Alþýðublaðið - 19.09.1987, Blaðsíða 8
8
Laugardagur 19. september 1987
í MANNA MINNUM
Paul Thomson, The Voice of the Past, Oral History, Oxford, 1978.
NÝJAR VORUR
KOSTA BODA KOSTA BODA
Kringlan, sími 689122
Bankastræti 10. Sími: 13122.
i.
„ísland byggðist fyrst úr Noregi á
dögum Haralds ins hárfagra, Hálf-
dánarsonar ins svarta, í þann tíð, að
ætlun og tölu þeirra Teits fóstra
mins, þess manns, er ág kunna
spakastan, sonar ísleifs biskups, og
Þorkels föðurbróður míns, Gellis-
sonar, er langt mundi fram, og Þur-
íðar Snorradóttur goða er bæði var
margspök og óljúgfróð, er ívar
Ragnarsson loðbrókar lét drepa Ed-
mund inn helga Englakonung. En
það var átta hundrað og sjötugum
vetra eftir burð Krists, að því er rit-
að er í sögu hans.“ Haft hefur verið
fyrir satt, að á þessum orðum hafi
Ari Þorgilsson hafið íslenska
sagnaritun með heimildum.
Á öðrum heimildum en munn-
legum átti Ari Þorgilsson ekki völ.
Aftur á móti studdist Beda prestur
hinn æruverðugi bæði við ritaðar
heimildir og munnlegar, þegar
hann tók saman Sögu ensku kirkj-
unnar og þjóöarinnar, það sagn-
fræðirit, sem mestar líkur eru á, að
Ari Þorgilsson hafi þekkt. í for-
mála skýrði Beda frá heimildum
sínum, skjallegum og munnlegum.
Heredetes frá Halicarnassus, —
svo að á sé að ósi stemmd, — leitaði
á ferðum sínum munnlegra heim-
ilda að hinni miklu Sögu sinni, en
kvaðst aðeins neyta þeirra að yfir-
veguðu máli. Frá Egyptalandi sagði
hann svo á einum stað: „Fleira var
það lika, sem ég heyrði presta Hef-
æstus segja í Memphis, og ég brá
mér raunar líka til Þebes og Helio-
polis beinlínis í því skyni að heyra,
hvort saman bæri frásögnum presta
í þeim borgum og prestanna í
Memphis. Sagt er, að í Helíopolis sé
hina lærðustu Egypta að finna. Mér
er ekki í mun að hafa eftir það, sem
mér var sagt af egypskum trúar-
brögðum nema nöfn guðanna, því
að ég held ekki, að ein þjóð viti
miklu meira um þá hluti en önnur.“
II.
Sá af hinum miklu sagnfræðing-
um 19. aldar, sem mest lagði sig eft-
ir munnlegum heimildum var Jules
Michelet. Hann hafði verið skipað-
ur forstöðumaður sögudeildar
franska þjóðskjalasafnsins 1831, og
á því sámdi hann Frakklandssögu
sína 1835—1867. í eftirmála annars
bindis hennar, eins konar óði til
skjallegra heimilda, komst hann
svo að orði:
„Sigri munum við hrósa, því að
við erum hið dauða. Alit ber til
okkar, og allar byltingar leggja
okkur lið. Sigurvegarar sem sigraðir
koma til okkar, áður en lýkur.
Heilu og höldnu er konungdæmið
til okkar komið, eins og það leggur
sig . . . lyklar Bastillunnar . . .
flutningsskjal mannréttindayfirlýs-
ingarinnar. — Þegar ég gekk inn í
þessar grafhvelfingar skjala, inn á
þennan dýrðlega legstað þjóð-
skjala, var það af mér að segja, að
mér var skapi næst að hrópa . . .
„Héðan í frá er þetta verustaður
minn, hér bý ég um mig; til þess hef-
ur hugur minn staðið . . . Mitt I
þögninni varð ég hins vegar brátt
áskynja hræringa, sem hinu lífvana
heyrði ekki til. Skjöl þessi og bréf,
sem svo lengi höfðu verið sjónum
hulin, þráðu að sjá dagsins Ijós; þau
eru nefnilega ekki úr pappír, heldur
úr lífi fólks, héraða og þjóða . . .
