsmönn-
um ákveðinna leikhópa að sjá ekkert at-
hugavert við þetta ástand. Svo era komnir
fram á sviðið alls kyns ævintýramenn sem
kalla sig framleiðendur og era með voða
fína útreikninga og tölvukeyrðar fjárhags-
og markaðsáætlanir sem gleypt er við, en
svo stenst ekkert af þessu þegar á reynir.
Þetta er fáránlegt ástand.
Hlín G.: Ég veit hvað þú átt við og leyfi mér
að fullyrða að reynt er að fyrirbyggja að
svona hlutir geti gerst.
Þórarinn: Við skulum samt ekki gleyma því
að á síðasta ári vora framsýndar 32 sýning-
ar á vegum hópanna. Alls kyns sýningar,
stórar og smáar, langar og stuttar. Þessar
30 milljónir, sem ráðstafað er til hópanna,
era eins og dropi í hafið miðað við raun-
veralegan kostnað hópanna við að setja upp
þessar sýningar.
Blm: Hvaðan koma þá peningarnir sem upp
á vantar?
Þórarinn: Þeir koma að stærstum hluta frá
listamönnunum sjálfum í formi ógreiddrar
vinnu.
Hlín G.: Ég held samt að það séu bara
draumórar að láta sér detta í hug að ein-
hvern tíma geti allir hóp-
arnir fengið nægilegt fé
frá opinberam aðilum til
að borga allan kostnað.
Það er algjörlega óraun-
hæft að ímynda sér það.
Hlín A.: Við verðum líka að
vera raunsæ hvað varðar
starf hópanna og vera
óhrædd við að segja að
sumt af því sem hóparnir
gera er ekki uppá marga
fiska og á ekkert endilega
að styrkja. Það er allt í lagi
að fólk hópi sig saman og
geri það sem það langar en
það réttlætir ekki sjálf-
krafa að það fái ríkisstyrk
til þess. Við eram óskap-
lega ánægð með hvað mik-
ið er að gerast í leiklistinni
og hrósum hvert öðru
óspart fyrir það en við spyrjum mjög sjald-
an tveggja lykilspuminga. Hvað er verið að
gera og hvers vegna er verið að gera það?
Þórarinn: Þeir leikhópar sem mest era
starfandi era reknir sem fyrirtæki og eins
og fram hefur komið njóta þeir takmark-
aðra styrkja. Þeir verða því að reiða sig á að
koma með sýningar sem njóta aðsóknar.
Þetta hefur mörgum tekist en einnig hefur
sprottið upp kynslóð leikhúsfólks sem er af-
ar snjallt við að afla fjár til starfsemi sinn-
ar. Við megum heldur ekki gleyma því að
margir af þeim sem era fremstir í flokki í
leikhópunum era þar af því þeir vilja vera
þar en ekki af því þeir verða að vera þar.
Þetta er fólk sem gæti verið að vinna í
hvaða leikhúsi sem er. Eftirsóttir lista-
menn.
Blm: Er þá ásýnd leikhópanna orðin sölu-
legri en áður var? Er hlutverk leikhópanna
sem framúrstefnu- og tilraunaleikhús ekki
lengur í gildi?
Hlín G.: Það er alltaf nokkur hópur af fólki
sem sækir um til Leiklistarráðs með hug-
myndir að sýningum sem það hefur gengið
með áram saman. Það hlýtur að teljast hug-
sjón.
Hlín A.: Auðvitað er það hugsjón. Fólk sem
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. MAÍ1999