Lesbók Morgunblaðsins - 24.07.1999, Blaðsíða 9

HVAÐ er bak við Gullna hliðið? Ekki er að finna í kenningum Krists nákvæmar lýsingar. Flestir presta fjalla yfirlertt ekki um það. Kannski þess vegna trúa
sumir öllu í senn: Að maður rísi upp í líkama sínum á efsta degi, að maður sé þar „í faðmi Guðs“, að hægt sé að ná sambandi við látna í gegnum miðil.
BUDDATRU: Þegar sálirnar hafa loksins öðlast nirvana, þá alsælu sem að er stefnt, tekur Búdda
á smóti þeim.
sið og meðal annarra trúarbragða, reyndar
þeirra flestra á einhvern hátt.
Stundum er því haldið fram að kirkjan á Is-
landi boði ekki trú á tilvist eftir dauðann eða
framhaldslíf. Hið rétta er reyndar að trúin á
tilvist eftir dauðann er kjaminn í kristinni trú
og kenningu. Hvemig nákvæmlega sú tilvera
er sem bíður hafa hinar ýmsu kirkjudeildir
reynar ekki getað komið sér saman um. Kem-
ur þar margt til. Bæði er það að oft hafa menn
með sér hugmyndir frá öðrum trúarbrögðum
í farteskinu, eða þjóðsögur þess lands sem
menn alast upp í og halda þeim hugmyndum
fram sem kristnum umfram aðrar. Ætla
mætti að nóg væri að fletta upp í Biblíunni
fyrir kirkjuna, þar væri öli svör að fá. En svo
er ekki. Biblían varð nefnilega til á mjög löng-
um tíma og bækur hennar eru margar mótað-
ar af því tímaskeiði sögunnar þegar þær urðu
til og þeim kenningum sem þá ríktu. Það tók
ein 1000 ár að safna efninu í Gamla Testa-
menntið, og 400 ár í viðbót liðu áður en gengið
var frá hinu Nýja. Hugmyndir Bibliunnar um
það sem bíður handan dauðans spanna því ein
1400 ár. Jesús sjálfur var reyndar mjög skýr
hvað þetta varðar og gerði sér enga rellu út af
eilífðarmálunum. Og það er á orðum hans
fyrst og fremst sem kirkjan byggir. Hann
sagðist skömmu fyrir dauða sinn vera að fara
burt til þess að búa okkur mönnunum stað.
Þegar kallið kæmi myndi hann ekki yfirgefa
okkur né gleyma. Tilvist okkar eftir dauðann,
framhaldslíf okkar væri því tryggt. Hann
tæki á móti okkur og léti dauðann ekki ríkja
yfir okkur. Því til staðfestingar sigraði Jesú
vald dauðans og reis sjálfur upp frá dauðum,
ruddi okkur brautina samkvæmt guðspjöllun-
um. Á hinum efsta degi ætlar hann síðan að
eyða endanlega hinu illa í heiminum og dauð-
anum þar með. Þannig að þegar við deyjum
munum við lifa áfram í ríki Guðs, handan
dauðans, fyrir upprisu Jesú. Hvemig sú tilvist
er nákvæmlega sem bíður okkar, það skiptir
Jesú minna máli. Stundum líkir hann henni
við veislu, alla vega er hún full af gleði, kær-
DAUÐINN OG
HVAÐ SVO?
HVAÐ SEGIR KRISTIN KENNING
UM HIMNARÍKISVISTINA?
EFTIR ÞÓRHALL HEIMISSON
Stundum er því haldið fram að kirkjan á íslandi boði
ekki trú á tilvist eftir dauðann eða framhaldslíf.
Hið rétta er reyndar að trúin á tilvist eftir dauðann er
l< ijarninn í kristinni trú og kenningu. Hvernig nákvæm-
lega sú tilvera er sem bíður hafa hinar ýmsu kirkju-
deildir reyndar ekki getað komið sér saman um.
