Lesbók Morgunblaðsins - 02.09.2000, Blaðsíða 16

■ riiiT* a
‘ ► LISTSÝNING frá Alþjóðlegn sýningarstofn-
uninni í Kina verður opnuð í Listasafni ís-
lands á morgun, sunnudag, klukkan 14. Á
sýningunni verða fjörutíu og þtjú verk, bæði
vatnslita- og blekmyndir eftir 35 listamenn.
Þessi sýning kemur hingað í skiptum fyrir ís-
lenska listsýningu á vegum Listasafns ís-
lands sem haldin var í Hong Kong og Peking
árið 1998. Þetta er stærsta kynning sem hef-
ur verið haldin á kínverskri myndlist á Is-
landi.
í kynningu frá Listasafni Islands segir að
elztu dæmi málaralistar f Kina sé að fínna f
mynstri, jurta- og dýramyndum á leirkeijum
frá steinöld. Seinna varð til sérstakur kín-
verskur skóli, sem markaði sér sérstöðu í
þróun málaralistar í heiminum,
bæði hvað varðar formgerð og
tækni í meðhöndlun pensils og
bleks.
Hin hefðbundna kínverska
málaralist hefúr verið flokkuð í
landslagsmyndir, blóma- og
^uglamyndir og mannamyndir.
KINVERSK MYND-
LIST Á 20. ÖLD
Hún á sér tvær listrænar formgerðir: Önnur
er vatns- og blekmálun með impressjónísku
yfírbragði og fijálsri pensilskrift, hin byggir
á nákvæmri pensilvirinu og björtum litum.
Fyrri greinin á að sýna hlutina á fáguðu
myndmáli með djörfum og safaríkum pensil-
strokum. Þessi tegund myndlistar stefnir að
listrænu innsæi sem takmarkast ekki við lík-
inguna eina.
Seinni greinin byggir á fíngerðri línuteikn-
ingu og björtum litum. Þessar tvær greinar
myndlistar eiga sér ævafoma hefð í Kína.
KNVERSKT mál-
verk getur verið af
hvaða myndefni
sem er, fólki, lands-
lagi, blómum og
plöntum, fuglum og
dýrum, og túlkað
það með margvís-
legum aðferðum, þar á meðal flnleg-
um pensildráttum, íhugunarsýnum (á
íslenzku hafa verk af þessu tagi einn-
ig verið nefhd „hugleiðslumyndir" -
innsk. þýð.), línuteikningu, htum og
bleki og vatni. Viðfangsefnið er hægt
að draga fram með myndbyggingu
%nr sem takast á yin og yang, þurrt
og heitt, þungt og létt, raunverulegt
og yfirskilvitlegt. Kínverskt málverk
er ekki takmarkað af sjónarhomum
fjarvíddar og það er unnt að mála á
veggi, skerma, hengirollur, bækur,
blævængi og svo framvegis. Enn-
fremur er málverkunum oft komið
fyrir á listrænan máta á pappírs-
bakgrunni.
Tæknilausnir við málun manna-
mynda höfðu þegar náð þroska á
tímabilinu frá 475 f. Kr. til 221 e. Kr.
jui málverk af landslagi, blómum og
luglum tóku að þróast á ríkisárum
Sui og Tang keisaraættanna (581-
905) og döfnuðu mjög á Sung-tímabO-
inu (907-1279). A Yuan-skeiðinu
(1279-1368) hneigðist kínversk list-
málun helst að gerð íhugunarsýna.
Þessi stefna ríkti áfram á Ming-Quing keisara-
tímabilunum (1368-1911) og hefur haldist fram
á okkar dag. Á Tang og Ming-Quing tímabilun-
um varð kínversk listmálun þrásinnis fyrir
áhrifum af listformum búddisma og kristni. I
kínversku málverki hefur ævinlega verið lögð
áhersla á samþættingu anda og forms, hins
óhlutbundna og hins hlutlæga. Annað listrænt
einkenni kínverskrar málaralistar er samþætt-
ing hennar við Ijóð og frásögn, skrautskrift og
stimpilristu. Frá stofnun Nýja Kína (Kínverska
alþýðulýðveldisins) 1949 hefur kínversk listmál-
:*í'í innlimað kunnáttu og tækni gamalla og
nýrra tíma, austrænna og vestrænna, kannað
hina margvíslegu þætti samfélagsins, samþætt
raunsæi og rómantík, og með því markað nýtt
þróunarskeið kínversks málverks.
Til þess að auka skilning á og tilfinningu fyrir
kfnverskri listmálun er mikiivægt að rýna í
megineinkenni hennar.
Samþætting forms
Cui Zifan (1915): Litkaber, 1991.
