Alþýðublaðið - 15.11.1984, Blaðsíða 20

20
Fimmtudagur 15. nóvember 1984
Frelsi og
jafnrétti
er aðeins
í móðurkviði
Oriana Fallaci
Bókartitill: Bréf til barns, sem al-
drei fæddist.
Höfundur: Oriana Fallaci.
Þýðandi: Halldór Þorsteinsson.
Útgefandi: Almenna Bókafélagið,
1984.
Lengd: 159 bls.
ítalski rithöfundurinn Oriana
Fallaci er skrásetjari nokkurra
bóka, sem hafa vakið mikla athygli.
Þekktastar eru tvær bækur hennar,
skáldsagan „Maður“, sem segir frá
Gríska andófsmanninum Alexand-
er Panagoulis, en hann og Fallaci
bjuggu saman á lokaskeiði ævi
hans. Þetta var undir lok herfor-
ingjastjórnarinnar í Grikklandi og
var Panagoulis myrtur af öfgasinn-
uðum hægri mönnum. Sá atburður
hafði það í för með sér að herfor-
ingjastjórnin missti endanlega ítök
sín og varð að fara frá. Strax í lif-
anda lífi var Panagoulis orðinn að
þjóðsagnapersónu, en við dauða
hans er hann gerður að þjóðhetju
og af mörgum tekinn nánast í guða-
tölu. í bók sinni tekur Fallaci
manninn, sem hún elskaði, niður af
stallinum og veitir okkur innsýn í líf
einstaklings, sem neitar að láta
draga sig í dilk, hvorki af einhverri
hugsjónastefnu, né duttlungum
tækifærissinnaða stjórnmála-
manna. Þetta er einmana maður,
sem vegna réttlætiskenndar sinnar
berst fyrir frelsi og er myrtur vegna
þeirrar baráttu sinnar.
Fallaci er fleira til lista lagt en
yrkja stórbrotna sögu um manninn,
sem hún elskaði. Áður en hún réðst
í það stórvirki var hún orðin heims-
kunn fyrir viðtöl sín við þá einstak-
linga, sem stöðugt prýða forsíður
heimsfréttanna, eins og t.d. Henry
Kissinger. Þessum viðtötum hefur
hún safnað saman í eina bók, sem
hún hefur nefnt „Viðtöl við sög-
una“. Það var reynar undir þessum
kringumstæðum, sem hún kynntist
Panagoulis. Hún var mætt til að
taka viðtal við hann þegar honum
var sleppt úr fangelsi herforingja-
stjórnarinnar, eftir að hafa setið
inni í tvö ár, kvalinn og pyntaður af
fastistunum, vegna meints morðtil-
ræðis við einræðisherrann George
Papadopoulos.
Nú hefur Halldór Þorsteinsson
þýtt bókina „Bréf til barns sem
aldrei fæddist“ og Almenna Bóka-
félagið gefið hana út. Þessi bók er
ekki mikil umleikis, en þess meira
felst undir yfirborði hennar.
Þó miklu fleira sundri mönnun-
um en sameini þá er þó tvennt sem
flestir eiga sameiginlegt: að fæðast
og deyja. Þessi bók Fallaci fjallar
um undantekninguna frá þessari
reglu, hún er bréf til barns sem deyr
áður en það fæðist. Þetta barn er
þrátt fyrir það ekki síður raunveru-
legt og gætt eigin persónuleika, en
þau börn, sem getin eru í heiminn :
og fá að takast á við lífið áður en
þau hverfa aftur á braut.
Eins og titillinn segir til um, þá er
bókin byggð upp sem bréf. Bréf
konu til lífs sem hefur kviknað í
móðurlífi hennar, án þess að það
hafi verið ráðgert.
Umhverfið er mjög andsnúið
þeim tveim. Hún er einstæð og at-
vinnuframa hennar er ógnað. Það
er sama við hvern rætt er, öllum
finnst hið mesta glapræði af henni
að ætla að fæða af sér þetta líf. Fað-
irinn ráðleggur fóstureyðingu,
sama er að segja um bestu vinkon-
una og atvinnurekanda hennar. Öll-
um virðist vera i nöp við að hún
leyfi málunum að þróast á eðlilegan
hátt. Kemur kannski ekki mikið á
óvart, því með því er hún að storka
siðareglum samfélagsins. Þó at-
burðir þessir gerist á tuttugustu öld-
inni þá gerast þeir í samfélagi, sem
lítur á það sem einn af annmörkum
konunnar að hún gangi með fóstur
og fæði af sér líf. Það eru bara for-
eldrar hennar, fulltrúar gömlu kyn-
slóðarinnar, sem eru reiðubúin að
leggja blessun sína yfir ákvarðanir
hennar.
Bókin er eintal konunnar við
fóstrið. í gegnum þetta eintal fylgj-
umst við með þróun fóstursins.
Bókin hefst á þriðju viku fósturs-
ins. Þá gerir móðirin sér grein fyrir
því hvað gerst hefur og strax þá
ákveður hún að ganga með barnið
og fæða það.
Eins og fyrr sagði eru ekki allir á
eitt sáttir með þessa ákvörðun
hennar og sjálf á hún í miklu sálar-
stríði út af henni. Lesandinn fær að
fylgjast með þessu sálarstríði mjög
náið og er Fallaci ákaflega opinská
um dýpstu hugrenningar sínar.
Snerta þær hugrenningar lesand-
ann stundum óþyrmilega og heimta
það af honum að hann taki afstöðu
til mála, sem hann oftast reynir að
leiða hjá sér. Hún færir fram rök
með og á móti því að fæða af sér líf,
og dregur upp dökka mynd af því
lífi, sem barnið á fyrir höndum
hvort sem það reynist karlkyns eða
kvenkyns.
