Alþýðublaðið - 26.06.1987, Qupperneq 4

R
ÍIMBIIBIfBIP
Föstudagur 26. júní1987
250 DOLLARA SEKT FYRIR EINN REYK!
Andreykinganámskeið I New York. Hræðslubandalag hinna dyggðugu.
New York á góðri
leið með að verða
reyklaus
Dr. C. Everett Koop gegnir starfi
sem hvergi í heiminum á sinn líka.
Hann er skurðlæknir af æðstu
gráðu, nokkurs konar yfirlæknir
bandarísku þjóðarinnar. Sem slík-
ur hefur hann glæsilegan einkennis-
búning, nokkur heiðursmerki og
titilinn „Surgeon General“ sem er
einn af heiðurstitlum hersins og
loks svarinn óvin, sem hann berst
gegn, reykingarnar.
Árum saman hefur hann háð
grimmilega baráttu gegn tóbakinu
og öllum áhangendum þess. í heil-
síðuauglýsingum og með þrumandi
ræðum eggjar hann þá sem ekki
reykja til andspyrnu gegn ósóman-
um. Næstum daglega kemur hann
fram á sjónvarpsskerminum og
kynnir lokatakmark baráttunnar:
„Árið 2000 skal ekki verða einn ein-
asti reykingamaður í Bandaríkjun-
um.“
Nú hefur Koop unnið mikinn
áfangasigur. New York er fallin. Frá
7. maí sl. hafa nikótín-andspyrnu-
menn ráðið þar lögum og lofum.
Þar hafa reykingar verið bannað-
ar innan dyra í öllum opinberum
byggingum. Reykingamenn hafa
verið hraktir út úr járnbrautar-
stöðvum, flugstöðvarbyggingum,
mörkuðum, sportmiðstöðvum og
leigubílum. Stærri veitingahúsin
hafa komið upp sérstökum reyk-
svæðum og fokið er í síðasta skjól
reykingamannsins, það að laumast
á klósettið til að reykja. Nú er að-
eins hægt að iðka ósiðinn á börum,
á hótelherbergjum, í tóbaksbúðum
— og heima hjá sér auðvitað og í
lokuðum samkvæmum þeirra sem
enn reykja.
Háar sektir
Fjöldinn allur af siðferðisvörð-
um í þágu hins opinbera eiga að sjá
um að reglurnar séu haldnar. Refs-
ingar fyrir ólöglegar reykingar eru
töluvert harðar — 1000 dollarar
fyrir þann sem líður reykingar á
sínu umráðasvæði og 250 dollarar
fyrir óbótamanninn sjálfan. Reyk-
bannið í New York er mesti sigur
bindindismanna síðan á bannárun-
um og reglurnar einhverjar þær
áhrifamestu sem um getur í þá veru
að breyta lífsvenjum fólks, eins og
blaðið „Time“ orðar það.
í 40 fylkjum Bandaríkjanna eru
reykingar bannaðar í opinberum
byggingum og í um 800 borgum
hefur verið komið á sams konar
reykbanni og í New York — með því
fororði vitaskuld að reykingabann-
ið bitni fyrst og fremst á fyrirtækj-
unum, en ekki peningabuddunni.
Þannig fór í Beverley Hills, þar
sem kvikmyndastjörnur og kvik-
myndaframleiðendur eru fjöl-
mennir. Eftir að reykingabanni
hafði verið komið á í vetur, skv. til-
skipun, datt aðsókn að veitingahús-
um niður í 65%. Bannið var þá af-
numið í veitingasölum hótelanna á
þeim forsendum að: „Franskir og
ítalskir kvikmyndajöfrar geti ekki
rætt viðskipti án þess að hafa sígar-
ettu i munninum.“
Koop og félagar unnu umtals-
verðan sigur í byrjun ársins, þegar
tókbaksbanni var komið á í öllu
skrifstofuhúsnæði á vegum hins
opinbera, 6800 stöðum samtals.
Síðan hefur verið þröng á þingi á af-
mörkuðum reykingasvæðum, sem
oft eru harla óvistleg. í dómsmála-
ráðuneytinu t.d., verða reykinga-
menn að flýja inn í framköllunar-
herbergi til að reykja og í Pentagon
eru reykingar aðeins leyfðar á fáum
afmörkuðum snyrtiherbergjum,
þaðan sem reykbólstrarnir stíga
upp eins og frá brennandi húsi.
