Alþýðublaðið - 20.04.1988, Blaðsíða 5

Miövikudagur 20. apríl 1988
5
UMRÆÐA
Birgir Árnason
skrifar
VIDSKIPTAHALLINN OG
VERKFALL VERSLUNARFÓLKS
Viðskiptahallinn og yfirvofandi verkfall verslunarmanna eru greinar af sama meiði.
Nú eru blikur á lofti, eins
og mönnum er tamt aö segja
þegar þeir vilja taka sérstak-
lega djúpt í árinni. Viðskipta-
hallinn er meiri en við verður
unað. Að mati formanns þing-
flokks Framsóknarflokksins
er viðskiptahallinn hvorki
meira né minna en brjálæðis-
legur. Og að kvöldi sumar-
dagsins fyrsta hefst verkfall
verslunarmanna víöa um land
og er því spáð að það verkfall
geti orðið bæði langt og
strangt. Ég mun hér á eftir
leiða rök að því að viðskipta-
hallinn og yfirvofandi verkfall
verslunarmanna séu þegar
öllu er á botninn hvolft grein-
ar af sama meiði.
Viðskiptahallinn
Lítum fyrst á viðskiptahall-
ann. Spár um framvindu efna-
hagsmála á þessu ári benda
til þess að halli á viðskiptum
við útlönd geti orðið einhvers
staðar á bilinu 10-15 milljarð-
ar króna. í krónum talið er
þetta mun meiri viðskipta-
halli en á síðasta ári þegar
hann varð um 7 milljarðar
króna. Munurinn er hins veg-
ar minni ef miðað er við hlut-
fall af þjóðartekjum. í fyrra
varð viðskiptahallinn um
31/2% af þjóðartekjum en á
þessu ári gæti hann orðið á
bilinu 4-6% af þjóðartekjum
ef spár ganga eftir. Þessar
tölur gefa reyndar til kynna
að breytingin frá síðasta ári
sé ekki jafnmikil og ætla
mætti af því umtali sem við-
skiptahallinn hefur fengið að
undanförnu. Með þessu er ég
þó alls ekki að mæla þessum
viðskiptahalla bót. Hann
verður ekki fjármagnaður
meö öðru en erlendum lán-
tökum eða gjaldeyrisforða
landsmanna og er hvorugur
kosturinn góður.
En af hverju stafar þessi
viðskiptahalli? Einkum
tvennu: í fyrsta lagi af þvi að
verðlags- og gengisþróun
undanfarin tvö ár hefur gert
þaö að verkum að innflutn-
ingur hefur sífellt orðið ódýr-
ari í samanburði við innlenda
framleiðslu, m.ö.o. raungengi
krónunnar hefur sífellt farið
hækkandi. í öðru lagi af þvi
að í góðæri siðustu ára hafa
útgjöld þjóðarinnar á öllum
sviðum vaxið hröðum skref-
um og raunar meira en þjóð-
artekjur. Þetta tvennt —
hækkandi raungengi og vax-
andi þjóðarútgjöld — hefur
haft í för með sér mikla aukn-
ingu innflutnings sem út-
flutningstekjur þjóðarinnar
hrökkva ekki lengur fyrir þótt
þær hafi aldrei áður verið
jafnmiklar.
Óánægja verslunarfólks
Lítum næst á óánægju
verslunarfólks. Hún stafar
auðvitað af vanda af lágum
launum. En að þessu sinni
hefur ýmislegt orðið til þess
að gefa óánægju verslunar-
fólks með laun sín byr undir
báða vængi. Meðal verslunar-
reka nokkrar stoðir undir til-
gátuna sem ég setti fram hér
að framan um að viðskipta-
hallinn og verkfallsboðun
verslunarfólks séu greinar af
sama meiði. Að lokum langar
mig til að draga af henni
nokkrar ályktanir varðandi
efnahagsstjórn á næstunni.
Ég geng út frá tvennu: Ann-
ars vegar því að nauðsynlegt
sé að draga úr viðskiptahall-
anum. Hins vegar því að
nauðsynlegt sé að lagfæra
kjör ýmissa hópa í samfélag-
inu.
Einkum er um tvær leiðir
að ræða til að draga úr við-
skiptahallanum: Gengisfell-
ingu eða beinan samdrátt
þjóöarútgjalda. Raunar mætti
nefna hér til sögunnar þriðju
leiðina, nefnilega höft á inn-
flutning, en sú leið væri í
raun skref aftur á bak í þróun
viðskiptahátta hér á landi og
ég ætla ekki að gera hana að
umtalsefni. Hvor leiðanna
tveggja er fýsilegri?
Fyrri leiðin er sú sem æv-
inlega hefur verið farin þegar
svipað hefur verið ástatt í ís-
lenskum þjóðarbúskap og
nú. Gengisfelling breytir hlut-
fallinu milli verðs á innlendri
framleiðslu og innflutningi
innlendri framleiðslu í hag og
verðbólgan sem fylgir i kjöl-
far gengisfellingarinnar rýrir
almennan kaupmátt og þar
með útgjöld þjóðarinnar.
