Alþýðublaðið - 02.10.1986, Blaðsíða 4

: Alþýðublaðið, Ármúla 38, 108 Reykjavík Sími: (91) 681866, 681976 Útgefandi: Blað hf. Ritstjórí: Árni Gunnarsson (ábm.)
I alþýðu- Áskriftarsíminn er 681866
T1 FT'TT'M Fimmtudagur 2. október 1986 Blaðamenn: Jón Daníelsson, Ása Björnsdóttir, Kristján Þorvaldsson, Framkvæmaastjóri: Valdimar Jóhannesson Skrifstofa: Halldóra Jónsdóttir og Eva Guðmundsdóttir 1 Setning og umbrot: Alprent hf., Armúla 38 Prentun: Blaðaprent hf„ Síðumúla 12
Kynferðisafbrot gegn börnum
NÚ VERÐUR AÐ LÁTA
TIL SKARAR SKRÍÐA
— Anna Guðmundsdóttir,
sem lengi hefur starfað hjá
barnaréttarfélagi í Örebro í
Svíþjóð, hyggst beita sér fyr
ir stofnun sams konar
félags hér á landi.
Árið 1962 birtist fyrsta rosafrétt-
in um barnamisþyrmingar í banda-
rískum blöðum. Fram að þeim tíma
höfðu slík mál legið í algeru þagn-
argildi, eins og um væri að ræða
trúarlegt „tabú“ hjá frumstæðum
þjóðum.
Það voru hjónin Ruth og Henry
Kempe, bæði geðlæknar og ráku
meðferðarstofnun fyrir taugaveikl-
uð börn, sem vöktu opinbera at-
hygli á því að um væri að ræða út-
breitt, þjóðfélagslegt mein, en ekki
einangruð tilvik eins og almennt var
talið. Þau veittu því athygli að börn-
in sem þau fengu til meðferðar voru
oft með áverka sem ekki samræmd-
ust þeim skýringum sem gefnar
voru og eftir að hafa fengið stað-
festingu á fjölmörgum afbrotum
gegn börnum, birtu þau niðurstöð-
ur sínar opinberlega.
Síðan hafa fjölmargir aðiljar á
Vesturlöndum fetað í fótspor þeirra
og hafið baráttu, sem nú síðustu ár-
in hefur dregið fram í dagsljósið
annað tabú, sem er kynferðislegt
ofbeldi gegn börnum.
Hvar liggja mörkin?
Þegar rætt kynferðislegt ofbeldi
vaknar fyrst spurningin; hvar liggja
mörkin? Hvenær telst vera um of-
beldi eða misnotkun að ræða? Þá
eru mörkin venjulega sett við kyn-
ferðislegar athafnir sem börn eða
unglingar hafa ekki skilning á eða
eru dregin inn í gegn vilja sínum,
þótt þau sýni e.t.v. ekki mótþróa
vegna þess að þau þora það ekki,
eða skilja ekki hvað er að gerast.
í Svíþjóð er skilgreiningin eitt-
hvað á þessa leið: „Kynferðislegt of-
beldi er sálræn og/eða líkamleg
vanvirðing við kynferðisrétt barna
og unglinga, framin af einhverjum
sem barnið er háð. Oftast er það
stjúpfaðir, náinn ættingi eða fjöl-
skylduvinur“
Að sjálfsögðu gildir það sama ef
um einhvern utanaðkomandi er að
ræða, en kannanir sýna að það er
algengast að verkanaðurinn sé
framinn inni á heimilum barnanna.
Það hefur einnig komið í ljós að oft
eru börnin tæld eða keypt til at-
hafna sem eru þeim ógeðfelddar og
í leiðinni er höfðað til sektarkennd-
ar þeirra sjálfra, eða óttans við að
missa það öryggi sem þeim finnst
þau ekki geta án verið. Það sem í
fyrstu virðist sakleysislegt þukl eða
leikaraskapur þróast svo smám
saman upp í annað og verra. Sem
dæmi um þessa aðferð má nefna
sænskan mann sem sótti bróður-
dóttur sína daglega í skólann, gaf
henni sælgæti og gjafir — og not-
aði hana kynferðislega frá 7 ára
aldri.