Hún dregur upp kosti og galla
þess að vera kona. Þó að heimurinn
sé veröld karlmannsins, og allar
hetjur sögunnar séu karlmenn, allt
frá Prómeteusi sem beislaði eldinn
til „þessa Jesú, sem þeir kölluðu
son föðurins og Heilags anda, alveg
eins og konan sem ól hann af sér
hefði verið útungunarvél eða
fóstra“, þá kemst hún samt að þeirri
niðurstöðu að jafnvel þó konan
bíði næstum alltaf lægri hlut á hún
samt ekki að láta hugfallast. „Að
berjast er miklu skemmtilegra en að
sigra, að ferðast miklu skemmti-
legra en að komast á leiðarenda".
En hún segist líka verða sátt við
að barnið fæðist karlmaður. „Og ef
til vill enn glaðari vegna þess að þá
yrði þér hlíft við svo mikilli niður-
lægingu, svo mikilli kúgun og svo
miklum svívirðingum". En hvers
kyns sem barnið reynist vera, þá er
það fyrir öllu að það er manneskja.
Fallaci er ekkert að skafa utan af
hlutunum þegar hún leggur barn-
inu strax á fyrstu vikum meðgöng-
unnar lífsreglurnar: „Ég mun að-
eins biðja þig að njóta vel krafta-
verksins að vera fæddur og gefast
aldrei upp fyrir ragmennsku. Það er
skepna, sem situr alltaf um mann,
ragmennskan. Hún leitar á mann á
hverjum degi og það eru fáir, sem
láta hana ekki rífa sig í sig“. Þó að
orð þessi séu stíluð til barnsins, er
hún ekki síður að tala við sjálfa sig,
telja kjark í sig og sannfæra sig um
að hún breyti rétt, og í þriðja Iagi
talar hún til lesandans og krefst
þess að hann svari sjálfum sér þess-
ari samviskuspurningu því hver hef-
ur ekki látið undan ragmennsku i
„nafni forsjálni, í nafni hentisemi
og stundum skynsemi".
Á þessum nótum mjakast bókin
áfram eins og meðganga. Við fylgj-
umst með þroska fóstursins og
þönkum móðurinnar. Jafnframt
fáum við nasasjón af fólkinu um-
hverfis hana. Þær persónur verða
þó aldrei mjög skýrar, heldur eru
þær mótaðar af skoðunum bréfrit-
ara. Faðir barnsins verður einna eft-
irminnilegastur af þessum persón-
um og er honum lýst sem hálfgerðu
dusilmenni, þó hún fyrirgefi hon-
um þegar líður á frásögnina. Fyrstu
viðbrögð hans þegar hann fréttir að
konan er þunguð eftir hann, eru
þau að hann heimtar að hún láti
eyða fóstrinu. Þar sem hún hefur
ákveðið að ganga með barnið
bregst hún hin versta við og þó svo
honum snúist hugur og hann reyni
að bæta fyrir afglöp sín er hún alls
ekki tilbúin að fyrirgefa honum.
Það er ekki fyrr en undir lok bókar-
innar, þegar hún hefur misst fóstrið
að hún virðist taka hann í sátt:
„E.t.v. hringi ég í pabba þinn eða
eir.hvern annan og sef hjá honum í
kvöld. Ég er búinn að fá nóg af
þessu skírlífi".
Aðrar persónur bókarinnar
skipta minna máli, það eru læknar,
atvinnurekandi, vinkona og for-
eldrar hennar. Persónur þessar
koma ljósast fram í draumi, sem
hana dreymir eftir að hún hefur
fengið staðfestingu á fósturlátinu.
Þar eru haldin réttarhöld yfir henni
og þessar persónur mæta þar til að
vitna í málinu. Átti hún sjálf sök á
því að fóstrið andaðist eða er orsak-
arinnar að leita annarsstaðar. Við
því eru engin svör gefin.Þau skipta
ekki máli. Það sem er aðalatriðið í
þessum draumi er afstaða fólksins,
sem að einhverju leyti speglar skoð-
anir samfélagsins.
Til að útskýra mannlífið fyrir
barninu grípur móðirin til þess ráðs
að segja dæmisögur um sjálfa sig í
þriðju persónu. „Það var einusinni
stúlka, sem trúði á ókomna tíma“.
Allir reyndu að sannfæra hana um
að ókomnar stundir séu betri.
Presturinn með himnaríki, kennar-
arnir með því að mannkynið sé á
framfarabraut og faðir hennar með
því að réttlætið muni sigra að lok-
um. Með biturri reynslu lærist
henni að þetta er blekking: „heim-
urinn breytist en er samt alltaf sam-
ur við sig“.
Þessi dæmisaga er að mínu mati
hápunktur bókarinnar. í henni er
hörkulegt mannlífið Iátið tala sínu
máli án þess að dómur sé felldur,
það er lesandanum eftirlátið. Sömu
sögu er að segja um stúlkuna, sem
fékk ógeð á súkkulaði þó hún vissi
ekkert betra en súkkulaði, þegar
hún sá sælgætinu rigna yfir þá, sem
ökki höfðu þörf fyrir það.
Eins og sjá má í þessu er höfundi
mikið niðri fyrir. Hún er að berjast
fyrir réttlæti og fer ekki leynt með
það og hún er málsvari jafnréttis og
frelsis, þó hún viðurkenni að frelsi
og jafnrétti sé aðeins til í móður-
kviði.
Þrátt fyrir það verður bókin
aldrei þurr aflestrar, til þess er Fall-
Frh. á bls. 22