Hvort tveggja dregur úr inn-
flutningi. Eg held að óhætt
sé að segja að þessi leið hafi
reynst afar illa. Hún leysir í
raun engan vanda heldur velt-
ir honum fram í tímann og
víst er að hún deilir aðlögun-
arvandanum í mestum mæli
til þeirra sem síst geta borið
hann.
Síðari leiðin yrði hins veg-
arekki sársaukalaus. Hún
gæti til dæmis falist í hækk-
un skatta, minnkun opinberra
útgjalda, einkum til fram-
kvæmda, og ströngu aðhaldi
að erlendum lántökum.
Áframhaldandi hækkun á
raungengi krónunnar, sem
leiðiraf föstu gengi krónunn-
ar á sama tíma og verðlag
hækkar meira innanlands en
erlendis og háir vextir myndu
án efa riða einhverjum fyrir-
tækjum í útflutnings- og
samkeppnisgreinum að fullu.
Þetta gæti vissulega komið
harkalega við einhver lítil
pláss en jafnvist er að það er
ekkiskynsamlegt aö skapa
öllum starfandi fyrirtækjum
viðunandi rekstrarskilyrði.
Þau eru einfaldlega ekki
þjóðhagslega hagkvæm. Með
beinum ráðstöfunum til að
draga úr þjóðarútgjöldum
ætti hins vegar að vera hægt
aö útdeila aðlögunarvandan-
um með markvissari og sann-
gjarnari hætti en með verð-
bólgunni einni saman. Er
ekki kominn tími til að revna
i fúlustu alvöru nýjar leiðir
við stjórn islenskra efnahags-
mála fremur en hjakka si'eht
i sama farinu ?
„Er ekki kominn tími til ad reyna í fúlustu alvöru nýjar leiöir vid stjórn islenskra efnahagsmála en ad hjakka
sífellt I sama farinu eins og gengisfellingu, beinan samdrátt þjóöarútgjalda eöa innflutningshöft," spyr Birgir
Árnason hagfræðingur í umræðugrein sinni.
manna eru áreiðanlega stórir
hópar fólks sem hafa verið
tiltölulega afskiptir í góðæri
siðustu ára. Þetta á t.d. við
um afgreiðslufólk í verslun-
um og þá sérstaklega
afgreiðslukonur í stórmörk-
uðum. Þó er þetta fólkið sem
hefur verið í bestri aðstöðu
til að átta sig á þvi hversu
mikið og almennt góðærið
hefur verið. Afgreiðslufólk
sér beinlinis hvað aðrir hafa
á milli handanna af þeirri ein-
földu ástæðu að það tekur
við peningum þeirra. Það á
þvf hægt með að bera eigin
kaupgetu saman við það sem
aðrir geta leyft sér.
Á sama tíma og verslunar-
fólk hefur borið skarðan hlut
frá borði i góðærisveislunni á
þaö sama ekki við um versl-
unina sjálfa, a.m.k. ekki versl-
unina á höfuðborgarsvæðinu.
Nákvæmlega sömu aðstæð-
ur og liggja að baki viðskipta-
hallanum — þ.e.a.s. hækk-
andi raungengi krónunnar og
vaxandi þjóðarútgjöld — hafa
stuðlað að miklum uppgangi
í verslun. Talsmenn verslunar-
innar geta að sjálfsögðu bent
á að afkoma margra verslun-
arfyrirtækja sé ekki sérlega
góð um þessar mundir. Það
stafar þó ekki af þvi að
afkomuskilyrði verslunarinnar
séu slæm — þau hafa senni-
lega sjaldan eða aldrei verið
betri en undanfarin misseri.
Laka afkomu i verslun nú má
líklega að mestu rekja til
mikillar fjárfestingar í versl-
unarhúsnæði og erfiðrar
greiðslustöðu af þeim sök-
um. Það er að vonum að
verslunarfólk spyrji hvers
vegna ævinlega skuli vera til
fé í fjárfestingar en aldrei til
að hækka laun.
Ég læt hér liggja milli
hluta óánægju verslunarfólks
með sífellt lengri opnunar-
tíma verslana. Verslunarhætt-
ir eru að breytast hér á landi i
þá veru að sífellt stærri hluti
viðskipta fari fram utan hefð-
bundins opnunartíma versl-
ana. Þetta kann að vera skýr-
ingin á þvi að verslunareig-
endum virðast reiðubúnirað
greiða fyrir mikla yfirvinnu
þótt þeirvilji sem minnst
hrófla við dagvinnulaunum.
Kannski verður næsta skrefið
í þessum málum að verslanir
opni síðar á deginum en nú
er.
Aðgerðir í
efnahagsmálum
Ég þykist nú vera búinn að