HVERT sem litið er á byggðu
bóli trúir fólk á einhverskon-
ar tilvist eftir dauðann, að
persónan eða meðvitundin
muni á einhvern hátt lifa eftir
að líkaminn hættir að starfa.
Mannfræðingar, fomleifa-
fræðingar, félagsfræðingar,
sagnfræðingar og sérfræðingar í trúar-
bragðafræðum em á einu máli um að þetta
eigi við allar menningarheildir á öllum tímum.
Allar þjóðir og þjóðflokkar vænta einhvers,
einhvers annars en dauðans sem vissulega
bíður allra. Mannkyn virðist vera á einu máli
um það að einhver hluti okkar haldi áfram að
vera til eftir dauðann á einhvem hátt.
En hvemig sú tilvist er sem bíður, hvað það
er af okkur sem heldur áfram að vera til eftir
dauðann og hvers vegna, um það eru menn
ekki á einu máli. Sérhver átrúnaður færir
fram sínar hugmyndir og sálfræðingar og
heimspekingar keppast við að útskýra hvers
vegna maðurinn hafi þessa trú á tilvist eftir
dauðann. Um margt eru þó hugmyndir hinna
ýmsu trúarbragða og menningarsvæða um til-
vistina eftir dauðann líkari en margir ætla
svona fljótt á litið. Hinir dauðu eru t.d. víða
taldir geta haft áhrif á hina iifandi, eða lífið í
þessum heimi og framgang þess. Þeir geti
beðið fyrir okkur hinum lifandi frammi fyrir
guðunum eða guðinum, eða þá birst okkur
sem afturgöngur í vöku og draumi. Ástæður
þess að hinir látnu birtast á þennan hátt eru
taldar margvíslegar. Þeir eru e.t.v. komnir til
þess að vara okkur við einhverju í framtíðinni,
biðja okkur um eitthvað eða þá bara að rekast
í sínum eigin draugalegu málefnum. Þó eru
mörg trúarbrögð andsnúin öllu samneyti við
hina framliðnu, og sum telja það beinlínis
stórhættulegt. Hvað sem því líður, þá erum
við „héma megin“ líka talin geta haft áhrif á
þau sem eru „hinum megin“. Þess vegna
verða útfararsiðir að fara fram á réttan hátt
samkvæmt trúarhefðinni á hverjum stað og
tíma, ekkert má útaf bregða. Þannig eru eftir-
lifendur taldir tryggja velfamað hinna látnu í
næstu tiivist, sem bíður handan dauðans. Þess
vegna segja rannsóknir á útfararsiðum trúar-
bragðanna mikið til um innihald átrúnaðarins
og það hvemig almenningur túlkar átrúnað-
inn. Bænir, helgihald, hver framkvæmir
helgihaldið og hvemig, helgir staðir, klæðnað-
ur, fómir, allt þetta og margt, margt fleira er
talið geta haft áhrif á líðan hinna látnu. Sumir
trúa því að andi hins framliðna endurholdgist
í nýjum líkama, manns eða dýrs, djöfla eða
HIMNARÍKISVIST forfeðranna: Ásatrúarmenn gengu til bardaga að morgni, felldu mann og ann
an, en risu upp alheilir eftir hvern dag.
guða, allt eftir því hvemig hinn framliðni fylgdi
siðareglum síns samfélags og uppfyllti skyldur
sínar. Aðrir trúa á eilífa tilvem handan dauðans
í landi hinna dauðu. Það land hefur mörg birt-
ingarform og margar helgisögur og goðsögur
reyna að varpa einhverju ljósi á það. Þar er t.d.
