Lesbók Morgunblaðsins - 17.07.1999, Blaðsíða 13

TERESE Hubbard og Alexander Birchler sýna átta Ijósmyndir
úr herbergi Gregors (Samsa?), en þar virðist vistin daufleg.
legt afsprengi gerviheims. Hann finnur
myndir í tímaritum og býr til þrívíðar eftir-
myndir þeirra, raunsæislegar en um leið
hálfgildings fáránlegar gifsstyttur. Hann
setur upp flóamarkað; söluborð notaðra upp-
lýsinga. „Fréttirnar" sem verkin byggjast á
stökkva þannig fram „alskapaðar", reynast
vera ofvaxnar og gróteskar, og grafa þannig
undan fyrirmyndum sínum á síðum blaðanna.
Ahorfandinn er því vonandi ekki alveg jafn
hugsunarlaus og ógagnrýninn og hann á
vanda til, næst þegar hann flettir slúðurblaði,
dagblaði eða glanstímariti...
Vatn og þoka í kössum
Við hliðina á íslenska skálanum, sem við
leigjum af Finnum fyrir væna summu, er öllu
látlausara sköpunarverk. Þar er að finna sér-
kennilega byggingu eða skúlptúr, nánast hvít-
an að lit. Efniviðurinn er í senn kunnuglegur
og ókennilegur; kassar utan um vatnsflöskur.
Þama hafa þeir Wolfgang Winter og Berthold
Hörbelt hlaðið manngengan kastala úr um-
búðum eins hins forgengilegasta í nútímasam-
félagi. Þeir ná í senn að þróa hugmyndina um
endurvinnslu í þágu listrænna markmiða og
benda á nýstárlegar leiðir til að reisa ódýrar
en ásjálegar vistarverur sem geta nýst sem
t.d. garðskálar, biðstöðvar eða klifurgrindur
fyrir krakka. Stálteinar ganga niður í gegnum
kassana og halda þeim bæði saman og gegna
hlutverki burðarvirkis.
Listamennirnir þýsku segja hugmyndalist-
ina hvorki tengjast efniviðnum né útfærsl-
unni, heldur sé einfaldlega um að ræða niður-
stöðu tilrauna sem þeir gerðu á vinnustofu
sinni. Hvort sem það er sannleikanum sam-
kvæmt eða ekki er aukaatriði, niðurstaðan er
stílhreinn bræðingur byggingarlistar og
„höggmyndalistar", sem hefur í senn marg-
háttað notagildi og fagurfræðilegt gildi á eigin
forsendum. Sáraeinfalt, en snjallt.
Belgíska listakonan Ann Veronica Janssen
hafði líka einfaldleikann að leiðarljósi í sínu
verki, því hún hjúpaði innviði belgíska skálans
með þoku þannig að gestir sáu ekki handa
sinna skil. Þeir rétt greindu óljósar þústir á
hreyfingu, aðra gesti sem þannig urðu hluti af
þessari draumkenndu og draugalegu upp-
setningu. Margt býr í þokunni, virðast hafa
verið einkunnarorð Janssen, og meðal þess
sem þar var að finna var landi hennar, Michel
Francois, og verk hans. Vegna mistursins í
rýminu gengu gestir bókstaflega á verk hans,
þar á meðal biðukollur sem uxu á hvolfi út úr
loftinu og risavaxinn dropa sem fleiri tugir
vatnsfylltra plastpoka mynduðu. Vel heppnuð
samvinna tveggja Belga, sem tryggði að
áhorfendur þurftu að nálgast sýningu þeirra
nánast í blindni. Og óöryggi og óvissu virðist
fylgja opinn hugur.
Karaoke í likkistu
Ahorfendur í húsi Kóreu urðu hins vegar að
troða sér inn í þrönga plussklædda klefa,
vildu þeir njóta verks listakonunnar Lee Bul,
sem fékk raunar sérstaka viðurkenningu á
tvíæringnum. Hún stiilti upp tveimur klefum,
bleikt pluss í öðrum, Ijósblátt í hinum, og
minnir bæði á líkkistu á geimöld, símaklefa
eða ofvaxna þvottavél. Þar er að finna sjón-
varpsskjá og hljóðnema fyrir karaokesöng,
eitt skýrasta tákn alþýðumenningar að
margra mati. Bul er sögð vera upptekin af
stöðu konunnar í Kóreu og klefamir tveir
nokkurs konar táknmyndir sálfræðilegrar
einangrunar þeirra í þjóðfélagi sem karlmenn
hafa í tögl og hagldir. En þeir gestir sem voga
sér þangað inn til að syngja lög að eigin vali
komast fljótt að því að raddir þeirra heyrast
um allt rýmið og rjúfa þannig einangrunina
sem klefamir valda. Það vekur bæði hlátur og
grátur að ganga inn í skálann og heyra mis-
lagvissa gesti kyrja við raust lög Elvis og
ABBA: Dancing Queen á Feneyjatvíæringn-
um! Ekki slæmt stílbrot.
