Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1999, Side 8

Norðlingaholt. Elliðavatn er næst á myndinni en Rauðavatn fjær.
Ljósmynd: Árni Sæberg.
NORÐLINGAHOLT
EFTIR INDRIÐA G. ÞORSTEINSSQN
Skammt sunnan vegar við austurenda Rauðavatns
er gróið holt, sem heitir Norðlingaholt. Nafnið bendir
til að þarna hafi Norðlendingar átt sér mót í suður-
ferðum. Þarna komu bændurog lestamenn saman
með skreiðarhesta sína eftir kaupferði r sínar um
Suðurnes, þar sem þeir höfðu goldið skreiðina
með prjónlesi og peningum.
Má gamall Norðlending-
ur minna hina ítur-
vöxnu Reykjavík á,
byggða af aðkomum-
önnum mestan part,
svolítinn part af fyrri
sögu borgarinnar þegar
hún var lítið annað en
Kvos, Þingholt og Vesturbær. Þá var bærinn
sóttur heim af farandmönnum af ýmsu standi
úr nærsveitum og fjarsveitum, sem áttu er-
indi. Sigurður frá Balaskarði flutti yfírvaldi
og kaupmönnum og einstöku vinnukonum
bréf eða pinkil og átti orðastað við marga,
m.a. Lamba kaupmann (Lambertsen), á míllí
þess, að hann lá úti í sköflum ef hann náði
ekki í gististað eða fann hann ekki. Símon
Dalaskáld kom kannski austan úr sveitum
með kvæðasyrpur sína undir haust á leið
norður í heimabyggðina til vetursetu og hét
vini sínum, Guðmund dúllara, því einu við
vatnspóstinn í Aðalstræti að hann fengi nýjar
nærbuxur hvítar og svellþæfðar ef hann
sækti þær norður. Þeir hirtu hins vegar
minna um viðkomur í Reykjavík, sem komu
að norðan á hverju vori strax og fjallvegir
urðu færir hestum vegna aurbleytu til að-
fanga á skreið um Suðumes. Heimleiðis slóg-
ust í för með þeim ungir menn, sem höfðu
haldið suður í verin í janúar og róið til fiskjar
upp á hlut á vetrarvertíð. Sumir reru upp á
eigin spýtur en aðrir voru sendir af bændum.
Þeir fengu senda hesta til að sitja á norður í
fylgd skreiðarlestanna.
Þessum skreiðarferðum fylgdi nokkur
mannfagnaður, ekki ólíkur því sem verður í
göngum og áttu oft leið saman norður fjöll
þeir Skagfírðingar og Húnvetningar sem all-
ajafna sóttu sér prótín á Suðumesin. Síðan
þetta var er varla til nokkur maður sem kann
að rífa þorskhaus til matar sér. Til að lestir
hefðu samflot með baggahesta yfír vötn á
heimleiðinni, en almennt var kallað að fara
norður fjöll, riðu hópamir ýmist um Þingvöll,
Kalmanstungu og Stórasand eða leiðina um
Bláfellsháls og Kjöl að Blöndu efst í Álf-
geirstungum. Leiðin um Kalmanstungu
þýddi að riðið var yfír Blöndu mikið norðar á
svonefndum Blönduvöðum, sem voru þá far-
in bæði af Húnvetningum og Skagfirðingum.
Þar rann Blanda á sandbotni og breiddi úr
sér og var vond yfirferðar í flóðurn. Um þess-
ar tvær leiðir var að velja yfír hálendið til
matfanga suður og voru þær farnar á hverju
vori, einnig þau vor sem Kjalvegur var talinn
týndur, eins og skilja má á leiðangri Daníels
Brauns, sem farinn var skömmu fyrir síðustu
aldamót til upprifjunar og vörðulagningar.
Daníel Braun gat lýst Kjalveg fundinn eftir
þennan leiðangur en skreiðarsóknarmenn
brostu í kampinn. Hitt er svo Ijóst að leiðir
um öræfin, sem fyrritíðarmenn gengu eins
og um stofugólfíð heima hjá sér, týndust á sí-
ðmiðöldum vegna mannfæðar, harðæris og
eymdar. Það má því kalla táknrænt, að
danskur liðsforingi og síðar sérlegur fulltrúi
Danadrottingar í rússnesk-japanska stríðinu
1904 skuli hafa formlega hafið endurreisn
þjóðleiða um hálendið.
Þótt merkilegt megi heita stafa þessar
hugleiðingar af ferðum yfir Hellisheiði nú á
síðari tíð. Skammt sunnan vegar við austur-
enda Rauðavatns er gróið holt, sem heitir
Norðlingaholt. Nafnið bendir til að þama
hafi Norðlendingar átt sér mót í suðurferð-
um. Hægt er að velta fyrir sér af hverju
Norðlendingar völdu sér þetta holt frekar en
t.d. Skólavörðuholtið eða önnur auðkenni í
Reykjavík. Það getur hafa stafað af því að
þama hefur löngum verið hrossahagi og hinu
að þarna gátu þeir verið út af fyrir sig og bor-
ið sig að eins og útilegumenn, sem þeir voru
með vissum hætti, komnir langt að með nesti
og nokkra hesta undir reiðingi. Þetta hefur
verið auðþekkjanlegur staður við enda vatns-
ins og þurfti minna en það til að glöggva sig
fyrir menn vana náttúranni og tilbrigðum
hennar; jafnvel svo að þeir þekktu árviss
snjóalög eins og landslag og kölluðu Gullteigi
þá jörð, sem lengst stóð upp úr snjó að vetr-
um. Það var nafngift til komin vegna sauðk-
indarinnar.