að finna skuggatilveru í Sheol samkvæmt trú
hinna fomu Israelsmanna. Andstæða Sheol er
síðan Valhöll Fom-Germana og sólarströnd
Tirnan-Og hjá Kyrrahafsþjóðum. Dante lýsti
mörgum þrepum þessa ríkis, himnum og vítum
og hreinsunareldinum í hinum „Guðdómlega
gamanleik". Múslíma sem falla í „Jihad“ eða
heilögu stríði bíður Paradís ljúfra meyja en
margslungnust er tilvera dauðra samkvæmt
dauðrabókum Fom-Egypta. Hades Grikkja
minnir á Sheol gyðinga. Kristin trú boðar upp-
risu mannsins, anda, sálar og líkama á hinum
efsta degi, eða degi Drottins. Búddistar kenna
aftur á móti flutning sálarlogans frá einni tilvist
til hinnar næstu og von um útslokknun, á með-
an hindúar boða endurholdgun og nirvana þeim
sem tekst að deyða karmað. Og þannig mætti
lengi telja.
Mörg trúarbrögð skipta landafræði fram-
haldslífsins í tvö ríki, eins og Dante gerir í fyrr-
nefndum gleðileik sínum. Annarsvegar bíður
ljómandi himnaríki. Hinsvegar logar Heljar.
Hindúar trúa á milljónir víta og himna sem sál-
in getur flakkað um. Hið sama gera búddistar,
allt eftir því hvaða stefna innan búddismans er
boðuð. Landafræði lýsingar himna og víta eru
margslungnar en þó draga trúarbrögðin gjam-
an fram hinar sterkustu lýsingar þegar sagt er
frá kvölum fordæmdra.
Flestir láta alla rökhyggju sem vind um eyr-
un þjóta og trúa í raun á margar hugmyndir um
framhaldslífið í einu, þó þær séu oft í mótsögn
hver við aðra. Þetta sýna skoðanakannanir vel.
Við skulum taka dæmi af ósköp venjulegum ís-
lending á besta aldri. Þó mikið sé talað um vax-
andi efnishyggju meðal þjóðarinnar þá trúir
meirihluti þjóðarinnar bæði á Guð og líf eftir
dauðann. Þessi ágæti Islendingur sem við erum
í HIMNARÍKI múhameðstrúarmanna njóta menn forsælu og þar er gnægð af rennandi vatni. Fagrar
meyjar þjóna þeim sem falla í heilögu stríði.
að taka dæmi af, gæti sem sagt vel trúað samtím-
is á margskonar tilvistir uppáhaldsfrænda síns
sem er hallur úr heimi. I fyrsta lagi veit hann að
frændi hvílir í friði í kirkjugarðinum. Um leið
trúir hann efalaust því að sála frænda sé á himn-
um í faðmi Guðs. I þriðja lagi er Islendingurinn
viss um að hægt sé að hafa samband við hinn
framliðna með hjálp miðla eða í draumi. í fjórða
lagi gæti Islendingurinn trúað því að frændi
muni rísa upp á dómsdegi, líkamlega, eins og
hann var þegar hann var upp á sitt besta. Auk
þess tilheyrir hann e.t.v. þeim vaxandi hópi sem
trúir á endurholdgun sálarinnar. Og öllum þess-
um hugmyndum heldur hann fram eftir því sem
við á.
Ef frændinn hefði nú verið uppi fyrir einum
1.000 árum og konungur í þokkabót, hefði það
sama verið upp á teningnum, nema endurholdg-
unin var þá ekki með í myndinni. En gröfin hefði
verið álitin helgur bústaður konungsins. Hefði
frændi auk þessa verið dýrlingur, þá hefðu menn
tignað og tilbeðið bein hans og aðrar jarðneskar
leifar og dreift þeim milli kh'kna og annarra
helgistaða, (auk þess að trúa öllu hinu um leið).
En menn trúðu því að með því að snerta bein hins
látna dýrlings mætti öðlast lækningu meina og
sjúkdóma. Margir trúa því enn, bæði í kristnum
leika og friði. Við þurfum sem sagt ekki að hafa
neinar áhyggjur. Af einhverjum ástæðum og
þrátt fyrir þessi orð Jesú, hefur sú skoðun komið
fram og orðið ríkjandi hjá mörgum hér álandi, að
kristin trú sé ekki trú á líf eftir dauðann, eins og
fyrr segir. Líklegt má telja að þessi misskilningur
sé að nokkru leyti kirkjunni sjálfri að kenna og
fræðslu hennar. Kirkjan hefur lengi vel ekki verið
nægilega skýrmælt um þessa mikilvægu hluti.