Hversu algengt er
ofbeldið?
Bandaríkjamenn eru komnir
lengst allra þjóða I því að kanna og
skrásetja tíðni kynferðislegs of-
beldis gegn börnum. Þar hafa um-
ræður og athuganir verið í gangi
Algengustu einkenni á börnum sem verða/yrir kynferðislegu ofbeldi eru þunglyndi, taugaveiklun og ótti.
fremur samband við hlutlausa
hjálparstofnun en lögreglu ef grun-
ur leikur á um misferli gegn börn-
um. Reynt er að leysa vandann, án
íhlutunar dómstólanna, með sál-
fræðimeðferð og fjölskylduráð-
gjöf, en að sjálfsögðu fer það eftir
eðli máls hvaða ráðum er beitt. Að-
alatriðið er að leynt misferli upp-
götvast og þagnarmúrinn er rofinn.
Hvernig er ástandið á ís
landi
íslensk kona, Anna Guðmunds-
dóttir, er nýlega komin til landsins
eftir margra ára dvöl í Svíþjóð. Hún
hefur starfað sem sjálfboðaliði hjá
BRIS í Örebro og verið starfsmaður
Kvennaathvarfsins þar. Þar fékk
hún fyrstu vitneskju um kynferðis-
glæpi gegn börnum á íslandi og þar
var um svo gróft brot að ræða að
meira að segja Svíum brá í brún.
Þangað leitaði íslensk kona, sem
hafði flutt til Sviþjóðar ásamt
fimm börnum sínum og stjúpföður
þeirra. í ljós koma að maðurinn
hafði framið kynferðisafbrot á öll-
um fimm börnum konunnar og það
hafði gengið svo til í mörg ár.
Heima á íslandi hafði konan reynt
að leita hjálpar hjá opinberum að-
iljum, en hvergi fengið neina úr-
lausn. Maðurinn var á sakaskrá hjá
lögreglunni.
Þegar hann hélt uppteknum
hætti eftir að þau komu til Sviþjóð-
ar leitaði konan til Kvennaathvarfs-
ins og félagsmálayfirvöld þar á
staðnum skárust í léikinn og fjar-
lægðu manninn. Samt hlaut hann
ekki dóm, því að konan var niður-
brotin á líkama og sál og treysti sér
ekki til — eða þorði ekki að leggja
fram opinbera ákæru.
í Svíþjóð byrjaði almenn um-
ræða um þessi mál ekki fyrr en upp
úr 1980 og Svíar áttu bágt með að
trúa að þvílíkt og annað eins gæti
gerst i landi þeirra. Flestum íslend-
Framh. á bls. 3
því að hafa misnotað báðar dætur
sínar kynferðislega. Af skiljanleg-
um ástæðum var ekki hægt að kæra
verknaðinn.
Hins vegar benda rannsóknir til
þess að börn sem verða fyrir líkam-
legu ofbeldi, verði í 20% tilvikum
einnig fyrir kynferðislegu ofbeldi.
Þeir sem fremja verknaðinn hafa
oft sjálfir orðið fyrir sams konar
reynslu í bernsku. Oft eru þessir
menn hlaðnir vanmetakennd og
hafa siðferðis- og félagsþroska á
lágu stigi, en greina sig lítt eða ekki
frá öðrum mönnum dagfarslega.
Afleiðingar
Börn upplifa kynferðislegt of-
beldi sem eitthvað voðalegt og alveg
óbætanlegt. Og það getur valdið
varanlegum skaða á tilfinningalífi
þeirra og þroska, sérstaklega ef þau
geta ekki sagt neinum frá því sem
kom fyrir — og það er oft. Stund-
um reyna þau að tjá sig með öðru
móti, með teikningum eða tilburð-
um þegar um ung börn er að ræða,
en venjulega fá þau aðeins ávítur
fyrir það.
Samt geta foreldrar, kennarar og
aðrir sem umgangast börnin áttað
sig á ýmsum einkennum, sem eru
sameiginleg með þeim börnum og
unglingum sem hafa orðið fyrir
kynferðislegu ofbeldi.