Þama á Norðlingaholti komu bændur og
lestamenn saman með skreiðarhesta sína eft-
ir kaupferðir sínar um Suðurnes, þar sem
þeir höfðu goldið skreiðina með prjónlesi og
peningum, sem vora yfirleitt mjög takmar-
kaðir. Auk þessu bjuggju þeir um og settu á
hesta þá skreið sem komið hafði í hlut norð-
anmanna á vertíð. Allir stefndu þeir síðan á
Norðlingaholt, þar sem sprett var af hestum
á meðan skroppið var niður til Reykjavíkur
til fundar við kunningja eða skyldmenni og til
nokkurra kaupa á varningi. Hestarnir nösl-
uðu á Norðlingaholti á meðan í umsjá gæslu-
manna. Upp um alla Mosfellssveit og Kjalar-
nes voru hestar einstakra vertíðarmanna í
geymslu, sem notaðir höfðu verið undir far-
angur á leiðinni í verið. Fór stundum nokkr-
um sögum af þessari hrossageymslu og þótti
sumum sem hestarnir hefðu verið misjafn-
lega fóðraðir. En það gerðist á harðindaárum
um 1880 að erfitt varð um fóður handa skepn-
um á útmánuðum, enda voru þess dæmi að
bændur um Mosfellssveit og Kjalarnes
veigraðu sér við að taka við hestum ver-
manna á þessum tíma. Sjálfur Sigurður frá
Balaskarði, sem hafði haft tíma til að gifta sig
þrátt fyrir ferðalögin og bjó á Svangrund
skammt sunnan Skagastrandar, tók sig upp á
þessum árum og flutti til Kanada til að vinna
þar í koparnámu. Mátti þó búast við að hann
þyldi nokkur harðindi, búinn að liggja úti í
hríðum bæði norðan lands og sunnan í marg-
víslegum sendiferðum. Sigurður mun áreið-
anlega hafa komið á Norðlingaholt.
Margir staðir á íslandi hafa minjagildi og
mörgum þeirra hefur verið sinnt í þakklætis-
og virðingarskyni við þær kynslóðir, sem hér
gengu um garða og holt. Norðlingaholt er
einn slíkur staður. Gaman væri ef svo tækist
til að Reykjavíkurborg gerði í einhverju
þessu holti þau skil, að það yrði síðan til að
minna á að þar höfðu Norðlendingar sinn
gisti- og viðkomustað. Til Reykjavíkur komu
margir Norðlendingar og hafa í áranna rás
haft áhrif á sögu og uppbyggingu borgar-
innar. Má nefna þá Skúla Magnússon fógeta
og Tryggva Gunnarsson bankastjóra, sem
báðir voru miklir brautryðjendur. Beggja
þeirra hefur verið minnst - Skúla með styttu
í Aldamótagarðinum og Tryggva með brjóst-
mynd í Alþingisgarðinum. Það er kannski við
hæfl á þeim alþýðlegu tímum sem við lifum,
að reistur verði steinn um langferðamenn á
miðju Norðlingaholti.
SIGURBJÖRG
MAGNÚSDÓTTIR
RIMBAU-
DELAIRE
Marglitur himinn
gluggatjöldin bærast
blíð golan snertir enni mitt
á gólfinu bókahrúga
gæti veggfóðrað með þeim
nóttin liggur í leynum
samt veit hún ekki
að ég bíð hennar
ég er elskhugi næturinnar
myrkrið sleppur ekki
undan áleitnum faðmlögum mínum
en ég sefaf mér dögunina
örmagna eftir ævintýri húmsins
ævaforn morgunn vekurmig
ég þreyi daginn
sem fæddist aldrei
ávextirsem þroskast
ogfalla
ámeðan égsef
OGAÐ
LOKUM..
Vonin er ódrepandi
þótt hún sé sorgmædd
og það sé skellt á hana
hún lifír
særð hjartasári
því að henni blæðir
aldrei út
Höfundurinn er nemi í Reykjavík.
ÞÓRA BJÖRK
BENEDIKTSDÓTTIR
í HIMNESKRI
MORGUN-
DÝRÐ
Handan við gröf og dauða
mun dagur eitt sinn
ljóma
í himneskri morgundýrð.
Þá gleymdar verða sorgir
ogkvöl
í mannsins hjarta,
vonir er brugðust hérna
mæta okkur.
Hve ljúft
er um að hugsa er leiðin
stranga er farin
að hugljúfur, himneski Faðir
bíður
með opinn faðm.
Hugur minn flýgur
þangað
ersorgin bankar hjartað
og tárin
streyma um kinn.
Þá finn éghendina þína
strjúka tárin
burtu
og takmarkalausa faðminn
umvefja
mína sál.
Ognú ervorið
komið með fuglasöng
ljúfan,
blómin í brekkunni minni
anga
í morgundýrð.
Nú bið ég döggina þína
á himneskum morgni,
Faðir,
að baða sál mína
hrelldu
í himinsins dýrð.
Höfundurinn er skóld í Reykjavík.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 23. OKTÓBER 1999