Krossferðin fór virkilega að bera
árangur árið 1986, þegar Koops
hafði birt skýrslu sína um skaðsemi
óbeinna reykinga. í rannsókninni
var komist að þeirri niðurstöðu að
óbeinar reykingar valdi sjúkdóm-
um, s.s. krabbameini hjá þeim sem
ekki reykja. Hershöfðinginn varð
þó að viðurkenna að sannanirnar
fyrir þessu væru ekki óyggjandi.
Félagslegt vandamál
Síðan hefur verið litið á reykinga-
fólk í Bandaríkjunum sem félags-
legt vandamálafólk, sem færir með-
bræðrum sínum sjúkdóma og jafn-
vel dauða. Ein af þeim rannsóknum
sem Koop vitnar til — og aðrir sér-
fræðingar efast um — sýnir að á ári
hverju deyi milli 500 og 5000 reyk-
lausir Bandaríkjamenn af lungna-
krabba vegna óbeinna reykinga.
„Það er tímabært að snúast til
varnar“, segir Koop við bandamenn
sína og andstæðingarnir eiga raun-
verulega sífellt meira í vök að verj-
ast.
Margir íbúðareigendur leggja
blátt bann við reykingum í sínum
húsum. Á götunni eru þeir sem
reykja litnir illu auga og þeir sem
staðnir eru að reykingum á bann-
svæðum geta átt von á að sígarettan
sé rifin út úr þeim. í Los Angeles
var reykingamaður stunginn á hol
fyrir það eitt að kveikja sér í sígar-
ettu.
Það gagnar ekkert þótt umburð-
arlyndir einstaklingar hvetji til hóg-
værðar, eins og rithöfundurinn
William Buckley gerði í grein í
International Herald Tribune.
„Hafið samúð með þeim reykinga-
sjúku“. Annar rithöfundur, Gay
Talese lýsir tóbaksþrælunum sem
nýrri tegund „niggara“. Taugasér-
fræðingurinn og prófessorinn
Friedrich Hacker lýsir andreyk-
ingaæðinu sem nú hefur gripið um
sig sem „hræðslubandalagi hinna
dyggðugu”.
Þar sem reykingafólk í Banda-
ríkjunum er nú nánast orðið eins og
hermenn á jarðsprengjusvæði, þá
fjölgar þeim nú óðfluga sem segja
skilið við sígarettuna. I New York er
biðröð alls staðar þar sem haldin
eru námskeið til að venja fólk af
reykingum.
„Ég er orðinn dauðhræddur“,
segir Richard Voss forstjóri og stór-
reykingamaður, sem telur sig nauð-
beygðan til að hætta að reykja.
„Bráðlega verður ekki eftir einn
einasti staður í allri New York, þar
sem hægt er að reykja í friði“, segir
hann.
MANNFJOLDASPRENGING I AFRIKU
Ibúar jarðarinnar
verða bráðlega fimm
milljarðar. Níu af
hverjum tíu börnum
fœðast í þriðja heim-
inum og fólksfjölgun-
in í Afríku er meiri
en nokkurs staðar
annars sta'ðar.
Eftir fáeinar vikur verður mann-
fjöldi í heiminum kominn i áður
óþekkta stærð og hefur þá náð
fimm milljarða markinu. Mann-
fjöldasjóður Sameinuðu þjóðanna,
UNFPA, hefur valið 11. júlí sem
„fimm milljarða-daginn“, sem
verður notaður til hvers kyns upp-
lýsingastarfsemi um allan heim.
„Hækkandi meðalaldur og
minni ungbarnadauði hefur verið
áfangi sem hægt var að gleðjast yf-
ir, en sá vegvísir bendir ekki endi-
lega í áttina að Paradís", segir í ár-
legri skýrslu UNFPA.
Níu af hverjum tíu börnum fæð-
ast nú í þriðja heiminum og „Af-
ríka vex með slíkum ógnarhraða að
hvergi eru dæmi um annað eins í
öðrum heimshlutum", segir þar
ennfremur.
Mannfjöldasérfræðingar hjá
Sameinuðu þjóðunum áætla að
fimm milljarðasti íbúinn fæðist um
miðjan júlí. Það var komið fram á
19. öld í sögu mannkynsins þegar
jarðarbúar urðu einn milljarður,
einni öld síðar voru þeir orðnir tveir
og tæplega hálfri öld síðar voru þeir
orðnir þrír.