FRÁ 13. JÚNÍ TIL 7. NÓVEMBER
UÐUR SAMTÍMANS
gert áætlanir um að leggja undir sig hluta
af því ónýtta rými sem finna má í borginni
og breyta því með þarfir tvíæringsins í
huga. I þessum mánuði, þ.e. júlí, er gert ráð
fyrir að Teatro Verde, útileikhús sem er
búið sætum fyrir 1.500 manns á Isola di San
Giorgio, verði opnað að nýju eftir að hafa
staðið autt og ónotað um talsverðan tíma.
Í ondurnýjun
lífdaga?
Við opnun sýningarinnar kvaðst forseti
tvíæringsins, Paolo Baratta, telja aukið rými
nauðsynlegt fyrir endurnýjun tvíæringsins,
til að gæða hann nýju lífi. „Nýfengið sýning-
arrými er einnig tákmynd þeirrar öfiugu
ferðar inn í samtímalist sem Feneyjatvíær-
ingurinn stendur fyrir. Undirtitiilinn Opið
ofar öllu endurspeglar í raun og veru það
hlutverk sem hinn nýi tvíæringur hyggst
gegna; að vera 1 senn merkisberi minningar-
innar um þessa öld og könnuður samtímans,
ásamt þvi að ýta undir cfnilcgustu birtingar-
myndir sköpunargáfunnar," sagði Baratta.
Eins og venja er orðin veitti dómnefnd
sýningarinnar nokkrum listamönnum sér-
stakar viðurkenningar. Gullna Ijónið fyrir
glæst ævistarf fengu þau Louisc Bourgeois
og Bruce Nauman, sem hafa bæði - hvort
ineð sínu hætti - beint sjónum áratugum
saman að líkamanum, afmyndun hans og
hiutgervingu, þar sem ógnin er ávallt
skammt undan. Alþjóðlegu verðlaun Fen-
eyjatvíæringsins runnu til Doug Aitken, Vai
Guo-Qiang og Shirin Neshat. ítalski skálinn
hlaut Gullna Ijónið fyrir athyglisvcrðasta
framlag eins þjóðríkis. Sérstakar heiður-
sviðurkenningar hlutu þau Georges Adéag-
bo, Eya-Liisa Ahtila, Katarzyna Kozyra og
Lee Bul. Fulltrúi íslands á tvíæringnum(sem
betur verður tjallað um síðar) var Sigurður
Árni Sigurðsson myndlistarmaður.
BARA FYRIR
BYRJENDUR?
TÖNLIST
Sígildir diskar
SIR NEVILLE MARRINER
Mendelssohn: Fiðlukonsert í c-moll. Bra-
hms: Fiðlukonsert, Sinfóníur nr. 1 og 2.
Mozart: Píanókonsertar nr. 20, 23, 24 og 25.
Hándel: Flugeldamúsík og Vatnasvítur nr.
1-3, Ravel: Boléro, Gæsamamma, Pavane
fyrir látna prinsessu, Við leiði Couperins,
Menuet Antique. Tchaikovsky: Pfanó-
konsert nr. 1. Rachmaninoff: Píanókonsert
nr. 2. Grieg: Píanókonsert, Svítur nr. 1 og 2
úr Pétri Gaut, Holberg-svítan, Sinfónískir
dansar, Brúðkaup á Troldhaugen, Tvö
lýrisk stykki op. 68, Tvær elegíur op. 34.
Einleikarar: Garrick Ohlsson og Ivan Mora-
vec (píanó), Dmitri Sitkovetsky (fiðla).
Hljómsveit: Academy of St. Martin-in-the-
Fields. Hljómsveitarstjóri: Sir Neville
Marriner. Utgáfa: Hánssler Classic 98.351
(10 diskar). Lengd: 10/08/00. Verð: kr.
5.000 (12 tónar).
gælt við hvert smáatriði. Þessi stóri pakki
er sannarlega mjög eigulegur og tilvalin
eign fyrir þá sem eru að feta fyrstu sporin í
tónlistinni. En auðvitað ekki bara fyrir byrj-
endur. Falleg og velspiluð tónlist á að sjálf-
sögðu alltaf erindi til allra.