Um
ein
ken
m
kínverskra
málverka
Hin hefðbundna kfnverska málaralist tengir
saman mynd og ljóðlist, myndletur og tákn-
mál. Það er eitt af sérkennum kínverskrar
myndlistarhefðar að mynd og ljóð spegla
hvort annað með hárfínum hætti. Sú hefð-
bundna kínverska myndlist, sem hefur verið
valin á þessa sýningu, hefúr öll verið unnin af
listamönnum frá Listaakademíunni i Peking.
Þeir leggja sig fram um að skapa ný-
breytni í tækni, tjáningu og viðfangsefnum,
m.a. á grundvelli myndlistararfsins, en þeir
eru líka opnir fyrir vestrænni mynd-
listarhefð í verkum sfnum. Val verkanna á
sýninguna beindist að listamönnum með ólík
viðfangsefni og ólík stílbrögð svo að áhorf-
endur gætu betur skilið kínverska menning-
arhefð frá ólíkum sjónarhornum.
Sendiherra Kína á íslandi,
Wang Ronghua, opnar sýninguna
í Listasafni Islands, en hún er op-
in alla daga nema mánudaga frá
kl. 11-17 og stendur til 1. októ-
ber.
oganaa
Kínverskir listmálarar láta sér ekki aðeins
nægja að gera mynd af efnisheiminum, þeir
vilja ná eðli hans, þ.e.a.s. „anda“ viðfangsefnis-
ins.
Málverk er dautt hafi það aðeins form en
skorti anda. Qi Bai-shi, víðfrægur kínverskur
myndlistarmaður, orðaði þetta svona: „Fínleik-
•rm í ldnversku málverki er milli einhvers sem
Iíkist og einhvers sem er ólíkt; ofgnótt af hinu
fyrmefnda er svipuð og nokkurs konar smjaður
(við listkaupandann), en hins vegar er ofgnótt af
hinu síðamefnda svipuð og nokkurs konar
blekking (gagnvart heiminum).“ I kínversku
málverki yfirfærir listmálarinn tnfinningu sína
á myndefnið svo hann geti fundið hina sönnu
eigind þess.
Listamaðurinn getur túlkað anda og form
viðfangsefnisins með meistaralegri pensilstroku
þekki hann til hlítar eigind þess, takt og sér-
kenni. Áður en kínverskir hstamenn byija á
málverki verða þeir fyrst að mynda sér heildar-
f' n á viðfangsefnið. Til að ná þessu marki þurfa
ir að skoða, hugsa, íhuga og festa í minni.
Þess vegna segir í máltækinu: „Til að mála fjall
verður maður að skoða það í tíu ár, íhuga það í
tíu ár og teikna það í tíu ár.“
Fágaðasta listfærnin
Þegar viðfangsefni hafa verið valin úr raun-
veruleika daglegs lífs þarf að þétta þau, aðlaga
og fága með listrænum hætti. Einföldun raskar
ekki sönnu eðli hlutanna heldur styrkir þvert á
móti kjama efnisins og auðveldar hjartanu að
hrærast af honum. í kínverskri listmálun af-
hjúpa fáein pensilför ljóslega eðli myndefnisins.
Þótt kínverskir listamenn gefi hvorki mikinn
gaum að skuggum né andstæðum ljóss geta þeir
engu að síður birt raunsanna mynd af viðfangs-
efninu.
Meðferð á auðum flötum
Á kínverskum málverkum getur oft að líta
stór auð svæði í myndbyggingunni.
Til dæmis er engu yfirleitt bætt á landslags-
málverk til að marka svæði sem liggja að vötn-
um og himni, með þessu móti er skerpt á and-
stæðum tóms og fyllingar. Á svipaðan hátt
verður myndefnið greinilegra þegar bakgrunni
’alveg sleppt á málverkum af fólki, fuglum eða
blómum. Þetta er algengt í kínversku málverki
en sjaldgæft í hinu vestræna. I kínversku lands-
lagsmálverki hefur þörfin fyrir að sýna hæð,
breidd og dýpt á hengirollum eða löngum vegg-
spjöldum leitt til þróunar á „dreifpunkta fjar-
vídd“ sem líkist sjónarhomi fugls er horfir af
himni. Alsiða er að kínverskir listamenn hagnýti
sér þessa aðferð, öfugt við hefðina í vestrænu
málverki þar sem fjarvídd beinist að einum föst-
um punkti.