ÖIl áttu þau líf sitt og tungutak, og
kór þúsund radda umlykja þau höf-
undinn . . . Þegar angan þeirra
lagði að vitum mér, sá ég þau rísa
fyrir hugskotssjónum mínum. Upp
úr gröf sinni lyfti einn höfði, annar
hendi eins og í Dómsdegi Michel-
angelo eða Dauðadansinum. Seið-
þrungin dans þeirra kringum mig
hef ég í þessu verki reynt að vekja
upp.“
Engu síður var Michelet þannig
umhugað unr skjöl en ströngustu
sagnfræðingum þýska skólans um
hans daga, en þegar hann bjóst til
að rita sögu frönsku byltinarinnar,
taldi hann sig ekki geta stuðst við
ritaðar heimildir einvörðungu. Og í
10 ár vann hann skipulega að söfn-
un munnlegra frásagna af bylting-
unni. Sjálfur var hann fæddur
1798, í París, og tilfinning fyrir bylt-
ingarskeiðinu var honum í blóð
borin. Á þessar frásagnir, sem hann
skráði eftir fólki, leit hapn sem
mótvægi við opinberar skjallegar
heimildir. Um þær fór hann þessum
orðum:
„Þegar ég tala um munnlegar frá-
sagnir, á ég við þjóðlegar arfsagnir,
sem nema má af vörum fóiks hér og
þar og sem allir kunna og hafa yfir,
sveitafólk, bæjarbúar, gamlir
menn, konur og jafnvel börn og
sem sagðar eru í þorpskrám á
kvöldin og sem orðræður vegfar-
enda ber að, sem áð hefur á þjóð-
vegi og tekinn hefur verið tali, fyrst
frá keisaraskeiðinu og síðan frá
byltingarskeiðinu. “
Munnlegar frásagnir voru Mich-
elet þannig ábendingar um þjóðleg
viðhorf fólks til nýlegra atburða í
sögu sinni, en að sjálfsögðu brengl-
uð eða óbrengluð, söguleg stað-
reynd í sjálfu sér.
III.
Fyrr á öldum studdust jafnvel
hinir færustu sagnfræðingar í
miklu ríkara mæli við munnlegar
heimildir en ritaðar. Því máli
gegndi um Francesco Guicciardini,
er hann tók saman Sögu Flórens,
sem merkur áfangi þykir I sagnarit-
un, og líka um Edward Hyde, jarl af
Clarendon, er hann samdi Sögu
uppreisnarinnar og borgarastyrj-
aldarinnar á Englandi. En frá önd-
verðri 19. öld hafa munnlegar heim-
ildir einkum verið notaðar til upp-
fyllingar rituðum heimildum og til
samanburðar við þær við ritun
samtíðarsögu, ævisagna og héraðs-
sagna. Á bóksöfnum geta menn
gert sér leik að því að taka sér I hönd
erlendar bækur um samtíðarsögu
og tína úr formála þeirra langa eða
stutta upptalningu á heimildar-
mönnum, sem höfundi veittu við-
tal. Litlu færri heimildarmanna er
getið í formála ævisagna samtíðar-
manna eða manna af undanfarandi
kynslóð ellegar í formála héraðs-
sagna.
Á undanförnum áratugum hafa
héraðssögur notið vinsælda og ryki
verið strokið af nokkrum gömlum
slíkum ritum. Ein þeirra er Mann-
eðlið eins og það birtist í sögu
Myddle, sem maður að nafni Rich-
ard Gough setti saman í Shrepshire
1700—1706, en ekki var út gefin
fyrr en 1833. I fyrstu lýsti Gough
húsum I þorpinu og síðan kirkj-
unni. Frá bekkjarstúkum hennar
víkur hann sögu að fjölskyldum
þeim, sem í þeim sátu, högum
þeirra, frama og ávirðingum. Lýkur
hann upp fyrir lesandanum daglegu
lífi fólks í ensku sveitaþorpi á upp-
hafi 18. aldar.
Víða hefur verið getið athugunar
á lífi og viðhorfum fólks í Kali-
forníu á 7. áratugi 19. aldar, sem
bandarískur blaðaeigandi og útgef-
andi, H. H. Bancroft, stóð fyrir, en
sér til aðstoðar hafði hann tugi að-
stoðarmanna. Viðmælendur þeirra
voru taldir í þúsundum fremur en
hundruðum. Athugun Bancrofts
var þannig undanfari athugana fé-
lagsfræðinga á þessari öld að
nokkru leyti.
IV.
Verkalýðssaga er ýmist þjóð-
málasaga eða alþýðusaga. Á annan
bóginn fjallar verkalýðssaga um
myndun félaga launþega á ýmsum
sviðum, um hækkuð laun og bætt
kjör í sinni grein; um samtök verka-
lýðsfélaga á hinu sama sviði um
stofnun lands- eða landshlutasam-
taka; um viðleitni samtaka verka-
lýðsins til að hafa áhrif á stjórn
bæja og ríkis með því að bjóða
fram í kosningum og að stofna
stjórnmálaflokka; um fræðilega
framsetningu á félagslegum hags-
munum og sjónarmiðum launþega; (