Þar trúi ég að deilur kirkjunnar við spíritista hér
á landi alla liðna öld hafi haft mikil áhrif. Þá deilu
þekkja allir sem áhuga hafa á sögu og trúmálum
líðandi stundar. Kennimenn hafa því e.t.v. ekki
hátt um eilífðina af ótta við að vera stimplaðir
spíritistar. En þá grípur líka almenningur til
sinna ráða og fyllir upp í eyðurnar með öðrum
kenningum en boðskap Jesú. Ekki af því að allir
séu á móti eilífðartrú kristninnar. Fólk hefur bara
ekki heyrt um hana. Og þögnin nægir engum. Því
eins og sagði hér í upphaíi, þá er trúin á einhvers-
konar tilvist eftir dauðann mönnunum í blóð bor-
in. Án þeirrar trúar lendir maðurinn í sálar- og
tilvistarkreppu. Það hefur hann gert á öllum öld-
um. Og það gerir hann enn í dag, á okkar rím-
lausu skeggöld.
Höfundur er prestur í Hafnarfirði.
Myndlýsing: Ami Elfar
ÞEGAR MÚKK-
INN ÞAGNAÐI
í ÁSBYRGI
EFTIR GUÐMUND NORÐDAHL
PÁLL ísólfsson, tónskáld og orgel-
snillingur, fór með Lúðrasveit
Reykjavíkur í ferð norður á land.
Þetta var snemma á öldinni, sem
er að líða. Páll var stjórnandi
lúðrasveitarinnar í 12 ár. Hópur-
inn komst alla leið norður í Ás-
byrgi og hélt þar eftirminnilega
hljómleika fyrir mófuglinn þarna úti í guðs-
grænni náttúrunni. Tónskáldið átti ekki orð
yfir hinum frábæra hljómburði þessa náttúru-
undurs sem Ásbyrgi er. Síðan þetta var hefur
skógur og gróður dafnað vel í þessum kletta-
sal enda er Ásbyrgi fjölsóttur ferðamanna-
staður, skjólgóður og gróðursæll.
Eitt er til leiðinda á þessum yndislega stað.
I staðinn fyrir smáfuglasöng er kominn nýr
gestur í ból þrasta, með sitt garg og þvaður,
sem á í raun ekki heima þama. Eg sem gam-
all „sjóari" held mikið upp á múkkann eða fýl-
inn, sem fylgir okkur um hafið blátt, hvert
sem við höldum. En í Ásbyrgi á hann ekki
heima. En hann hefur fundið sér samastað í
byrginu, góðar varpstöðvar og frið sem allh-
þekkja sem í Ásbyrgi hafa komið.
Þegar ég fluttist norður í Þingeyjarsýslu
1976 var þessi söngfugl ekki búinn að upp-
götva og leggja undir sig byrgið. Þessi garg-
kór ætlar allt lifandi að drepa með hávaða sín-
um, enda hljómar gargið um allt og margfald-
ast vegna hins frábæra hljómburðar.
Mörgum áratugum seinna, löngu eftir ferð
Páls og lúðurþeytaranna, kom ég í byrgið með
vini mínum, Gunnari H. Jónssyni gítarista og
kennara, og var gítarinn með í för. Það var
blíðskaparveður og ekki sá ég neina ferða-
menn þarna; við einir á staðnum. Gunnar var í
góðu formi og ég fór með hann hátt upp í
bergið hægra megin við steypta danspallinn,
sem enn stendur til minja um gömlu Ásbyrg-
is-hátíðarnar sem héraðsbúar stóðu fyrir hér
áður fyrr. (Kannski halda þeir Þingeyingar
svona hátíðar ennþá?) Jæja - Gunnar hóf tón-
leikana með Ijúfum spönskum ballöðum og
flaminkóum, en ég var niðri á danspallinum,
eini áheyrandinn að ég hélt (auk múkkans).
