Lesbók Morgunblaðsins - 31.07.1999, Blaðsíða 13

mögulega ásamt Cosmo Player forritinu.
(www.plannet-arch.com/ginga.htm).
Slíkir heimar þurfa þó ekki að vera takmark-
aðir við Netið, heldur getur sýndarveruleikinn
skarast inn í raunveruleikann. Superflex er
hópur listamanna sem vinnm- að því að smíða
sýndarlíkan af sænska smábænum Karlskrona.
Sýndarbærinn mun heita Karlskrona 2 og
munu allii' íbúar bæjarins eiga sér rafgervingu
þar inni. Flestir íbúarnir verða nettengdir og
geta því átt samskipti á tveimur plönum og nýtt
sér þá ólíku tjáskiptahætti sem tíðkast á sitt
hvorum staðnum, í sýndarveruleika og raun-
veruleika. Á torgi bæjarins er ógnarstór skjár
sem sýnir hvað á sér stað inni í Karlskrona 2 og
þannig mætast sýndarheimur og raunheimur í
Karlskrona.
Eins og sjá má af öllum þessum dæmum hef-
ur tölvulistin raskað hefðbundnum hugmynd-
um um hlutverk listamannsins og listnjótand-
ans. Listamaðurinn skapar umhverfi eða heim
sem er formbygging möguleika og þá hefur við-
takandinn kost á að virkja. Það er aðeins með
þátttöku viðtakandans sem verkið fær merk-
ingu. Listamaðurinn á því kost á að endurmóta
tengsl sín við viðtakandann og veita honum
aukin völd í skoðun og túlkun á listaverkinu.
Listin út í samfélagið?
Hér hefur verið stokkuð upp hin gamla,
lífseiga hugmynd að listaverkið sé fullkomin
niðurstaða af erfiðu striti listamannsins. Nú er
það listnjótandinn sem tekur þátt í sköpun
verksins. Hugmyndin um endanlega niðurstöðu
verksins, þ.e. að verk þurfi að verða fullklárað,
hefur um leið fallið í verði. Áður hefur verið
reynt að afbyggja vald höfundarins og má
nefna til sögunnar tónlist John Cage, ljóðlist
dadaistanna eða myndlist Flúxus-hópsins, svo
ekki sé minnst á viðleitni framúrstefnuleikhús-
anna. Munurinn er hinsvegar sá að gagnvirkni
tölvunnai' er grundvallarþáttur í fagurfræði
tölvulistarinnar og eitt skemmtilegasta tæki
hennar til að vekja og virkja þann sem les,
hlustar, og horfir.
Tengsl listamanns og viðtakanda eru ekki
það eina sem getur breyst, heldur einnig hug-
myndafræði listarinnar og listheimurinn sjálf-
ur. Þannig er hugmyndin um listina listarinnar
vegna [fr. l’art pour l’art] á hverfanda hveli;
listamenn eru reiðubúnir að vinna í samstarfí
við fyrirtæki, stofnanir og markaðinn á allan
mögulegan hátt, t.d. í þróun hugbúnaðar og vél-
búnaðar í tilraunastofom tölvuiðnaðarins. List-
in tvístrast og dreifist niður á öll svið þjóðfé-
lagsins. Hún hangir ekki lengur einangruð inni
í galleríum og söfnum, heldur verður virk í
samfélaginu. (Sem dæmi má nefna að höfundur
Linux-stýrikerfisins, Finninn Linus Torvalds,
sigraði í flokknum fyrir veflist á listahátíðinni
Ars Electronica fyrr í sumar.) Þessi þróun er
ekki ný. Hún hófst löngu fyrir daga tölvulistar-
innar. Veflistin á hinsvegar kost á að gera upp
við listaheiminn almennt. Eins og flestir vita,
ríkja viss lögmál í listaheiminum sem stjórna
því hverjir verða viðurkenndir fyrir hvaða verk.
