Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.2000, Blaðsíða 9

Ljósm.:Walker Evans
Evans hafði talið litljósmyndir „andstyggilegar" en svo fór að hann tók á litfilmur, þar á meðal myndröð sem hann tók út um lestarglugga og birtist
hún í tímaritinu Fortune, 1950.

■... ■ . .
Ljósmynd AValker Evons
Frú Burroughs, eiginkona leiguliða. Líklega sú Ijósmynd Evans sem oftast hefur verið birt. Hún
er ein þeirra Ijósmynda sem Evans tók af uppflosnuðu bændafólki í kreppunni miklu.
Svona vélar taka ekki myndir á rúllu-filmur
eins og flestir þekkja heldur á filmu-plötur af
stærðinni 20x25cm, eða litlu minna en A4-blað.
Myndavélin sjálf vegur nokkur kíló og þarf því
að standa á þrífæti, nokkuð sem gerir skyndi-
myndatökur augljóslega ómögulegar. Vegna
þess hversu stór sjálf filman er gefur þetta
möguleika á mun meiri skerpu en með hinum
hefðbundnu 35mm vélum, nokkuð sem Evans
fannst nauðsynlegt til þess að ná fram öllum
smáatriðum hjá viðfangsefni sínu, hvort sem
það var flagnandi málning á útidyrahurð, ryk á
máðum viðargólfum eða veðurbarin húð bónda
í Suðurríkjunum. Að sjá myndir Evans prent-
aðar í dagblaði, í stað upprunalegu kópíanna
hans, má því líkja við það að horfa á heiminn í
gegnum rispað og skítugt gler. Það er kómísk
sjón að sjá sýningargesti rýna í kristalskarpar
ljósmyndirnar á sýningunni í Metropolitan,
nánast með nefið klesst upp að glerinu til þess
að geta virt fyrir sér öll smáatriði viðfangsefn-
isins; ef til vill í þeirri trú að þeir geti fundið
lyktina af hálffúnum gólffjölum einhvers gam-
als bóndabæjar?
Um miðjan fjórða áratuginn réð innanríkis-
ráðuneyti Bandaríkjanna nokkra Ijósmyndara
LjósmyndAValker Evans
Walker Evans var borgarbam og borgarlífið var
oft viðfangsefni hans. Hér er það næturmynd
frá Broadway í New York.
til að ferðast um miðríkin og skrásetja lífsskil-
yrði bænda, sem flestir höfðu misst jarðir sínar
sökum kreppunnar og ferðuðust nú um landið
sem leiguliðar með fjölskyldur sinar í leit að
árstíðabundinni vinnu. Evans var einn af ljós-
myndurunum sem var boðið að skrásetja þetta
ástand og í eitt og hálft ár ferðaðist hann um
þver og endilöng Bandaríkin og myndaði, eins
og hann sjálfur lýsti því, það sem honum fannst
áhugavert. Sumarið 1936 bað hann um leyfi frá
verkefninu til að fara með vini sínum James
Agee til Alabama-fylkis að Ijósmynda leigu-
liðafjölskyldur fyrir tímaritið Fortune. Agee
átti að skrifa grein um líf bændafólksins í miðri
kreppunni og Evans átti að sjá um mynd-
skreytinguna. Útkoman varð öllu efnismeiri en
ritstjórar Fortune höfðu hugsað sér; um 500
blaðsíður af persónulegum og oft mjög póli-
tískt gagnrýnum texta Agee, ásamt meira en
50 ljósmyndum sem margir telja vera bestu
myndir Walker Evans. Ein af þessum mynd-
um er „Frú Burroughs, eiginkona leiguliða"
sem er án efa mest birta ljósmynd Evans. Það
þarf fáum að koma á óvart að Fortune sá sér
ekki fært að birta „greinina“, þar sem Agee
þvertók fyrir að stytta textann. Það liðu því
fimm ár áður en afraksturinn leit dagsins Ijós í
bókarformi með hinum kaldhæðna titli „Let
Us Now Praise Famous Men“ (Látum oss nú
hylla fræga menn). Evans hafði þó ekki sagt
skilið við Fortune því árið 1945 var honum boð-
in staða sem sérstakur myndstjóri tímaritsins,
staða sem hann tók fegins hendi og gegndi
næstu tuttugu árin.
Sá hluti verka Walker Evans sem flestum
hefur yfirsést hingað til eru litmyndir hans.
Þær eru enn ein þversögnin í persónu Evans
því að hann lét margoft hafa eftir sér að honum
fyndist litljósmyndun vera „andstyggileg." „Ef
maður deyfir litina eins og hægt er verður
þetta allt að því þolanlegt," sagði hann og varði
svo bróðurparti seinni hluta ævi sinnar í að
taka ljósmyndir í lit. Þau 20 ár sem hann vann
hjá Fortune tók hann flest sín verkefni fyrir
blaðið á litfilmu og ber þar sennilega hæst
myndaseríu sem hann tók útum lestarglugga
og birtist í tímaritinu í september 1950 undir
yfirskriftinni ,Jllong The Right of Way“ (Eftir
réttu leiðinni). Þegar hann vann með belg-
myndavélamar notaði hann þrífót og gaf sér
nógan tíma til að finna rétta sjónarhomið og
biða eftir réttu lýsingunni, en að sitja í lest á
fleygiferð og taka myndir útum gluggann
krafðist töluvert ólíkra vinnubragða. Mynd-
byggingin er því nokkuð frábragðin hinum
hefðbundna Evans-stíl, sjónarhomið er ekki
endilega beint á viðfangsefnið og sökum hrað-
ans á lestinni em flestar myndirnar eitthvað
hreyfðar.
