Lesbók Morgunblaðsins - 06.11.1999, Blaðsíða 8

Frakkar halda um þessar mund-
ir upp á 300 ára fæðingar-
afmæli hins sérstæða málara,
Jean-Baptiste Siméon Chard-
in, með allstórri sýningu í
Stóru höllinni við Signubakka.
Hún gat trauðla orðið meira
en allstór, því málarinn var
seinvirkur með afbrigðum, lifði þó á tím-
um er menn dýrkuðu helst glæsileika,
fljótvirkni og flottheita á myndfleti. Var af
samtíð sinni sakaður um seinvirkni, jafn-
vel leti, svona líkt og Cézanne löngu
seinna, en sá lifði á þeim tímamótum iðn-
byltingarinnar er báru í sér kímið af ógn-
arhraða nútímans, krafan um hröð verklok
stöðugt óvægari. En sannir málarar
spyrja ekki um hraða, heldur eðlislægan
hrynjandi er hæfir og aðlagast myndsköp-
un þeirra. Eru hér Vermeer og Chardin
einna ljósustu dæmin.
Chardin var Parísarbúi út í fingurgóma,
borinn þar og grafinn, leit dagsins ljós í
þeirri merkilegu og nafnkenndu götu rue
du Seine, og lifði þar lengstum. Flutti um
set í Louvre fyrir náð konungsins 1756, er
bauð honum íbúð í höllinni og jafnframt
þau forréttindi að ráða staðsetningu verka
sinna í sérinnréttaðri álmu, Salon, fyrir
málverk. Umskiptin skeðu í raun einungis
tæpum 1000 metrum frá fyrri íverustað.
Seinna, eða 1764, fól konungur honum að
skreyta þrjú háhlið hallarinnar í Choisy
með líkingarmyndum yfir list, tónlist og
vísindi. Faðir Chardins var listasmiður
húsgagna, og þrátt fyrir nám í vinnustof-
um tveggja meistara málverksins á ár-
unum 1718-20 og 1720-28, innritaðist hann
fyrir orð föðurins einnig í verklegt nám í
Académie St-Luc, 1724. Þar átti sonurinn
að fullnuma sig í sjálfu handverkinu við
gerð kyrralífsmynda. Trúlega var það
gæfa hins unga manns líkt og öldum
seinna Otto Dix, þótt þar væri röðin öfug,
Dix varð að hafa firna mikið fyrir því að
sanna sig í handverkinu áður en honum
leyfðist að ganga í listaskóla. Bæði dæmin
sanna ljóslega að undirstöðulærdómur
hefur aldrei skaðað neina listspíru því vilj-
inn og hæfileikarnir eru engan veginn
nóg.
A akademíinu mun því verklega í mál-
verkinu rækilega hafa verið haldið að hin-
um unga manni, sem virðist að /Sðru leyti
hafa notið akademísks frelsis. I öllu falli
bera fyrstu myndir hans sterk persónuleg
einkenni í bland við hollensk áhrif, þótt
einnig beri aðrar keim af hreinni hand-
verkslegri skólun.
Chardin sýndi á Salon ungra málara all-
nokkrar myndir árið 1728, og hlýtur fyrir
þær óspart lof meðlima Konunglegu aka-
demíunnar, er leiddi svo til þess að hann
var fljótlega tekinn inn í hina virðulegu
samkundu, sem dýra- og ávaxtamálari.
Þrátt fyrir viðurkenninguna var lítið um
skotsilfur næstu árin og 1730 tekur hann
boði um að lappa upp á skreytingar í
húsakynnum Franz I í Fontainebleau.
Þrátt fyrir menntunargrunninn snýr
Chardin sér fljótlega meir og meir að mál-
un mannamynda, efniviðinn sækir hann í
hversdagslíf Parísarborgar. Hér er hann
einnig undir áhrifum hollenzkra málara
EFTIR BRAGAÁSGEIRSSON
Jean-Baptiste Siméon Chardin (1699-1779),
var töframaður ná Igunar og þagnar í hinu hreina,
tæra málverki úr heimi hvunndagsins, skipar þar
sérstöðu í franskri myndiist. Heimspekingurinn
Descartes taldi hann höfuðmeistara tímanna
varðandi þau náttúrusköp, djúpu og myndrænu
gildi, sem veigamestteldust í tilorðningu málverks.
Hér er fjallað um yfirlitssýningu á verkum
Chardins í Grand Palais og lífsferil hans.
