Lesbók Morgunblaðsins - 13.05.2000, Síða 13

Snjóþyngsti í Mýrdal síðastliðinn vetur.
Ljósmynd/Steinunn Ósk
Snjóþyngsll á Hvolsvelli síðastliðinn vetur.
ÁRNIGRÉTAR
FINNSSON
EYJAN OG
ÞJÓÐIN
Upprunnir úr austurvegi
afkomendur víkinganna,
erfðum þaðan heift oghörku,
hefnigirni vígamanna.
írsku blóði blöndumst líka,
bættist þar við stofnsins vanda
þrjóskulega þrætugirnin,
þótti mögnuð kynsins blanda.
Danskir karlar komu síðar,
kyniðjuku allavega,
gamla stofnsins geðslag mýktu,
gerðu okkur þolanlega.
Sjóarar frá suðurlöndum
sóttu mið um bjartar nætur
tóku land ogseint á sumrum
seiddu til sín landsins dætur.
Heljarvetur, hafísbreiður,
hungurvofur, fólkið hrundi,
svartidauði, erlend ánauð,
yfir þessa smáþjóð dundi.
Kyniborni kjarnastofninn
kvarnaðist, en hélt samt velli;
fangbrögð söm ogforðum daga,
fágæt seigla allt til elli.
Biðu síðar betri dagar,
birti til á norðurslóðum.
Tæknin veitti tækifærin.
Tókum sess með frjálsum
þjóðum.
Flæðir nú um frónskar byggðir
fólk frá ótal heimsins löndum,
festir rætur, friðar nýtur,
finnurskjól á íshafsströndum.
„Eyjan hvíta“ er sem forðum
undur þeim, sem hennar leita,
agar börn sín eins ogmóðir,
ástúðþeim mun líka veita.
Eld ogjökla, öldur hafsins,
öræfi með töfra hljóða,
unaðsreiti, ást sem varir,
„Eyjan hvíta“þeim mun bjóða.
Höfundurinn er lögmaður i HafnarfirSi.
TRYGGVIV. LÍNDAL
GOÐSAGA
UM ÍSLAND
Er skiptu með sér heiminum
Seifur, Póseidon ogHades,
rifust þeir um Thule;
þokuslædda eyju í norðri:
Póseidon taldi hana sína,
enda umlukta hvítfextu hafí;
en Seifí fannst að sökum
stöðugleika vætu, vinda,
væri hún himneskrar ættar.
Hades hélt sig þó eiga vísar
allar skrælingjasálirnar þar.
Svo fóru loksins leikar
að Seifur breytti körlum öllum
í hvíta fugla himinsins,
en Póseidon gerði kvenfólkið
að gráum selum sjávardjúpsins.
Lét svo Hades eftir
eyna þá grályndu í norðri
ernefndist Ultima Thule,
enn um allnokkra hríð...
Höfundurinn er skáld og þjóSfélagsfræS-
ingur í Reykjavík.
ISLENSK VEÐURMET 6
SNJÓ-
DÝPT
EFTIRTRAUSTA JÓNSSON
NJÓDÝPTARMÆLINGAR
eru erfiðar hér á lándi. Það er
einkum tvennt sem kemur til.
í fyrsta lagi er skafrenningur
algengur. Hann veldur því að
snjór er sjaldnast jafnfallinn
og oft eru risavaxnar fannir
innan um marauð svæði. I
öðru lagi eru blotar algengir ofan í snjó en
þeir flýta mjög umbreytingu snævarins í
klaka. Sé klakinn mikill getur hann verið um-
talsverður og illmælanlegur hluti snjódýptar-
innar. Veðurathugunarmönnum er því oft
vandi á höndum. Mjög er misjafnt eftir at-
hugunarstöðvum hvernig snjóalög eru al-
gengust. Auðveldast er að mæla snjódýpt á
stöðvum þar sem vindur er tiltölulega hægur
og snjór liggur án spilliblota. Til viðbótar
þessum erfiðleikum eru snjódýptarmælingar
oft sérlega erfiðar þegar mjög mikill snjór er
á jörðu. Þá geta athugunarmenn átt erfitt
með mælingamar og dýptin er þá oft talin í
heilum tugum sentímetra. Fyrstu reglulegu
snjódýptarmælingarnar voru gerðar hér á
landi upp úr 1920. Mælingar voru aðeins
gerðar á fáum stöðvum í byrjun og þótt þeim
hafi smám saman fjölgað er mjög lítið um
langvarandi samfelldar mælingar. Snjódýpt-
armet byggða landsins í heild er aðeins fárra
ára gamalt og líklegt má telja að það standi
ekki mjög lengi því í kjölfar snjóflóðahamfar-
anna fyrir nokkmm ámm hefur mjög aukin
áhersla verið Iögð á meiri og betri snjódýpt-
armælingar. Meðal annars hefur snjóstikum
verið komið fyrir í nokkmm fjallshlíðum.
Varla þarf að taka fram að snjór er þar víða
mun meiri en á veðurstöðvunum, en stað-
hættir era líka aðrir og ekki til samanburðar
aðstæðum á veðurstöðvunum. Jöklar liggja
líka yfir um tíunda híuta landsins og ofan á
þeim em stöku sinnum gerðar sérstakar
snjódýptarmælingar sem ekki eru heldur til
umfjöllunar hér.
Veturinn 1994 til 1995 var mjög snjóþung-
ur um stóran hluta landsins. Fram að þeim
tíma hafði snjódýpt mælst mest á Horn-
bjargsvita. Það var 20. janúar 1974, 218 cm.