Börn: Algengustu einkennin eru
hræðsla, taugaveiklun og þung-
lyndi. Börnin eiga erfitt með að ein-
beita sér að aðlaga sig. Þau skrópa
í skólanum, fá martröð á nóttunni
og leiðast gjarnan út í áfengis- og
eiturlyfjaneyslu.
Unglingar: Hjá þeim eru ein-
kennin mikið til þau sömu og hjá
yngri börnum að því viðbættu að
sjálfsmorðshugleiðingar og sjálfs-
morð eru tíðari. Þeim gengur mun
verr í skóla en öðrum og hætta
snemma námi. Algengt er að þau
neyti áfengis og eiturlyfja og/eða
stundi vændi. Um það bil 70%
þeirra sem eru í meðferð vegna eit-
urlyfja og um 80% vændiskvenna
hafa orðið fyrir kynferðislegu of-
beldi innan við 18 ára aldur.
Helstu langtímaáhrif eru hjá
stúlkum kynferðisleg vandamál og
geðræn vandamál með stóraukinni
sjálfsmorðstíðni (40%), en hjá
drengjum kemur fram ofbeldis-
hneigð af öllu tagi.
Allar tölur sem hér hefur verið
vitnað til eru skv. niðurstöðum frá
SIFO, sem er virt, sænsk rann-
sóknastofnun (sams konar stofnun
og Hagvangur hér) og eins og áður
segir hafa fengist mjög svipaðar
niðurstöður í öðrum löndum
Evrópu, í Ástralíu og á Nýja-Sjá-
landi.
BRIS
Þótt Svíar séu þekktir fyrir að
sinna vel félagsmálum, þá hefur
ríkt þögn um kynferðislegt ofbeldi
gagnvart börnum þar sem annars
staðar. Síðustu 14 árin hefur samt
verið unnið markvistt að því að
kanna og kynna fyrir almenningi
eðli og umfang þessara glæpa.
Árið 1972 voru stofnuð samtök
sem nefna sig BRIS (Barnens rátt i
samhállet). Þetta eru lögvernduð
samtök, sem starfa ekki á vegum
hins opinbera, en hafa náið sam-
starf við Félagsmálastofnun og
önnur félagasamtök sem berjast
fyrir réttindum barna. Þau hafa
haldið sýningar og fræðslufundi,
skrifað blaðagreinar og haldið út-
varpserindi til að kynna almenningi
ástandið, sem var verra en nokkurn
gat órað fyrir.
Á vegum samtakanna er neyðar-
hjálp og neyðarsími fyrir börn, sem
eiga ekki í önnur hús að venda.
Þangað geta þau hringt eða skrifað
og létt á hjarta sínu, án þess að eiga
það á hættu að málið verði látið
ganga til dómstólanna eða annarra
opinberra aðilja. Mörg börn óttast
málarekstur og röskun á högum
meira en allt annað. Einnig hefur
komið í ljós að nágrannar hafa
síðustu 15—20 árin og hlutfallstöl-
ur eru miklu hærri þar en annars
staðar. Samkvæmt þeim verður
fimmta hver stúlka fyrir einhverri
Anna Guðmundsdóttir.
tegund af kynferðislegu ofbeldi í
æsku. Piltar verða síður fyrir því,
en tölurnar hækka ört hvað þá
snertir.
Á norðurlöndunum, í Vestur-
Evrópu, Ástralíu og Nýja-Sjálandi
Iiggja fyrir tölulegar upplýsingar-
skv. könnunum sem gerðar hafa
verið og tölurnar eru mjög svipaðar
í öllum þessum löndum. Sam-
kvæmt þeim verður 8.—12. hver
stúlka fyrir kynferðislegu ofbeldi
innan við 18 ára aldur, en einn
drengur af hverjum 30—50. Al-
gengast er misferli gegn börnum á
aldrinum 8—12 ára.
Þeir sem tæla eða neyða börn til
fylgilags eru í 85—95% tilvikum
karlmenn, en í 10% tilvika eru það
konur.
Það er útbreiddur misskilningur
að það séu einungis börn lágstéttar-
foreldra sem verða fyrir kynferðis-
legu ofbeldi. Það kemur fyrir í öll-
um stéttum og starfsgreinum. Til
dæmis varð yfirdómari í einu af
fylkjum Bandaríkjanna uppvís að