Lesbók Morgunblaðsins - 28.10.2000, Blaðsíða 6

ÞANÞOL MALVERKSINS
Carnegie verðlaunin voru
veitt í þriðj a sinn fyrir
skömmu en þau eru veitt
fyrir framúrskarandi
framlag til málaralistar á
Norðurlöndum. Þaðvakti
því nokkra athygli hversu
verk þeirra Mari Slaatter-
lid og Hreins Friðfinns-
sonar, sem hlutu fyrstu og
önnurverðlaun, eru laus-
tengd hefðbundinni mál-
aralist. FRÍÐA BJÖRK
INGVARSDQTTIR var við-
stödd opnun Carnegie
sýningarinnar í Finnlandi
og ræddi m.a. við Anne
Folke framkvæmdastjóra
verkefnisins.
CARNEGIE verðlaunin eiga
sér ekki langa sögu, en þau
voru veitt í þriðja sinn nú
nýverið. Samt sem áður
hafa þau vakið mikla athygli
enda hafa um 45.000 manns
skoðað þá myndlist sem val-
in var á Camegie sýningar
undanfarinna ára.
Nokkur styr hefur staðið um verðlaunin þau
ár sem þau hafa verið veitt og sýningarnar sem
fylgja í kjölfarið. Hefur sú stefna Carnegie
fjárfestingabankans að beina sjónum sínum
einungis að málarlist verið umdeild og umræð-
an um verðlaunaveitinguna tekið nokkurn lit af
þeim lífseigu vangaveltum um málverkið sem
hafa verið drjúgur þáttur í listumfjöllun seinni
tíma.
Hin ýmsu svið myndlistar hafa skarast mjög
mikið á síðustu áratugum. Margii- þeirra sem
mála málverk telja sig ekki endilega „málara“
heldur líta einungis á málverkið sem eina af
mörgum mögulegum leiðum til að koma hug-
myndum sínum á framfæri. Þeir sem vinna að
þvívíddarlist (sem áður hefði líklega verið köll-
uð höggmyndalist) „mála“ eða „teikna" í rýmið
og hafa þannig yflrgefið sinn hefðbundna bás á
sama máta og málararnir. Listamenn leitast
því ekki nauðsynlega við að finna listsköpun
sinni endanlegan farveg, þeir hreinlega nota
þann efnivið sem best hæfir hverri hugmynd
fyrir sig og getur list þeirra verið úr nánast
hverju sem er - eða jafnvel ekki neinu öðru en
því sem nægir til að kveikja sömu hugmynd
með áhorfandanum og þeim sjálfum. Forsenda
eða kveikja listaverksins er því falin í hugsun-
inni að baki verksins fremur en í handbragði,
efnistökum eða efniviði listamannsins.
Annað og meira en laglegt handverk
Þróun á borð við þessa er þó ekki ný af nál-
inni. Framsækin list í gegnum aldimar hefur
alla tíð falist í einhverju afstæðara eða djúp-
stæðara en hagleik í handbragði, leikni í teikn-
ingu, málun eða mótun. Til að verk rísi upp yfir
það sem telja má laglegt handverk og verð-
skuldi að teljast listaverk verður það að öllu
jöfnu fela í sér eitthvað annað og meira en
hæfileikann til að herma eftir raunveruleikan-
um eða endurtaka þær uppgötvanir sem aðrir
hafa þegar dregið fram í sviðsljósið. Mestu
listamenn hvers tíma eru þeir sem hafa gert
hugmyndafræðilegar eða tæknilegar uppgötv-
anir er orðið hafa til þess að skapa nýja sýn eða
varpa nýju Ijósi á eldri hugmyndir.
Eitt verka Hreins Friðfinnssonar, „Á rigningardegi", en hann hlaut önnur verðlaun fyrir framlag sitt til sýningarinnar.
Sú ákvörðun Carn-
egie að einbeita sér
eingöngu að málara-
list á eflaust að ein-
hverju leyti rætur
sínar að rekja til
framkvæmdahliðar
stórrar samkeppni á
borð við þessa. En
ekki er vist að sú
ákvörðun sé jafn
takmarkandi og
mörgum virtist í
fyrstu. Að minnsta
kosti er ljóst að innan
þess ramma sem
Camegie hefur
markað sér verða
mörk málverksins sí-
fellt sveigjanlegri.
Verðlaunahafarnir í
ár eru ef til vill ljós-
asta dæmið um þenn-
an sveigjanleika eða
öllu heldur þær
myndir sem mál-
verkið getur tekið á
sig í samtímanum.