Um er að ræða flókinn valdastrúktúr listaskóla,
gallería, safna, fjölmiðla, stjómvalda og ann-
arra fjármagnsaðila er halda kerfinu gangandi.
Hér er á ferð viðamikill iðnaður sem fæst við
verðmætasköpun, þróun á hugmyndafræði og
sköpun tískustrauma. Velta má fyrir sér hvort
veflistamenn losni úr viðjum þessa kerfis þar
sem vefgalleríin kosta nánast ekki neitt. List
þeirra er einfaldlega geymd á heimasíðu við-
komandi sem er öllum opin. Hinsvegar er
spurningin um verðmætasköpun, tísku og hug-
myndafræði enn til staðar - hún hefur bara
færst um svið.
í fyrri hluta þessarar greinar voru kenningar
Walters Benjamin um að ljósmyndatæknin al-
mennt og kvikmyndatæknin sérstaklega væru
meginaðferðir módemismans til að lýsa veru-
leikanum. í fjöldaframleiðslunni missir lista-
verkið „ám“ sína, það afhelgast og verður falur
sýningargripur. Listin verðmerkist. Þetta er
hinsvegar ekki nýtt fyrir okkur í dag því við er-
um flest alin upp við endurgerðir og fjöldafram-
leiðslu.
Draga má þá ályktun af ferðalagi okkar hér
að ofan - í gegnum fagurfræði tölvulistar og
dæmum af tölvulistaverkum - að hér sé komið
nokkurs konar undirstöðulistfonn póstmódern-
ismans á sama hátt og ljósmyndatæknin var
fyrir módernismann. Með gagnvirkni sinni og
kerfishugsun, samvinnu listamannsins og
listnjótandans, opinni og síbreytilegri list, hefur
tölvan veitt okkur möguleika á að kortleggja
vitræn líkön með algerlega nýjum hætti. Hinni
stafrænu list er fært að endurspegla þá stað-
reynd að heimurinn er orðinn að samtengdu
„hnattþorpi" [e. global village], þar sem hugtök
eins og tími og rúm hafa hrunið saman og feng-
ið aðra, gerbreytta þýðingu. Tölvan getur
hjálpað okkur að kortleggja heim nútímans upp
á nýtt - heim með hagkerfi, stjórnmál og hug-
myndafræði sem eru of flókin fyrir nokkurn
einstakling að gera sér í hugarlund. í heimi al-
þjóðahyggjunnar getur tölvan komið mynd á
stofnanir, orðræðusamfélög og valdatengsl
þeirra á milli, og tákngert veruleika sem annars
virðist fullkomin óreiða.
GLÍMT VIÐ GRJÓTIÐ
TLI Vestmannaey-
ingar hafi vitað
hvaðan á þá stóð
veðrið þegar hrauni
og grjóthnullungum
hverskonar fór að
rigna yfir Stakka-
;erðistúnið, sjálft
hjarta bæjarins, í blíðunni á dögunum? Þeir
eru svo sem vanir því að móðir jörð buni úr sér
eldi, brennisteini og býsn af hrauni, en ekki
stórvirkar vinnuvélar. Er ekki nóg að láta nátt-
úruna um gjörninga af þessu tagi? Hvað var
eiginlega á seyði? Jú, verið var að bera ósköpin
á borð fyrir tuttugu og tvo norræna myndlist-
armenn sem vinna munu að myndsköpun í
Eyjum fram í miðjan næsta mánuð, undir yfir-
skriftinni Hraun og menn.
„Hugmyndin er runnin undan rifjum Árna
Johnsen alþingismanns en Grænlendingar
stóðu að svipuðu verkefni fyrir fimm árum,
undir yfirskriftinni Steinn og menn,“ segh'
Margrét Hjálmarsdóttir verkefnisstjóri um til-
urð uppátækisins. Hún er jafnframt starfsmað-
ur Þróunarfélags Vestmannaeyja sem annast
verkefnið í samvinnu við Vestmannaeyjabæ,
einkaaðila og myndlistarmenn á Norðurlönd-
um. Sem styrktaraðilar að verkefninu koma
einnig Norræni menningarsjóðurinn, Noiræna
stofnunin á Grænlandi og menntamálaráðu-
neytið.
