Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1999, Blaðsíða 6

HVAÐ ER
KALEVALA?
KALEVALA er söguljóð sem Elisas
Lönnrot (1802-1884) safnaði og skrifaði
einnig að hluta til. Þau eru byggð á þjóð-
kvæðum sem gengið höfðu í munnlegri
geymd öldum saman en elstu uppskrift-
irnar eru frá átjándu öld. Ur þeim og
kvæðum sem hann skrifaði sjálfur niður
skóp Lönnrot frásagnarþráð sem lýsir
valdabaráttu milli Kalevala og Pohja.
Kalevala í sinni núverandi mynd varð
til smám saman. Fyrsta útgáfan, sem
kölluð var Gamla Kalevala, alls 32 kvið-
ur, leit dagsins ljós árið 1835, en Nýja
Kalevala, 50 kviður, var geflð út 1849 og
því fagna Finnar nú 150 ára afmæli
kvæðisins í þeirri mynd. Nýja Kalevala
mun vera það kvæði finnskt sem lang-
oftast hefur verið þýtt - en um síðustu
áramót hafði því verið snúið á 46 tung-
umál.
Upphaflega voru kvæðin í Kalevala
sungin eða kveðin. Það var fyrst eftir að
þau komu út á prenti að farið var að lesa
þau upp. Hugleiðingar um hvernig
kvæðin voru sungin leiddu til þess að
kvæðin urðu samstundis innblástur í
tónsmíðar finnskra tónskálda. Má þar
t.d. nefna Jean Sibelius, en sinfóníska
ljóðið Kullervo var fyi-sta tónverk hans
sem innblásið var af Kalevala.
Fljótlega eftir að Kalevala var prent-
að fyrst 1835 fóru menn í Finnlandi að
hugleiða hvernig mætti myndskreyta
það. Haldin var samkeppni en árang-
urinn var ekki sem skyldi, menn töldu
að í myndunum birtist ekki rétt sýn á
Kalevala. I samkeppni um myndskreyt-
ingar árið 1891 þótti Akseli Gallen-Kal-
lela skara fram úr. Enn þann dag í dag
hafa aðalpersónur Kalevala það svipmót
semhanngafþeim.
FYRIR DAGA
KALEVALA
Á SÝNINGUNNI Pre Kalevala, sem nú
stendur yfir í anddyri Norræna hússins,
gefur að líta hugmyndir þriggja
finnskra listamanna um veröldina fyrir
daga Kalevala. Listamennirnir eru ljós-
myndarinn Vertti Terasvuori, búninga-
hönnuðurinn Niina Pasanen og stein- og
silfursmiðurinn Eero Taskinen.
Goðsagnir Kalevala eru kveikjan að
sýningunni en listamennimir hafa sökkt
sér niður í tímabilið fyrir daga Kalevala,
sem þjóðsögurnar ná ekki yfir, en um þá
er ekki annað til frásagnar en fáskrúð-
ugar fomleifar. Þeir hafa ekki leitast við
að ná fram raunsæislegri endurgerð,
heldur skapað hinn forna heim með því
að lifa sig inn í hann og samsama sig
honum.
Sýningin Pre Kalevala stendur til 17.
nóvember nk.
FORNIR
SKARTGRIPIR
í SÝNINGARSKÁPUM í anddyri Nor-
ræna hússins má nú sjá skartgripasýn-
inguna Kalevala Koru. Þar em Kalev-
ala-smíðisgripir, skartgripir gerðir úr
bronsi, silfri eða gulli eftir fornum,
fínnskum fyrirmyndum, aðallega frá
járnöld og víkingaöld.
í flestum mynstrunum gætir áhrifa
frá skartgripum sem fundist hafa við
fomleifauppgröft. Skartgripirnir em
gerðir í samvinnu við fornleifafræðinga
og eru þeir ýmist nákvæmar eftirmynd-
ir upphaflegra skartgripa eða tilbrigði
við þá. í skartgriparöðinni „Alkuaika"
(Upphafstíminn), sem smíðuð var í til-
efni afmælisárs Kalevala, era m.a. hinar
hefðbundnu fmnsku dýramyndir; björn,
örn, lax, elgur og ormur.
Skartgripasýningin stendur til 19.
desember.
nýjan hátt, sinn eiginn hátt - ekki þjóðernis-
rómantískt eins og áður en meira eftir hugs-
unum nútímans, frjálsara á allan hátt. Hún
fagnar mjög því skrefi forsvarsmanna Akseli
Gallen Kallela safnsins að þeir skyldu velja að
setja saman Kalevala-sýningu með nútímalist
og ekki eingöngu hinni hefðbundnu. „Það
FJÖLBREYTT DAGSKRÁ HELGUÐ KALEVALA í NORRÆNA HÚSINU
Listamaðurinn Pekka Kainulainen með tvo af þremur Gedduhausum sínum (1999).