TELEMANN
Georg Philipp Telemann: Óratorfurnar Die
Auferstehung, De danske, norske og tydske
Undersaaters Glæde. Einsöngur: Dorothee
Mields (sópran), Britta Schwarz (alt), Andr-
eas Post (tenór), Klaus Mertens og Rein-
hard Decker (bassar). Kór: Magdeburger
Kammerchor. Kórsfjóri: Lothar Henning.
mjómsveit: Telemann-Kammerorchester
Michaelstein. Hljómsveitarstjóri: Ludger
Rémy. Útgáfa: cpo 999 634-2. Verð: kr.
1.800 (12 tónar).
ÁNÆGJULEGT er þegar á fjörur manns
rekur tilboðspakka eins og þennan. Engin
brot eða brotabrot úr tónverkum, engar
styttingar, hræódýr - tíu geisladiskar -
rúmar 10 klukkustundir af tónlist. Hér
hljóma mörg helstu meistarastykki tónlist-
arsögunnar í heild sinni og það í fallega
spiluðum og vönduðum hljóðritunum og
með ítarlegum skýringartextum.
Um er að ræða alveg nýja útgáfu í tilefni
af 75 ára afmæli breska hljómsveitarstjór-
ans Sir Neville Marriners. Hér stjórnar
hann hljómsveit sinni Academy of St. Mart-
in-in-the-Fields (ASMF) en samstarf þeirra
hefur varað í 40 ár eða allt frá stofnun sveit-
arinnar. ASMF-hljómsveitin er skipuð úr-
vals hljóðfæraleikurum úr helstu hljóm-
sveitum Lundúna og á heimsmet í fjölda
hljóðritana: hvorki meira né minna en 1.000
útgáfur í áranna rás! Enda hlaut hljóm-
sveitin útflutningsverðlaun Bretadrottingar
fyrir nokkrum árum. Tónleika- og fræðslu-
starf ASMF er einnig víðfeðmt og er leitast
við að ná til allra þjóðfélagshópa. Hljóm-
sveitin spilar nú orðið stærstu hljómsveitar-
verk jafnhliða barokkverkum sem krefjast
færri hljóðfæraleikara.
Sir Neville Marriner er lærður fiðluleik-
ari og starfaði lengi framan af sem slíkur og
var síðast konsertmeistari Sinfóníuhljóm-
sveitar Lundúna. Auk starfsins með ASMF
hefur hann m.a. verið aðalstjórnandi
Minnesota hljómsveitarinnar og nú síðast
Útvarpssinfóníunnar í Stuttgart. Sir Neville
er einnig eftirsóttur gestastjómandi helstu
hljómsveita heims enda þekktur fyrir afar
vönduð vinnubrögð og tilgerðarlausa túlkun
á viðfangsefnum sínum.
Þetta sett frá Hánssler-útgáfunni ein-
kennist af áðurnefndum kostum stjórnand-
ans. Hvergi nein sérviska eða tilgerð, tón-
listin fær að flæða áfram á eðlilegan hátt án
þess nokkurn tíma að virka bragðdauf.
„Drottning sinfóníanna“ (þessi nafngift
skrifast alfarið á reikning undirritaðs), al-
mennt þekkt sem Fyrsta sinfónía Brahms,
er hér sérlega tignarleg í meðförum
Marriners og félaga þrátt fyrir óvenju létt
yfirbragð og líflegt tempó (aðallega í
lokakaflanum) og hin bjarta Önnur sinfónía
hefur sjaldan verið sólríkari. Píanókonsert
Griegs sem bandaríski píanósnillingurinn
Garrick Ohlsson leikur einleikshlutverkið í
er mjög þróttmikill og sannar hversu glæsi-
legt verkið er. Það sama má segja um
diskinn með píanókonsertum Tchaikovskys
og Rachmaninoffs. I þessum ofurróman-
tísku verkum nýtur spilamennska Ohlssons
sín til fullnustu. Annar píanóleikari, Tékk-
inn Ivan Moravec, spilar hér fjóra píanó-
konserta eftir Mozart svolítið rómantískt en
ákaflega fallega mótað. í 24. konsertinum
angurværa og í gullfallegum hæga kaflan-
um í konsert nr. 23 er leikur hans einstak-
lega fallegur. Dmitri Sitkovetsky, góðkunn-
ingi tónleikagesta SÍ sl. vetur, fer ákaflega
létt með tæknilega flugeldasýningu
Mendelssohn-konsertsins sem geislar af
birtu og gleði. Hæst rís leikur ASMF í
hljómsveitarverkunum eftir Grieg. Silki-
mjúkur og fágaður leikur strengjanna er
hreint ótrúlega fallegur í Dauða Ásu og
Dansi Anitru úr Pétri Gaut og Vögguljóðinu
úr Lýrísku stykkjunum op. 68. Holbergsvít-
an er óviðjafnanleg. Þama er sannarlega
í pistli mínum 3.júlí sl. lét ég falla nei-
kvæð og óverðskulduð ummæli um Georg
Philipp Telemann . Fullur iðrunar kynnti
ég mér nýjan disk frá þýska útgáfufyrir-
tækinu cpo þar sem heyra má hljóðritanir
á tveimur óratoríum hins afkastamikla Tel-
emanns, sem var ótvírætt eitt merkasta
tónskáld Þýskalands á barokktímanum.