Að sögn Margrétar og Bjarka Bi-ynjarsson-
ar framkvæmdastjóra Þróunarfélagsins hefur
gengið ágætlega að fjármagna verkefnið, þótt
það sé mikið að umfangi. „Auðvitað kostar
þetta peninga en á móti kemur að verðmæti
þessara listaverka gæti orðið ómetanlegt þeg-
ar frá líða stundir,“ segir Bjarki.
Það mun hafa verið í fyrra að Árni fól
Bjarka að kanna hvort hugmyndin gæti orðið
að veruleika en draumurinn var að hrinda
henni í framkvæmd það ár - á 25 ára afmæli
eldgossins í Eyjum. Það reyndist ekki unnt en
þess í stað var stefnan sett á sumarið 1999.
„Þegar ég tók að mér verkefnisstjórn í febrúar
á þessu ári var þegar búið að velja flesta listá-
mennina," segir Margrét. „Takmai'kið var að
fá fólk frá öllum Norðurlöndum, sem tókst,
nema hvað Færeyingar sáu sér því miður ekki
fært að senda mann. Upphaflega var gert ráð
fyrir fimmtán listamönnum en verkefnið vatt
stöðugt upp á sig og á endanum urðu þeir tutt-
ugu og tveir.“
Liður í undirbúningi verkefnisins var að fá
einn íslensku þátttakendanna, Pál Guðmunds-
son frá Húsafelli, á vettvang á vordögum til að
líta á efnivið, hraun og grjót, sem listamennirn-
ir gætu hugsað sér að vinna í. „Við vildum fá
einhverja hugmynd um það hverslags efni þeir
sæktust eftir. Páll skoðaði sig vandlega um og
benti á nokkra hnullunga sem kæmu til greina.
Morgunblaðiö/Sigurgeir
STEINNINN sem Páll Guðmundsson vinnur í er engin smásmíði, fimm metra hár og sextán
tonn að þyngd - sá stærsti sem listamaðurinn hefur höggvið í um dagana.
BJARKI Brynjarsson framkvæmdastjóri Þróunarfélags Vestmannaeyja og Margrét Hjálmars-
dóttir verkefnisstjóri hafa í mörg horn að líta meðan á verkefninu stendur.
FREYMÓÐUR Þorsteinsson fyrrverandi bæj-
arfógeti. Höggmynd eftir Pál Guðmundsson.
Sumir þeirra hafa verið notaðir, aðrir ekki. Al-
gengast er þó að fólk velji sér sjálft steina."
í nánum tengslum við náttúruna
Þann 15. þessa mánaðar tók svo þorri hóps-
ins land í Eyjum. Var þá tekið til óspilltra mál-
anna. „Við byrjuðum á því að keyra hópinn vítt
og breitt um bæinn og sigla með hann í kring-
um Eyjarnar til að kveikja hugmyndir en hug-
myndin er að listamennirnir vinni verk sín í
nánum tengslum við náttúru og umhverfi Eyj-
anna,“ segir Margrét og bætir við að hug-
myndirnar hafi verið misfljótar að kvikna, ►
Á Stakkagerðistúni og víðar í Vestmannaeyjum má sjá á
3riðja tug norrænna myndlistarmanna glíma af móð við
grjót og hraun - móta þar menn, vætti og annað sem
nöfnum tjáir að nefna. ORRl PALL ORMARSSON elti
þessa menn uppi, líkt og Ingólfur þrælana forðum, en
ekki til að drepa þá, heldur kynna sér afrakstur erfiðisins.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 31. JÚLÍ 1999 13