Mannfjöldavandamál
í skýrslunni er lögð áhersla á
aukin vandamál samfara hinni öru
fólksfjölgun. Bent er á samband
fólksfjölgunar og umhverfiseyðing-
ar og t.d. staðhæft að meira en
helmingur af timburframleiðslu
heimsins fari í eldsneyti, sem veldur
því að skógar heimsins eyðast óð-
fluga.
I skýrslunni segir að það sé fyrir-
sjáanlegt hver áhrif þróun fólks-
fjölgunar í heiminum hefur. Ann-
ars vegar er óheft fólksfjölgun sem
getur ekki leitt til annars en neyðar-
ástands; hins vegar er hægt að velja
leið þar sem gætt er samræmis milli
manns og náttúru og komandi kyn-
slóðir njóta góðs af.
Tíu milljarðar árið 2087
Á hverjum degi fjölgar íbúum
jarðarinnar um 220.000. Á einu ári
eru það 80 milljónir — eða sem
svarar til íbúafjölda Etíópíu,
Tanzaníu og Kenya samanlagt.
Ef mannfjöldi eykst með sama
hraða hér eftir sem hingað til, þá
mun sex milljarða markinu verða
náð í upphafi ársins 2000, sjö mill-
jarða markinu þegar árið 2010 og
átta milljarða markinu árið 2022.
Það er ekki fyrr en árið 2087, þegar
íbúar jarðar verða orðnir 10 mill-
jarðar, að búist er við að jafnvægi
hafi náðst.
„Eftirlit með mannfjölda er þýð-
ingarmesti þátturinn í allri áætl-
anagerð og öll þróun ræðst af því
hve ört fólkinu fjölgar“, sagði dr.
Sadik, nýkjörinn framkvæmda-
stjóri UNFPÁ á blaðamannafundi í
Kaupmannahöfn nýlega. „Það er
skilningur á því sem við óskum að
komist til sem flestraf
Hún sagði að barn nr. fimm mil-
jarðar muni að öllum líkindum
fæðast í þróunarlandi þar sem
mannfjölgun er ör, sem aftur þýðir
að lífslíkur þess eru langtum minni
en þar sem mannfjöldaaukning er
hægari.
Skýrsla UNFPA gerir ítarlega
grein fyrir sambandinu milli mann-
fjöldaþróunar og efnahagsþróunar
viðkomandi lands og skýrt með
samanburði milli Brasilíu og Jap-
ans, sem höfðu árið 1960 um það bil
sömu tekjur á hvern íbúa. Hagvöxt-
ur hefur verið mjög svipaður í þess-
um tveimur löndum, en í dag er
þjóðarframleiðsla á hvern ein-
stakling í Japan meira en sjö sinn-
um hærri en í Brasilíu.
Alþjóðleg viðurkenning á sam-
bandi mannfjöldaþróunar og ým-
issa efnahagslegra vandamála hef-
ur látið á sér standa. í kringum 1960
var eftirlit með mannfjölda nánast
tabú hjá Sameinuðu þjóðunum, að
sögn dr. Sadik. En nú hafa UNFPA
og fleiri stofnanir í tvo áratugi unn-
ið að því að kortleggja þróun fólks-
fjölgunar í þriðja heiminum og gert
fjölskylduáætlanir á þeim grund-
velli.
UNFPA hefur 150 milljónir doll-
ara til ráðstöfunar árlega, sem eru
frjáls framlög frá 94 löndum, Þessi
upphæð væri mun hærri, ef Banda-
ríkin greiddu sinn skerf. En fyrir
tveimur árum varð andstaða gegn
fóstureyðingum í þriðja heims
löndum til þess að Bandaríkir.
drógu aðstoð sína til baka. Önnur
lönd hafa hins vegar aukið framlag
sitt, Japan til dæmis, sem hefur gert
stofnuninni kleift að halda starfinu
áfram.
Dr. Nafis Sadik var útnefnd sem
framkvæmdastjóri UNFPA fyrir
rúmum mánuði og tók við starfinu
af Rafael M. Salas, sem lét það
verða sitt fyrsta verk að ganga frá
ársskýrslu UNFPA fyrir árið 1987.
Dr. Sadik er pakistönsk kona,
læknir að mennt og hefur unnið hjá
UNFPA síðan 1971.
Fólksfjölgunin ( Afrlku er’svo mikil um þessar mundir að hvergi eru
dæmi um annað eins.