Arið 1973 setti Polaroid-fyrirtækið á markað
nýja myndavél sem var kölluð SX-70; meðfæri-
leg plastmyndavél sem spýtti út litlum glans-
andi myndum í skæmm litum sem framkölluð-
ust 1-2 mínútum eftir að myndin hafði verið
tekin. Fyrirtækið gaf nokkram þekktum ljós-
myndumm svona vél ásamt ótakmörkuðum
birgðum af filmum í þeirri von að þeir gætu,
með myndum sínum, sýnt fram á möguleika
vélarinnar umfram hinar hefðbundnu tækifær-
ismyndir. Walker Evans var einn af hinum út-
völdu og tók hann þessu nýja apparati svo opn-
um örmum að á liðlega einu ári tók hann meira
en 2.600 ljósmyndir með vélinni. Á þessum
tíma var Evans orðin roskinn maður og heilsan
farin að bila, hann hafði farið í hættulegan
magauppskurð árið áður og þurfti því að halda
sig frá áfengi, nokkuð sem hann átti erfitt með
að sætta sig við. Þar sem hann gat ekki lengur
burðast um með belgvélina góðu, og ekki held-
ur prentað sínar eigin myndir í myrkraher-
berginu, gaf þessi litla og létta myndavél hon-
um nýtt tækifæri til að gera það sem honum
stóð næst; að taka einfaldar, blátt-áfram ljós-
myndir. Viðfangsefni hans voru mikið til þau
sömu og áður; vegaskilti og veggmyndir, and-
litsmyndir af fólki, bílhræ og yfirgefin hús í
sveitum Ameríku.
Sýningunni í Metropolitan er skipt upp í
fjóra sali þar sem farið er í gegnum feril Ev-
ans, allt frá galsafullum myndum af fjölskyldu
hans og vinum sem hann tók sem strákur til
litlu Polaroid-myndanna sem vom þær síðustu
sem hann tók. Það má því segja að sýningin sé
römmuð inn í tilgerðarlausar skyndimyndir,
nokkuð sem Evans hefði vafalaust kunnað að
meta. Flestar myndimar era uppmnalegar
kópíur sem Evans prentaði sjálfur en litmynd-
imar sem hann vann fyrir Fortune vom teknar
á slides-filmu og aldrei prentaðar öðmvísi en í
blaðið sjálft. Á sýningunni er því að finna nokk-
ur sýnishorn af uppmnalegu Fortune-blöðun-
um en annars er stærstur hluti þeirra mynda
sýndur á sjónvarpsskjá í síðasta herberginu og
er þetta í fyrsta skipti sem þessum hluta af
verkum Walker Evans em gerð góð skil.
Ahrif Walker Evans á Ijósmyndasöguna
verða seint ofmetin en það á eftir að koma í ljós
hversu sannspáir forstöðumenn Metropolitan-
safnsins reynast á áhrif hans á listasöguna al-
mennt. Áhrifamáttur hans sem myndstjóri
Fortune árin 1945-65 og staða hans sem yfir-
manns Ijósmyndadeildar Yale á sjöunda ára-
tugnum gerðu honum vafalaust kleift að smita
marga með kenningum sínum. Hann veitti
einnig mörgum ungum Ijósmyndumm ómetan-
legan stuðning með því að birta myndir þeirra í
Fortune og skrifa sjálfur meðfylgjandi texta
sem lofsöng verk þeirra. Þau sem nutu vemd-
arvængs hans í hvað ríkustum mæli urðu öll
áberandi nöfn í ljósmyndasögu seinni hluta síð-
ustu aldar; Lee Friedlander, Diane Arbus og
Robert Frank. Friedlander sagði eitt sinn um
Evans: „Hann gerði ljósmyndumm sem komu
á eftir honum kleift að trúa því að allt væri
mögulegt, allt gæti verið áhugavert, allt gæti
verið fallegt“. Myndum Evans hefur verið lýst
sem ljóðrænum í einfaldleika sínum, látlausum
en áleitnum, hversdagslegum en óvenjulegum.
Myndlistargagnrýnandi New York Times,
Michael Kimmelman, hitti sennilega naglann á
höfúðið í umfjöllun sinni um sýninguna 9. febr-
úar síðastliðinn þegar hann sagði að myndir
Evans væri „ekki auðvelt að líka við, en
ómögulegt að gleyma.“
Fyrir þá sem eiga leið um Bandaríkin á
næstunni má benda á að sýningin í Metro-
politan Museum stendur til 14. maí en þaðan
fer hún til San Fransisco Museum of Modem
Art (2. júní-12. september) og endar svo í
Huston Museum of Fine Arts (17. desem-
ber-11. mars 2001).
Höfundurinn er Ijósmyndari í New York.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 10. JÚNÍ 2000 9