Tvö eftirminnileg hríðarveður gerði veturinn
1995. Hið fyrra var dagana 15. til 19. janúar
og er kennt við Súðavíkursnjóflóðið. Þá
snjóaði mjög mikið á Norðurlandi í vestanátt
sem er sjaldgæft og lögðust miklar fannir á
óvenjulega staði. Einnig var óvenju mikil
snjókoma ofan til í Borgarfirði og í Dölum.
Seinni hríðin var 16. til 17. mars og má
kannski nefna Svínhólsbyl, því þá lagði svo
mikinn snjó að bænum Svínhól í Miðdölum að
stórtjón varð af þrátt fyrir að reynt væri með
hjálp stórvirkra vinnuvéla að halda snjó frá
húsum meðan á hríðinni stóð. Sjálfsagt hefur
einhver snjór úr fyrri byljum vetrarins verið
á ferðinni. En næstu daga á eftir féll Horn-
bjargsvitametið. Við Skeiðsfossvirkjun mæld-
ust 279 em að morgni 19., 220 cm í Kálfsár-
koti í Ólafsfirði 21. og 230 cm mældust í
Hvannstóði í Borgarfirði eystra 18. Á þessum
stöðvum var alhvítt allan mánuðinn og meðal-
snjódýpt við Skeiðsfossvirkjun var 247 cm.
Það er mesta meðalsnjódýpt sem vitað er um
á veðurstöð hér á landi.
Snjódýpt hefur verið mæld í Reykjavík að
mestu samfellt frá 1921. Aðstæður til mæl-
inga hafa þó verið misgóðar. Fram til 1945
var stöðin í gamla miðbænum. Fyrst við
Skólavörðustíg, en síðan í Landssímahúsinu.
Þó að á þessum tíma hafi snjóraðningar verið
með öðram hætti og minni en nú er má samt
gera ráð fyrir þvi að oft hafi reynst erfitt að
mæla snjódýpt við Landssímahúsið þegar
snjór hafði legið á jörðu í nokkra daga. Snjó-
ruðningar og traðk trufluðu einnig mælingar
við flugvöllinn, en þar var mælt á árunum
1950 til 1973. Greinileg ósamfella er í snjó-
mælingunum við flutninginn að núverandi
Veðurstofuhúsi. Hún kemur ekki fram í mæl-
ingum á mestu snjódýpt og varla heldur í
mati á heildarsnjóhulu, en hins vegar virðist í
eldri mælingum snjódýpt minnka hraðar þeg-
ar snjórinn fer að liggja en gerir í mælireit
Veðurstofunnar. Langsennilegasta skýringin
er að traðk og umsvif hafi truflað á eldri
mælistöðvunum. En þetta auðveldar ekki
samanburð á snjóafari einstakra vetra á
þessu 80 ára tímabili.
Mesta snjódýpt sem mælst hefur í Reykja-
vík er því miður ekki alveg á hreinu upp á dag
og upp á sentímetra. í margköflóttri sögu
veðurstöðvarinnar var tímabil þar sem athug-
anir vora færðar í tvær bækur. Annars vegar
hefðbundna veðurskeytabók, en hins vegar í
sérstaka dagbók þar sem era ýmsar viðbótar-
upplýsingar. Þessi síðarnefnda bók gefur að
öðra jöfnu betri og samfelldari upplýsingar
um snjóhulu heldur en hin. Svo bregður hins
vegar við þegar litið er á janúar 1937 að snjó-
dýptarfærslur era nokkuð óreglulegar. Fram
kemur að alhvítt var fyrstu 20 daga mánaðar-
ins og að kvöldi 20. gerði afgerandi hláku.
Snjóhula er ekki gefin upp eftir það.
Snjódýpt er tilfærð fyrstu tvo dagana en
síðan ekki fyrr en 11, þá er hún ekki nema 3
cm. Hinn 15. fór að snjóa að ráði og að morgni
17. mældist snjódýptin 25 cm. Síðan er snjó-
dýpt næst tilfærð 20. og var hún þá 51 cm.
Skeytabókinni ber saman, en þar má einnig
sjá að snjódýpt var mæld þ. 18. og þá 55 cm,
að því er virðist. Eitthvert hik hefur því mið-
ur verið á athugunarmanni því 55 virðast hafa
verið skrifaðir ofan í 45. Og hvort er svo rétt?
Er metið 51 cm 20. eða 55 cm 18.? Sé litið
nánar á úrkomumælingar og veður virðist að-
alsnjókoman hafa verið 16. og 17.
Samfelld snjókoma hófst að kvöldi fyrri
dagsins og stóð í u.þ.b. sólarhring. Eins og
kom fram að ofan var snjódýptin 25 cm 17.,
síðan mældist úrkoman næsta sólarhring 24
mm. Ekki er því ótrúlegt að 50 cm múrinn
hafi verið rofinn strax 18. og 55 cm séu því
rétt tala og met. En reyndar snjóaði dálítið
bæði síðari hluta dags 18. og 19. Vindur var
fyrst fremur hægur af suðaustri mesta snjó-
komudaginn, en síðan virðist mesti snjórinn
hafa fallið í logni. Aðeins skóf síðari daga.
. Hiti var rétt við frostmark. Umferð nánast
stöðvaðist og mjólkurskortur varð í bænum
og í blöðum er talað um 50 til 60 sentímetra
jafnfallinn snjó.
Höfundurinn er veðurfræðingur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 13. MA( 2000 1 3