Lesbók Morgunblaðsins - 30.12.2000, Blaðsíða 12
HER-
MINJAR í
HVÍTANESI
Minjar um mannvirki og veru heimáms-
iiðsins á stríðsárunum sáust lengi vel
/íða, en það voru ekki aðeins braggarnir
sem hurfu, heldur hafa aðrar minjar
smám saman verið að mást út. Hval-
íjörður var mikilvægur frá hernaðarsjón-
armiði og risu herstöðvar á Miðsandi að
norðanverðu og á Hvítanesi að sunn-
anverðu. Þegar er ekið inn eftir Hvalfirði
sunnanverðum og komið fram hjá
Hvammsvík liggur vegurinn ofan við
Hvítanes, sem hallar niður að firðinum,
grasi vafið. Ofan frá þjóðveginum er þar
ekkert sérstakt að sjá en útsýnið er fag-
urt frá þessum stað inn eftir Hvalfirði.
Oegnt Hvítanesi skagar Þyrilsnes fram í
fjörðinn og sundið á milli er aðeins hálfur
innar kílómetri. Til austurs sést inn í
Brynjudal, en fyrir suðrinu gnæfir Reyni-
■ allaháls. A Hvítanesi var bújörð, en
ngt mun vera síðan hún fór í eyði.
Afieggjari liggur frá þjóðveginum nið-
eftir nesinu. Þegar þangð er komið má
<)a sjá hvar vegir hafa legið um nesið,
grasið sem víðast hvar er hnéhá beðja,
jfur miskunnað sig yfir hinar smærri
'oinjar. Eftir standa steinsteyptar tóftir
opi á nesinu og hálffallin, steinhlaðin
-■'js niðri við bryggjuna sem enn hangir
ppi. Það af henni sem stendur upp úr
jó er heillegast en sá hluti hennar sem
ilvég er uppi á ströndinni hefur molnað
niður.
Þögn og kyrrð ríktu á Hvitanesi á
íögrum haustdegi þegar ég tyllti þar nið-
ur tánni. Einhvern veginn minnti þetta á
kirkjugarð. Botnssúlur með fyrsta snjóföl
haustsins á hæstu tindum bar yfir
Brynjudalinn og spegluðust í lognkyrrum
firðinum.
BRIMSKAFL STEINUNNAR
í SANDGERÐI
A bersvæði ofan við byggðina í Sandgerði hefur verið komið fyrir áhrifamiklu listaverki eftir
Steinunni Þórarinsdóttur myndhöggvara. Viðfangsefnið er í hæsta máta eðlilegt á þessum stað:
Maðurinn annars vegar og brimskaflar hafsins hins vegar. Menn hafa marga fjöruna sopið í ver-
stöðvum á Suðurnesjum: þar er ekki ein báran stök fremur en við Landeyjasand. Eins og Grímur
segir í því ágæta kvæði: Báta flytur og flök/ báta flytur og flök.
* Stál og ál eru ákjósanleg efni til að túlka brimskaflana sem hrynja að ströndinni. Og maðurinn
stendur andspænis þessum náttúrukröftum og gefur sig hvergi. Það var vel til fundið og menn-
ingarbragur af Sandgerðingum að setja þetta verk upp við bæinn og Steinunn á heiður skilinn
fyrir það einnig. Hún hefur margsinnis sýnt hvað í henni býr.
HVALSNESKIRKJA
Kirkjan á Hvalsnesi er ein af fremur fáum steinhlöðnum kirkjum á íslandi. Þar var áður kirkja
helguð með guði Maríu Guðsmóður, Ólafi konungi, heilagri Katrínu og öllum guðs helgum mönn-
um. Steinhlaðna kirkjan var reist á árunum 1886-1887 og stóð þekktur útvegsbóndi, Ketill Ket-
ilsson í Kotvogi að þvi. Það var hins vegar múrarinn Magnús Magnússon frá Gauksstöðum í Garði
sem vann stærstan hluta verksins, svo og Stefán Eiríksson múrari í Reykjavík, sem lauk við það.
Verulega endurbætur voru síðan gerðar á kirkjunni 1945 undir eftirliti Guðjóns Samúelssonar
húsameistara ríkisins. Kirkjan á margt góðra gripa. Prægastur þeirra er legsteinn sá er Hall-
grímur Pétursson hjó í nafn Steinunnar dóttur sinnar, sem hann missti í prestskapartíð sinni á
Hvalsnesi, og varð honum mikið harmsefni. Steinninn er í kór kirkjunnar. Altaristafla er þar eftir
Sigurð Guðmundsson málara frá árinu 1867 og afsteypa af höggmynd Einars Jónssonar um Hall-
grím Pétursson.
Kirkjugarðurinn á Hvalsnesi er bæði óvenjulega stór og fallegur. Ekki er það sízt fyrir frábær-
lega fallega hlaðna veggi úr grjóti, en einnig fyrir fagran umbúnað í kringum leiði.
v
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 30. DESEMBER 2000