Ein fyrsta kyrralífsmynd Chardins, olía á léreft, 1728, 55,5 x 46 sm. Karlsruhe.
hvunndagsins líkt og David Teniers og
Gerard Dou, sem eru afar skýr í mynd-
inni af^ þvottakonunni sem fylgir þessu
skrifi. í þeirri grein létu meistaraverkin
ekki bíða eftir sér og fram koma fljótlega
þau fínu sálrænu brigði í heildarsvip mál-
verkanna, er urðu kennimark listar hans
og hann skilgreindi sjálfur í einni knappri
setningu; Maður vinnur í litum en málar
með tilfinningunni.
Hér er ekki úr vegi að nefna, að það
var uppgangur borgarastéttarinnar sem
fæddi af sér myndlist er beindist öðru
fremur að eftirgerð og lýsingum á
hvunndeginum og almennum fyrirbærum
í umhverfinu. Lánaðist Chardin öðrum
fremur að uppfylla þessar nývöktu þarfir
með djúpri og samræmdri nánd í mynd-
um sínum Þetta féll Diderot vel í geð, og
skrifaði; að málverk Chardins væru nátt-
úran sjálf, hrein og bein. Hlutirnir
þrengdu sér út úr myndunum, og sann-
verðugleiki þeirra blekkti augað. En með
allri virðingu fyrir hinum mikla og djúp-
vitra heimspekingi, mun það engan veg-
inn vera þetta sem hrífur á vorum tímum,
öllu fremur hið gagnstæða. Hið efnis-
mikla sértæka og aðdáunarverða málverk,
sem í látleysi sínu þrengir sér á vit skoð-
andans með töfrum handan tima og rúms.
Og það er ei heldur yfirmáta sannverðugt
raunsæi myndanna, því skoðandinn skynj-
ar einnig eitthvað óáþreifanlegt sem þó er
til staðar, og æðra öllu raunsæi. Veröld
sem er máttugri en það sem augað nem-
ur, í stöðugri gerjun og endurnýjun. Hinn
efniskenndi ríkidómur litaspjaldsins og
töfrandi slikjukennda birta er líkt og op-
inberun þess sem var, er og verður. Hvar
sem Chardin bar niður og hvað hann nú
málaði, eru myndir hans ekkert annað en
kyrralíf, nature morte, allt í föstum óbif-
anlegum skorðum, og þó svo þrungið lífi.
Ósjálfrátt andvarpar skoðandinn frammi
fyrir þessum myndum, sem eru svo yfir-
máta stórar og máttugar í smæð sinni og
látleysi, bera í sér firna mikil skilaboð um
líf og hreyfingu í óbifanleika sínum.
Chardin var jafnan í nánu sambandi við
myndefnin og þakti stigmögnun og
skugga viðfanga sinna í þeim mæli stað-
litum, að hinir veiku og brotnu tónar
fengu yfir sig fullkomlega samkvæman
heildarsvip. Einhvern veginn á þá veru að
raunveruleikinn sýndist streyma út úr
myndunum. Þetta formræna myndbygg-
ingarferli, með hinum föstu efniskenndu
og mettuðu pensilstrokum, var einstakt
fyrirbæri í frönsku átjándu aldar mál-
verki. Sem málari nándarinnar og hins
hljóðláta lífs á vettvangi hvunndagsins
uppskar hann ómælda virðingu. Vald
Chardins á myndmiðlunum og dirfska í
myndbyggingu, hvort heldur olíu eða
pastel ásamt fjölhæfni í gerð kyrralífs-
mynda hreif hvorutveggja borgarastétt-
ina sem aðalinn, ásamt því að lægri stétt-
um hugnaðist meira en trúlega
myndefnavalið.
Dæmigert er málverk Chardins af unga
drengnum, Auguste-Gabriel Godefroy,
syni skartgripasala nokkurs. Hefur verið
skilgreint á þann veg, að þar bregði lista-
maðurinn upp sviðsmynd þögullar ljóð-
Ung stúlka með spaða og fjöðurbolta, olía
á léreft, 1737, 81x65 sm. Einkaeign, París.
La ratisseuse, kona að afhýða ávexti, olía á
léreft 1738, 45,5x36,5. Ríkislistasafnið í
Miinchen.
Chardin átti við augnsjúkdóm að stríða.
Sjálfsmynd, pastel, 1771, 46x37,5 sm.
Louvre, París.
Madame Chardin, fædd Francoise-Marguerite
Pouget (1707-1791), pastel, 1775, Louvre,
París.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 6. NÓVEMBER 1999