Lesbók Morgunblaðsins - 30.12.2000, Blaðsíða 15

Sögustund við bæjartóftir í Víðidal.
Nærri Grund í Víðidal, innarlega á Lónsöræfum.
Guðjón Jónsson
i
Snæfell bregður stórum svip yffr öræfin.
Víðidal í kvöldsólinni. Gönguleiðin niður að
Grund er um dalabrúnir þar sem klettar eru
víða en með þolinmæði tekst að finna kennileiti
og vörður. Veitingamaðurinn Rúnar og ég rák-
um lestina þennan dag og komum nú fram á
fjallsbrún hvar við sáum undurfagra göngubrú
efst í Grundardalnum. Hún var bara ekki á rétt-
um stað og beið þarna á balanum handan við
ána til að verða sett yfir glúfrið af ferðafélags-
mönnum síðsumars. Við gengum því lengra
með brúninni suður og sáum brátt vörður, en
langt fyrir neðan okkur mátti greina félagana
þar sem þeir óðu vatnsmikla Víðidalsána. Þegar
að ánni kom fórum við í vaðskó og ullarsokka og
þannig komust allir klakklaust í náttstað eftir
ævintýralega fagran dag á fjöllum.
Grund í Víðidal
Næsta dag tóku veðurguðirnnir enn á móti
okkur með glampandi sól í gróðursælum daln-
um, sannkölluðu blómavafi. Grétar Guðmunds-
son, kallstjóri ferðarinnar, vakti okkur eins og
venjulega með herópi og sagði brottför áætlaða
klukkan tólf vegna þess hve dalurinn væri un-
aðslegur, en venjulega hafði hann vakið okkur
klukkan átta.
Við bæjarrústirnar á Grund rakti Guðrún
Kvaran sögu staðarins en Árni Einarsson
Breiðdælingur sagði okkur ágæta þjóðsögu
sem átti að hafa gerst í Fljótsdal og Víðidal.
Fyrst bjó á Grund Stefán Ólafsson sterki og
Anna kona hans frá 1835 til 1840. Næstu ábú-
endur fluttu í dalinn 1847. Á þrettánda dag jóla
1848 fellur snjóflóð á bæinn og bóndinn, Þor-
steinn Hinriksson, ferst þar ásamt tveimur son-
um sínum. Eiginkonan, Ólöf Nikulásdóttir, og
dóttirin komust lífs af og ná nokkrum vikum síð-
ar við illan leik niður í Geithellnadal. Önnur
þeirra flyst síðar til Seyðisfjarðar og þar nær
annað snjóílóð að granda henni og kórónar það
umkomuleysi og hættur sem þetta afdalafólk
bjó við á nítjándu öld og Laxness gerir nær
ódauðlegt í Sjálfstæðu fólki. Síðar, árið 1883,
flyst að Grund vænn bóndi, Sigfús Jónsson, og
Ragnhildur Jónsdóttfr úr Geithellnadal og búa
þar í 14 ár. Þegar þau yfirgefa dalinn árið 1897
er beitin þorrin, fjárfellir og harðindi. Árið 1982
kom Sigfús fyrst í dalinn með Þorvaldi Thor-
oddsen og þá var hann grösugur og blómavaf í
hnésbætur. Bæjartóftirnar á Grund eru all
myndarlegar á afskekktasta bóndabýli landsins
þar sem langar dagleiðir vonj til byggða. Hafa
ýmsir sýnt því áhuga að endurreisa bæinn til
minningar um þetta harðduglega fólk.
Eftir sögustund var lagt á brattann upp dal-
inn og áætlað að hækka sig um 400 metra þá um
daginn, í allt að 730 metra hæð yfir sjó á Háási.
Þegar gengið er upp dalinn er brátt komið að
Víðidals-Þverá og með henni gengið að Hnútu-
vatni. Fjallið Suðurhnúta er í vestri en Norð-
urhnúta læsir hringnum eins og hnútur á leggj-
arbeini væru. Leiðin er auðfarin og falleg en
ekkert kvikt að sjá. Á stöku stað má sjá nýleg
spor eftir hreindýi’ en lóan bregst ekki því kvak
hennar má heyra þótt hátt sé farið. Síðan er
gengið norðan við tvö vötn og hálsadrög sem
eru þaktar ís- og veðurbörðum hleinum. Litlir
silfurtærir lækir renna við mosavaxna bakka og
að lokum seytla á marglitum steinvölum út í
vötnin. Litaspilið er óvenjulegt á vatnsósa jörð-
inni sem nýlega hefur komið undan fönninni.
Fallegir ævintýralega skýrii- gulgráir tónar
sem litaskáldum á fjöllum er einum hent að
töfra fram. Þrándaijökull skartar í norðri og við
nálgumst Geithellnadal. Snorri hafði upplýst
okkur um að gegnt niðurleiðinni væri foss sem
við skyldum stefna á, en Geithellnadalur birtist
okkur allur sem einn fossafans og erfitt að
draga einn út, öðrum fremur.
Þá vandast málið. Hvar á að leita niðurgöngu
í brattri og klettóttri fjallshlíðinni? Snorri far-
arstjóri hafði haldið sig að venju miðsvæðis í
hópnum og var með stækkað kort af svæðinu.