Þetta var skemmtilegt verkefni. I
óratoríunni Die Auferstehung TWV 6:7
(Upprisan, 1761) úir og grúir af skringileg-
heitum. Lagferlið kemur sífellt á óvart,
hendingar eru oft langar og ófyrirséðar,
hljómagangur óvenjulegur og jafnvel óm-
stríður og öll uppbygging hin óvenjuleg-
asta. Verkið hefst á afar sérkennilegan og
ótrúlega dramatískan hátt með ofurhljóð-
látum hljómum dýpstu strengja og síðan
tekur við í meira lagi tilfinningaþrungið
sópransóló (Du tiefe, tote grauenvolle
Stille). Kaflanum lýkur svo á glæsilegum
lofsöng kórsins en það efni notar tónskáld-
ið oftar seinna í verkinu. Annar kaflinn
sem hefst á resítatífi bassa og samtali hans
við flúraðan leik einleiksfiðlunnar þróast út
í mikla einleikskadensu fiðlunnar sem ætla
mætti að hefði komið úr smiðju sjálfs
Paganinis. Kaflinn endar síðan á kórparti
byggðum á upphafskórnum sem Joseph
Haydn hefði hæglega getað samið og ekki
er laust við að Sköpunin eða Árstíðirnar
komi upp í hugann! Það er einmitt þessi
einkennilega blanda stílbrigða sem ein-
kennir Die Auferstehung og gerir verkið
svo ótrúlega skemmtilegt: eitt augnablik
stendur maður traustum fótum í þýsku
barokki og áður en varir verður tónlistin
vínarklassísk og jafnvel, þótt einkennilegt
megi teljast, nánast rómantísk. Þunga-
miðja óratoríunnar er hin undurfallega
sópranaría O laI3 mich hier zu deinen
FilBen, (nr. 8) sem einkennist af óvenju-
legu og krómatísku lagferli. Nr. 9 er söng-
les sem í tvígang er rofið af fjörugri
gavottu! Svona má halda áfram - afkimar
þessarar tónlistar eru svo margir að
óhugsandi er að geta þeirra allra.
Mjög skemmtilegt verk, fullt af lifsþrótti
og bjartsýni eins og efni þess gefur að
sjálfsögðu tilefni til. Það má teljast óskilj-
anlegt að þessi litla óratoría Telemanns
skuli ekki hafa ratað inn á efnisskrár kór-
anna okkar um páskana. Þeirri ábendingu
er hér með komið á framfæri.
Seinni óratorían, De danske, norske og
tydske Undersaaters Glæde TWV 12:10, er
pöntunarverk samið fyrir Friðrik V Dana-
konung í tilefni af afmæli hans 1757. Texti
verksins er ein samfelld lofgjörð um mann-
kosti og gæsku Danakonungs og er
skemmtilega hallærislegur. Þótt fá ár skilji
verkin að stendur þetta verk traustum fót-
um í þýskri barokkhefð og varla örlar á
módernisma þessa tíma. Ef maður leiðir
hjá sér innihald textans er þetta hin
ljúfasta tónlist þótt hún nái ef til vill ekki
að verða eins frumleg og Upprisan. Engu
að síður er mjög fróðlegt að kynnast þess-
ari hlið á tónskáldinu.
Tónlistarmennirnir eru mér algerlega
óþekktir en flutningurinn er allur hinn
ágætasti. Að öðrum ólöstuðum ber að
nefna frábært framlag sópransöngkonunn-
ar Dorothee Mields og snjallan fiðluleik
Anne Schumann. Stjórnandinn Ludger Ré-
my laðar fram mjög lifandi og þróttmikinn
tónlistarflutning sem einkennist af mikilli
söng- og spilagleði.
Omissandi diskur í safnið.
VALDEMAR PÁLSSON
LESBÓK MORGUNBIAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. JÚLÍ 1999 1 3,