Þá gerðist eitt af þessum kraftaverkum, sem
aldrei gleymast. Fýlahjörðin snarþagnaði og
Alhambra-tónar Gunnars bárust ómengaðir
út í yndislega náttúruna. Hvort það var, að
múkkinn sé svona músíkalskur eða fuglarnir
væru aðeins undrandi yfir tónum þessum, er
eitt víst, að ekki hófu þeir „söng“ sinn aftur,
fyrr en hljómleikum Gunnars var lokið.
Ég klappaði Gunnari lof í lófa eftir hvert
lag en eftir nokkur lög heyrði ég klappað í
fjarska og fór að halda að órannsökuðu máli,
að um bergmál væri að ræða, en fannst það
ólíklegt svo að ég klöngraðist upp einstigið í
átt til listamannsins og litaðist um. Rútubíll
hafði verið stöðvaður í kílómetra fjarlægð út
við „hóftunguna" og farþegamir voru búnir
að koma sér fyrir á stórgrýtinu undir berginu.
Þama klöppuðu túrhestar fyrir listamannin-
um eftir hvert lag, vinkuðu og veifuðu. Það er
ekki ofsögum sagt af „akkostikkinni" í Ás-
byrgi, sem Páll Isólfsson dásamaði svo mjög,
eða eins og hann hafði á orði, „stórkostlegasti
hljómleikasalur í heimi“.
Þrátt fyrir að ég væri búsettur í Þingeyjar-
sýslu um árabil og ætlaði alltaf að fara með -
lúðraflokk í Ásbyrgi, eða sönghóp, varð aldrei
neitt úr þeim framkvæmdum og enn langar
mig til að reyna „hljómburðinn" með kór eða
hljómsveit.
Mörgum ámm eftir þessa eftirminnilegu
tónleika gítarsnillingsins lagði Skólahljóm-
sveit Akraness leið sína norður og endaði í
Ásbyrgi. Fagurt veður var og hundruð ferða-
manna nutu útilífsins. Nú skildi spilað fyrir
múkkann og aðra gesti. Ég sagði bömunum
að taka upp hljóðfærin, marsera út á steypta
pallinn og spila fyrir gesti og gangandi! Þar
sem krakkarnir voru að bjástra yfir tromm-
um, túbum og öðrum tólum, komu tvær yngis-
meyjar klæddar einkennisbolum landvarða og
spurðu hvað við værum að gera. Ég sagði
þeim að við ætluðum að fara að halda ókeypis
konsert fyrir hvem þann sem á vildi hlýða.
Þetta féll ekki í góðan jarðveg, stúlkumar
sögðu að þetta gæti truflað fuglalífið og þær
gætu ekki leyft þetta uppátæki. Ég reyndi
sem ég gat að telja um fyrir þeim en ekki
gekk rófan; þær yrðu að hafa samráð við yfir-
landvörðinn, en ekki náðist í hann, hann var
uppi í óbyggðum, Vesturdölum - kannski uppi
í Oskju. Við tókum saman dótið okkar og flúð-
um af hólmi, stúlkumar voru samviskusam-
lega að gera skyldu sína og múkkinn fékk að
vera í friði með sitt fræga garg.
Krakkarnir fóru í 'boðhlaup með tilheyrandi
skrækjum og hvatningarópum æskunnar. Ég
tók eftir því að fýlakórinn lét það ekkert á sig
fá og söng sina söngva í sátt við náttúrana.
Höfundurinn er toníistorkcnnarí. (Ritað í tilefni af
skógarhljómleikasamningi FÍH við Skógræktarfélag
íslands (mars 1999).)
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. JÚLÍ1999
+
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. JÚLÍ 1999 9