Verðlaunaverkin spanna sögu
málaralistarinnar
Fyrstu verðlaun hlaut Mari Slaatterlid fyrir
tvö verk, sem að sögn dómnefndarinnar
„spanna alla sögu málaralistarinnar, allt frá
því er líkaminn var markaður með málningu til
tíma síðmódemísks „mónokróms“ í einum lit.“
Annað verkanna samanstendur af fjóram ljós-
myndum af stúlkubami með hvítan andlits-
farða sem gefur til kynna þroskaskeið manns-
ins frá bemsku að fullorðinsárum. Anne Folke,
framkvæmdastjóri sýningarinnar, lýsir þessu
verki sem „málverki skráðu með ljósmynda-
tækni“. Hitt verkið sem Slatterlid sýnir bygg-
ist á fjórum svörtum harðplastplötum með
tveimur litaflötum er minna á augnskugga
snyrtivöraframleiðenda. Heitin „Sophisticat-
ed“, „Elegant", „Sports“ og „Active" gefa til-
efni til hugleiðinga um eðli fegurðarinnar og
þess hvort hægt er að skipa sjálfsímynd ein-
staklinga í svo þrönga bása markaðssetningar-
innar. Anne Folke bendir á hvernig þessi tvö
verk „tengjast innbyrðist í könnun á þroska-
ferli og sjálfsímynd konunnar og leiða hugann
að því hvemig sú ímynd er markaðssett."
Það er ljóst að þessi verk Mari Slaatterlid
era ekki málverk í hefðbundnum skilningi þó
þau reyni óneitanlega á athyglisverðan máta á
þanþol hugtaksins málverk.
Eins og sýningarstjóri Carnegie, Ulrika
Lavén, segir í formála að bók sem gefin er út í
tilefni af sýningunni, þá getur Ijósmyndin, þeg-
ar hún er notuð sem frummynd í stað mál-
verks, „kallast á við málverkið á áleitinn hátt
og þjónað sem viðbót við málverkið“. Sam-
kvæmt þessari skilgreiningu getur samtíma-
málverkið átt sér óvenjulegar birtingarmyndir
er beinlínis kallast á við hefðbundnari málara-
list og verða þannig athyglisvert innlegg í þá
hugmyndafræðilegu umræðu er mótað hefur
málaralist um aldaraðir.
Kærir sig kollóttan um af markanir
Önnur verðlaun hlaut Hreinn Friðfínnsson
fyrir verk sem einnig era mjög laustengd hug-
takinu „málverk". I viðtali í fyrrnefndri bók
segir Hreinn að hann hafi ekkert á móti því að
taka þátt í málverkasýningu, hann sé orðinn
„þreyttur á endalausum rökræðum um það
hvað málverkið sé, hvar það hefjist og hvar það
endi.“ Hann segist alla tíð hafa kært sig koll-
óttan um öll skil á milli listforma.
Hreinn sýnir þrjú verk á sýningunni og
fjalla þau öll á óræðan máta um einhvern flöt
málarlistar. Verkið „Staðsetning" saman-
stendur af tveimur glerplötum, sem hvor fyrir
sig er með þremur fingraföram í gi-unnlitun-
um; gulum, rauðum og bláum. Sem slíkt er
verkið ekki málverk þó það fjalli m.a. um hefð
málverksins. Það gefur til kynna þá óteljandi
möguleika litafræðinnar sem felast í málning-
unni og vísar ennfremur til þess meðvitaða
ferlis sem felst í vinnu listamannsins og vali,
afstöðu hans til verksins og svo mætti lengi
telja. Hreinn sýnir einnig ljósmyndaverk þar
sem hann grípur litrófið í lófa sér og umbreytir
hvítu ljósi með því að beina því í gegnum marg-
strending. Þriðja verk Hreins heitir „On a
rainy day“ eða „Á rigningardegi“, en þar vinn-
ur hann með litlar málningarspýtur sem notað-
ar era til þess að gera litaprafur. Spýturnar
fær hann í málningarbúð í Amsterdam sem
sérhæfir sig í blöndun lita. Hreinn líkir ferð
sinni í búðina við uppskeruferð. Verkið verður
svo til á vinnustofunni þar sem hann hagræðir
spýtunum þannig að þær myndi „kompósisjón
sem gerir það mögulegt að upplifa hverja
spýtu hvort heldur sem er staka eða sem hluta
af heildinni." Titill verksins vísar til sjónrænna
áhrifa verksins að sögn Hreins, hver spýta
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 28. OKTÓBER 2000