Við heyrum það berast frá honum að við skyld-
um gæta að máluðum gulum steinum og brátt
koma þeir í ljós hver af öðrum þangað til bratt-
inn verður æ meiri þá hverfa þeir og aðeins eitt
beint öflugt gult strik á síðasta steininum og þar
fyrir neðan ótrúlega bratt og stórsteinótt. Ekki
þykir okkur þar gott niðurgöngu og höldum nið-
ur minni brattann eilítið innar. Þar eru fannfr
fyrir neðan svo og gljúfur árinnar úr Þránd-
arjökli. Þá er sögumaður sendur niður til að
kanna nánar leiðina en hann finnur ekkert
nema klettasnasir og Geithellnaána og mikilúð-
ugan foss langt fyrir neðan. Þá er ákveðið að
senda Bjarna Vestfirðing til könnunar eftfr
kinda- og hreindýrastíg í austur og finnur hann
handan klettanípu einstigi sem hópurinn
klöngraðist niðm', fet fyrir fet. Þessi leið er
heillandi í góðu sumarveðri en eflaust vandfarin
í þoku og rigningu. Líklega sú greiðfærasta þótt
ekki beri mikið á henni við fyrstu aðkomu.
Mæðgumar sem komust af úr snjóflóðinu í
Víðidal í janúar 1848 hafa eflaust komið fram á
þetta einstigi en ekki treyst sér niður ísilagða,
snarbratta hlíðina, heldur gengið upp aftur og
út eftir dalbrúnunum þangað til smalinn góði
sem gætti búsmalans í dalnum sá þær bera við
himin á klettabrúninni 600 metrum ofai’, líklega
af einskæm tilviljun eða öllu fremur af guðlegri
forsjón.
Geithellnadalur
Strax og niður í dalinn var komið tóku við
minni daladrög sem liggja að undurfagm-ri ánni
sem fellur í mörgum minni fossum út allan dal-
inn. Eftir um það bil tveggja stunda göngu í
dalnum tók hópurinn að tjalda á grösugum
grundum og á miklu undirlendi í dalnum, hvar
við sáum tóftarbrot. Líklega frá fjárhúsum
smalans á Hvannavöllum. Seinna um kvöldið
heyrum við hvar gamalreyndur Landrover-bíll
silast inn dalinn, hægt og rólega. Þar eru komin
hjónin Jón og Inga Sólnes til að fagna okkur og
ferja fyrir okkur mestu þyngslin úr bakpokun-
um út í dalsmynnið. Það berst mikill fagnaðar-
kliður út dalinn því það er glaðvær hópur sem
þama er kominn í náttstað og þarf að ræða mik-
ið. Aðrir skríða þreyttir í pokana sína og vakna
snemma til að uppgötva að dalalæða umleikur
tjöldin.
Geithellnadalur er með lengri dölum á ís-
landi og því genginn á tveimur dögum. Ekki
vantar fegurðina, kjarrið eða grasbalana og því
undravert að þama hafi verið frekar lítil byggð.
Það leiðir svo hugann að því hvort ekki hafi ver-
ið erfitt að smala í þessum snarbröttu Aust-
fjarðafjöllum. Einhverjar gildar ástæður hljóta
liggja til þess að svo mikill kjarrivaxinn dalur
skuli ekki meira byggður hér á nítjándu öld,
þegai' hvert kotbýli vai- nytjað. Eflaust hefur
vetrarbeit gengið nærri gróðrinum hér eins og
annars staðar og Sigfús bóndi farið í Víðidal
vegna beitarinnar öðm fremur. En hjá verk-
smiðju- og tölvufólki þéttbýlisins fær hann nýtt
hlutverk og verður eflaust dýrmætur þegar
fram líða stundir. Aðalprýði dalsins er hve af-
skiptur hann er í brölti mannsins, byggingai’-
gleði og vegalagningu. Enginn sumarbústaður
var sjánlegur eða rolluhópar sem maðurinn hef-
m- tekið ástfóstri við. Hvorki hrafn né annar
fugl, engin leitandi sála nema þessi hópur sem
senn var kominn á leiðarenda. Hér er nú
ósnortin náttúraparadís þar sem stressaðfr nú-
tímamenn fá tíma til að hugsa sinn gang og
njóta lífsins. Að koma af hálendinu og í dals-
mynni þessa paradísardals er líkast afsprengi
kyrrðarinnar, áfall eftir fimm daga göngu fjarri
umferð og skarkala mannsins.
I lok ferðar merkja margir að þeir hafa tapað
einu eða fleiri kílóum án þess að hafa haft fyrir
því, enda gott fæði á íjöllum og létt í poka. Einn
göngumanna hefur lækkað háan blóðþrýsting
sinn um tugi stiga í þessari göngu. Enn aðrir
merkja að þrek og áræði hefur vaxið. Svefn og
vellíðan verðm’ betri með hveijum degi ferð-
arinnar. Glaðværð og gáski einkennir þennan
stóra samstillta hóp úr Trimmklúbbi Seltjarn-
amess og brátt eram við lögð af stað til Djúpa-
vogs í rútu þar sem gisting og lokahóf bíð’ur
okkar á hóteli staðarins. Á miðjum Berufirði
liggur glæsilegt farþegaskip við akkeri. Uti fyr-
ir er eyjan Papey þar sem írskir munkar fundu
friðsæld og vinnufrið fjarri bardagaglöðum ber-
serkjum. Sagan endm*tekur sig, hingað leita
menn friðar og kyrrðar og trúlega kunna flestir
Djúpavogsbúai’ vel við það. Þeir hafa nýlega
opnað nýtt hótel og reist safn um lífshlaup úti-
lífsmannsins Eysteins Jónssonar, fyi-ram fjái’-
málaráðheri’a, og heiðra einnig minningu
bræðranna og listamannanna Ríkarðs og Finns
Jónsona í skemmtilegu byggðasafni.
Heimildir:
Páll Ásgeir Ásgeirsson. Gönguleiðir, >
Snæfell, Lónsöræfí.
Höfundurinn er framkvæmdastjóri í Garðabæ.
f
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 30. DESEMBER 2000 1 5