Lesbók Morgunblaðsins - 16.12.2000, Page 16

%
TONAHEIMILIOG
(HEST)HÚS LISTANNA
[ miðborg Vínar hefur
gömul höll verið innréttuð
upp á nýtt og er nú
*, heimili tónanna. Annars
staðar í borginni hefur
hesthúsi verið breytt í
listamiðstöð. HARALDUR
JÓHANNSSON
heimsótti húsin.
MARKMIÐ þeirrar
stofnunar sem höllin í
miðborg Vínarhýsir
nú er að upplýsa og
kenna á skemmtileg-
an hátt. Ekki aðeins
eru tónarnir heyran-
legir heldur um leið
sýnilegir í ótal tilraunastofum, á sjö víðáttu-
miklum hæðum byggingarinnar.
Sambandið milli ævintýris og tilraunar hef-
ur verið tengt og í leiðinni gert áhugavert og
skemmtilegt.
A jarðhæð eru smáverslanir sem hafa á
boðstólum smáhluti tengda tónlist auk hljóm-
flutningstækjabúnaðar af fullkomnustu gerð.
~ A marmarahellulögðu gólfinu standa stólar
og borð fyrir kaffigesti á hluta þess og lítið
eitt til hliðar við þau er flygill, öllum frjáls til
afnota sem þekkja eitthvað til hlutverks
hans.
Á annarri hæð (1. hæð samkvæmt aust-
urrískri hefð) í glæstum sölum þessarar hall-
ar er fyrirferðarmikið minjasafn Fílharmón-
íusveitar Vínar sem hefur nú starfað í nær
160 ár. í hluta salarins er hægt að hlýða á
flutning þessarar nafntoguðu hljómsveitar,
sem var og er talin vera best allra hljóm-
sveita af sinni gerð.
Fjöldi sala á næstu hæð geyma safn tón-
anna. Hér, góður gestur, ferðu sal úr sal, í
þeim geturðu fylgst með því hvemig tón-
bylgjum er breytt úr óreglulegu tónaflæði í
skipulagða hljóma. Hvernig tónninn, titrandi
í tóminu, berst utan úr kyrrðinni. Mögulegt
%r að fylgjast með ferð hans að eyranu og
hvernig líffæri þess, hamar, steðji og ístað,
taka á móti honum.
Hvernig skynfæri eyrans greina hljóð með
tilfínningalegan boðskap, en hljóðið berst að
eyranu með 344 metra hraða á klukkustund
og má ferð þess líkja við öldu, sem fellur að
sjávarströnd.
í stóru glerröri, sem liggur á hlið fyllt til-
tölulega grófum sandi, sem bylgjast eftir
glasinu, sérð þú ýfíngu öldutoppanna, mis-
mikið eftir styrkleika hljóðsins sem sent er í
gegnum rörið.
Þú átt leið um sal þar sem finna má nokk-
urs konar hljómalandslag, hér eru frumstæð
hljóðfæri, svo sem risatromma, strengjakassi
og blástursbelgur, hljóðfæri sem geta fram-
leitt tónlist í sinni upprunalegustu mynd og
5?>ú hefur tök á að stjóma með því að styðja á
mismunandi fleti sjónvarpsmynda sem eru á
mörgum skjám á víð og dreif í salnum.
Þér er gefmn kostur á að búa til eigin
geisladisk í enn öðrum sal. Þar er allt fyrir
hendi sem til þess þarf og þú þarft enga að-
stoð, aðra en að lesa Ieiðbeiningar, sem em
allsstaðar á ensku og þýsku.
Á einhverjum stað eru tugir hátalara, sem
þú heyrir fyrst í, er þú leggur þá að eyra þér.
Þama gefst þér kostur á að nema hljóð frá
lestarstöð í Tókýó, frá Markúsartorginu í
Feneyjum eða frá Broadway í New York. I
einum hátalaranum er manneskja að ræskja
sig, í öðram einhver að kyngja, heyra má
^ljóð frá gluggahreinsun, tannbor, sög, papp-
ír að rifna o.s.frv.
■. Jú, vissulega er þetta tímafrekt ráp frá ein-
um sal til annars en svo heillandi, fræðandi
í undraheimi tónanna.
Hlustað á hinn eina sanna tón.
og skemmtilegt að tíminn víkur átakalaust úr
vegi.
I löngum sal, sem ekkert er sjáanlegt í
nema bekkur til annarrar hliðar. Þér er gert
kleift að fylgjast með hvað það tekur hljóðið
langan tíma að berast eftir endilöngum saln-
um þar sem þú situr á bekknum og þú getur
valið úr mismunandi hljóðum með því að
styðja með tánum á nótur sem er varpað á
ólfið fyrir framan bekkinn með ljóskastara.
geislanum em líka ritaðar upplýsingar um á
hvaða hljóðum þú átt völ.
Þér er gert mögulegt að skapa þína eigin
tónlist og til þess eru þér lögð upp í hendur
þau tæki sem til þess þarf. Þér ætti ekki að
mistakast því að þú heyrir tónlistina og getur
fylgst með þróun hennar jafnóðum og þú
skapar hana.