HIÐ GAMLA OG
NÝJA MÆTIST
Finnar halda upp á þaðá þessu ári að 150 ár
eru liðin f rá útgáfu söguljóðsins Kalevala 1849. í
Norræna húsinu í Re) /kjavíl< : er þessara tímamóta
einnig minnst á veglegan hátt undir yfirskriftinni
„Kalevda um veröld víða". MARGRÉT SVEIN-
BJÖRNSDÓTTIR ræddi við Riittu Heinamaa, forstjóra
Norræna hússins, sem hefuryfirumsjón með dag-
skránni , en í dag verður opnuð í sýningarsölum húss-
ins sýningin „Lifi Kalevala".
SÝNINGIN „Lifi Kalevala" sem opnuð verð-
ur í Norræna húsinu í dag er hingað komin
frá Akseli Gallen-Kallela safninu í Helsinki,
þar sem hún hefur verið fyrir almennings
sjónum frá því um miðjan maí allt til loka
október. Þá var henni pakkað niður og hún
send með flugi til Islands. Hér er þó ekki um
farandsýningu að ræða, að sögn Riittu Hei-
námaa, forstjóra Norræna hússins.
Sýningin rekur slóð sem fom, finnsk-úg-
rísk menning hefur skilið eftir sig í nútímalist
og sýnir þann finnska arf sem söguljóðið Ka-
levala segir frá. Þar má sjá grafík, málverk,
höggmyndir, innsetningar, ljósmyndir,
myndbönd og íkona.
Verk eftir þekktustu
nútímalistamenn Finnlands
„Þetta em verk eftir þekktustu nútíma-
listamenn Finnlands í dag,“ segir Riitta þeg-
ar hún leiðir blaðamann um sýningarsalina,
þar sem verið er að setja upp verk um tveggja
tuga listamanna. Þeir em: Teuri Haarla,
Markku Hakuri, Mauno Hartman, Outi
Heiskanen, Tapani Hietalahti, AIpo Jaakola,
Tapio Junno, Pekka Kainulainen, Jussi Kivi,
Ritva Kovalainen & Sanni Seppo, Terro La-
aksonen, Pekka Nevalainen, Erkki Pirtola,
Osmo Rauhala, Johannes Setálá, Ilkka Ju-
hani Takalo-Eskola, Marjatta Tapiola,
Hanna Varis, Heikki Virolainen og Hannu
Váisánen. Á sýningunni em einnig nokkrar
myndskreytingar þjóðernisrómantíska list-
málarans Akseli Gallen-Kallela við Kalevala
frá því í kringum síðustu aldamót, sem Riittu
þykir mjög vænt um að fá að sýna í Norræna
húsinu. Að auki era þar nokkrir íkonar frá
Kiijálahéruðunum, þar sem rússneska kirkj-
an og myndlistarmenning hennar var allsráð-
andi.
Endurspegla hina sterku
náttúruskynjun í kvæðinu
í kynningu á sýningunni segir að þar sé
„safn verka sem endurspegla hina sérstöku
náttúraskynjun í kvæðinu eða meginefni þau
sem sýningin gmndvallast á. Þau em frá-
sögnin af sköpun heimsins (vatn, fugl, egg,
náttúran), Tuonela, seiður, goðsögnin um
Sampo og tákngildi hans, og svo lokaþáttur
söguljóðsins um sigur kristinnar trúar. Um-
fram allt áréttar sýningin kröftuglega hið
mikla gildi náttúrannar og þá annars vegar
áhyggjur vegna hennar, hins vegar hvernig
þjóðin hefur talið hana heilaga.“
Kalevala hafði gífurlega mikil áhrif á þjóð-
Heikki Virolainen: (Krossfestur) Váinámöin-
en, 1968, málaður viður.
emisvitund Finna á síðustu öld, menningu
þeirra og listir. Það hefur nú verið í hálfgerðri
lægð um nokkurt skeið, að sögn Riittu, og
ekki sérstaklega vinsælt meðal yngri kyns-
lóða Finna. „En nú er eins og yngri áhorfend-
ur og listamennirnir sjálfir hafi fengið nýjan
innblástur af Kalevala og farið að túlka það á
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 13. NÓVEMBER 1999
I-