Áherslan á íhugunarsýn
Með orðinu „íhugunarsýn" er vísað til
„ástandsins" í slíku listaverki. Málverk birtir
ekki bara myndefnið heldur felur það líka í sér
djúpa kennd listmálarans. Það sem átt er við
með „ástandi" málverks má skýra með máltæk-
inu: „Eins og ijóð með ífelldri mynd, og á sama
hátt eins og mynd með ífelldu ljóði.“ Tilfinning
listmálarans flyst á myndefnið og nær að verða
því samhljóma. Slíkt „ástand" er upphafning á
tilfinningu listamannsins fyrir snertingu við líf-
ið. Hið þrungna „ástand“ er heillandi og getur
vakið ímyndunarafl áhorfandans. Af þessum
sökum er sagt: „Önnur mynd býr að baki mynd-
ar.“ Hermt er að fyrr á öldum hafi listmálari í
Kína reynt að búa til mynd af hinu ljóðræna
minni um „fomt musteri í fjallasal".
Hann dró upp fjöll og fljót en teiknaði
ekkert musteri. I stað þess teiknaði
hann munk að sækja vatn í ána og gaf
þannig til kynna tilvist musterisins.
Annar listamaður reyndi líka að tjá
ljóðræna minnið um „að ríða á ilmin-
um af blómrnn þakinm slóð“. Hann
teiknaði einfaldlega mann á hestbaki
umkringdan nokkrum fljúgandi fiðr-
ildum og birti þannig návist ilmsins.
Notkun lína
Segja má að myndflötur kín-
verskra málverka sé fyrst og fremst
byggður upp af línum. Auk þess að
marka svipi og útlínur eru strik notuð
til að túlka „lögun, efniseigind og
hreyfanleika“. Nánar tiltekið er hægt
að tjá rýmiskennd, hreyfingu, áferð,
vídd, birtuandstæður og jafnvel
innsta eðli viðfangsefnisins sjálfs með
því að nota fimlega mismunandi línur,
beinar eða bognar, grófar eða nettar,
stuttar eða langar, breiðar eða mjóar
og svo framvegis. Á umliðnum öldum
hafa kínverskir málarar fundið upp
fjölmargar aðferðir til að nota línur
og meðal þeirra eru 26 aðferðir fyrir
„hrukku- og krumputeikningar" og
18 aðferðir til „útlínuteikningar".
Nýsköpun og uppfinningar gera það
að verkum að linur hafa á síðari árum
verið nýttar í enn ríkari mæli og orðið
auðugri sem tjáningartæki.
Mikilvægi bleks
Að línum undanskildum er ekkert jafnmikil-
vægt í kínversku málverki og blek. Sagt er:
„[Kínverskt] málverk er lokaframleiðsla pensils
og bleks.“ Kínverskum listmálurum þyldr gott
að mála með bleki og þeir tempra notkun þess
með löngu, stuttu, föstu eða fínlegu átaki. Eitt
pensilfar getur oft sýnt áferð, lýsingu og liti
myndefnisins. Hins vegar eru litir þeim ekki
jafnmikilvægir enda er það „andleg lfldng“ sem
þeir leitast við að ná í málverkinu. Kínverskir
málarar leggja mesta áherslu á blekið og nota
litina með varfæmi, til dæmis láta þeir hlutfalls-
legt magn bleks og lita samræmast í landslags-
og blómamyndum.
Samþættingin við Ijóð
og skrautskrift
Náin tengsl eru milli kínversks málverks og
kínversks táknleturs. Frá fornu fari hefur verið
sagt að að kínversk listmálun og skrautskrift
séu af sömu rótum. Margir kínverskir listmálar-
ar eru jafnframt skrautskrifarar. Þeir nota mis-
munandi aðferðir kínverskrar táknletrunar í
hlutlægu málverki, til dæmis „íljótaskrift"
(hraðskrift) við að mála „breiðar íhugunarsýnir“
en skrautskrift „strik fyrir strik“ í málun smá-
atriða. Sömuleiðis yrkja kínverskir listmálarar
oft nokkrar hendingar á málverkin til að tjá ætl-
un sína eða ósk. Kínverskir málarar hnykkja
svo á með því að þrykkja með persónulegum
stimpli á málverk sín.
Efnisnotkun
í kínversk málverk er notaður pappú’ sér-
stakrar gerðrar, mjúkur og loðinn, sem hefur
þann eiginleika að drekka í sig vatn (stundum er
að sjálfsögðu málað á silkidúk og sérstakan
vatnshrindandi pappfr). Málarapenslamir eru
misjafnlega stórir, langir og fíngerðir. Einnig er
munur á mýkt pensilbroddanna. Blekið er unnið
af bleksteini og styrkleiki þess gaumgæfilega
blandaður í postulínsdiski áður en byrjað er að
mála. Við málunina liggur pappírinn eða silki-
dúkurinn á löngu borði.
Ur grein fró Alþjóðlegu sýningarstofnuninni í Kína.
Ólafur H. Torfason þýddi.
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 2. SEPTEMBER 2000