Á öðram stað hanga úr loftinu hjálmar úr
trefjaplasti, sem má skella yfír höfuð sér og
þegar hjálminum hefur verið komið fyrir er
hljóðnemi gegnt munni manns. Ætlast er til
að maður láti eftir sér að syngja í hann, t.d.
Gamla-Nóa ef ekki er annað tiltækt. Að
söngnum loknum heyrir maður hann hljóma
úr hátalara og þá með undirleik.
Fílharmóníusveit Vínar áttu kost á að
stjórna, þú þarft aðeins að setjast í tilætlaðan
stól fyrir framan stóra breiðtjaldsmynd af
hljómsveitinni sitjandi á sviði í viðbragðs-
stöðu. Um leið og þú lyftir höndum grípa
hljómsveitarmennirnir á myndinni til hljóð-
færanna og hefja leik sinn undir stjórn þinni.
Forðastu að reyna að plata hljómsveitina eða
slá hana út af laginu því að ef þú reynir það
leggja hljóðfæraleikararnir frá sér hljóðfær-
in.
Á einni hæðinni era salir til minningar um
austurrísku stóru tónskáldin, þá Beethoven,
Mozart, Schubert, J. Strauss yngri og Mahl-
er. Lítið tóntæki sem þér er fengið í hendur
segir þér í stuttu máli æviágrip hvers meist-
ara í þeim sal sem honum er tileinkaður og
um leið hljómar einhver kunn tónlist hans í
eyram þér. Þarna era gripir sem þessir menn
hafa handleikið og nótur ritaðar þeirra eigin
hendi. Öllu frábærlega vel fyrir komið og allt
er það í hófi.
Efst uppi í þessari stóru byggingu eru veit-
ingasalir með útsýni yfir þakið á Stefáns-
dómkirkju og nágrenni hennar. Þar er líka
salur sem í er eitt og annað um avant-garde-
tónlist, sem höfðar til yngri kynslóðarinnar.
Einnig er hægt er að fá afnot af litlum her-
bergjum til rannsókna á tónum eða einhverju
þeim tengdu.
Framkvæmdastjóm Húss tónlistarinnar í
Vín mun fylgjast með þróun tónvísindanna og
mun því safnið verða í stöðugri endurnýjun.
Þú hefur nú lagt að baki 2000 fermetra
sýningarsvæði og átt skilið að fá þér kaffi-
sopa, þótt ekki væri til annars en að reyna að
átta þig á nýlokinni miklu lengri og tímafrek-
ari ferð en hér tókst að koma skriflega á
framfæri, ferðalagi um þér áður lítt kunna
veröld, um litríka undraheima tónanna.
Hesthús verður listamiðstöð
Árið 1716 fól Karl VI. keisari húsameist-
aranum Fischer von Erlach að gera tillögur
að byggingu hesthúss fyrir starfsmenn hirð-
arinnar utan borgarmúra Vínar. Árið 1725 er
búið að gera skrautlega, að þess tíma venjum,
volduga frambyggingu, síðan hægt og hægt
gegnum aldirnar bætast við önnur stórhýsi á
þessu tiltekna svæði. En tímarnir breytast og
þau hætta smátt og smátt að gegna sínu upp-
ranalega hlutverki, sem sé því að vera gripa-
hús.
Á þriðja áratug nítjándu aldar er ákveðið
að þessi húsaþyrping skuli notuð til veiga-
mikilla vörasýninga. En vörasýningarnar
urðu með árunum sífellt fyrirferðarmeiri og
þar kom, að þetta svæði dugði alls ekki leng-
ur.
Á áttunda tug sömu aldar er farið að hug-
leiða að gera þessi hús og svæðið jafnvel allt
að lista- og menningarsafni austustu sam-
bandslandanna, það varð þó dráttur á fram-
kvæmdum.
Árið 1985 er orðinn almennur áhugi á því
að úr þessari húsasamsteypu og allt svæðið
skuli gert að einni allsherjar menningarmið-
stöð og hófust þá framkvæmdir að þessu
markmiði, sem miðaði hægt þar til borgin
þrem árum seinna ákvað að taka á sig kostn-
að framkvæmdanna og ljúka þeim.
Þegar svo er komið ákveður austurríska
þingið að ríkið skuli verja 2,2 milljónum shill-
inga til kaupa á stóru einkamyndlistarsafni
Leopold og er því ætlaður staður í nýbygg-
ingu á svæðinu, sem telur alls 60 þúsund fer-
metra. Þar er því eitt stærsta listaverka-
safnasvæði heims.
Rudolf Leopold, sá sem seldi ríkinu safn
sitt, hefur safnað listaverkum gegnum árin
og mun gegna vörslu þess áfram, eftir að það
opnar í nýjum húskynnum.
Þarna verða sjálfstæðar stofnanir, allt frá
barnalistarvinnustofum til sígildra risa lista-
safna, einnig listdanssalir, leikhús, arkitekta-
bókasafn og uppdrættir, upplýsingadeild fyr-
ir list-leitendur og unnendur svo og
fréttamenn.
Allt í næsta nágrenni hvert við annað, stór
listasöfn, listaskráarsöfn við hlið smárra
listatilraunastofa.
Barnaleikvöllur við hlið bókasafns hús-
gerðarlistar og uppdrátta, litlir blómagarðar
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 16. DESEMBER 2000