Alþýðublaðið - 25.11.1988, Blaðsíða 5

Föstudagur 25. nóvember 1988
5
Árni Gunnarsson alþingismaður.
í þjóöfélaginu í ríkari mæli
en dæmi eru til um, gjaldþrot
fyrirtækja og einstaklinga,
upplausn heimila, andleg
áþján gerviþarfa og
ómennsks lífsgæðastuöuls
færir fjölda karla og kvenna
inn í myrka nótt vonleysis.
Þjóóin leitar aö lausnaroröi
og hún vill pólitískt afl, sem
getur snúið óheillaþróun til
betri vegar.
Ef þetta er ekki jarðvegur
fyrir öflugan jafnaöarmanna-
flokk, þá veit ég ekki hvenær
betur hefur veriö plægt. —
Nú er þjóðfélagslegt veóurfar
til aö skapa. Ég skora á okkur
öll aö ganga út á akurinn
meö þann einaröa vilja í far-
teskinu, aö móta nýtt og
voldugt stjórnmálaafl, —
flokk, sem sameinar jafnaöar-
og félagshyggjufólk. — Þetta
tekur tíma, en þaö verður að
taka til starfa. Ef ekki nú, þá
skulum vió hætta að minnast
á þennan gamla og nýja
draum.
Átökin í efnahagslífi þjóð-
arinnar hin síöari árin, hafa
vissulega mótaó alla póli-
tíska umræðu. En mér hefur
lengi fundist viö gleyma
okkur um of við leiki og
þrautir hagstjórnarinnar.
Viö, sem erum á miöjum
aldri, höfum orðiö vitni að þvi
hvernig túlkun hagfræðikenn-
inga hafa tekiö breytingum,
úrlausnir gærdagsins oröið
lítilsviröi í dag. Ekki fremur
en aðrar kenningar, fá lausnir
hagfræðinnar staöist á milli
missera. Veiðimannaþjóöfé-
lagiö okkar kallar oft á
lausnir, sem ekki koma heim
og saman við þær, sem beitt
er i iðnvæddum þjóófélögum,
þar sem tekjubreytingar
veröa litlar frá ári til árs. Við
skulum forðast að breyta
hagfræðikenningum í trúar-
skoðanir, en nýta okkur af-
rakstur reynslunnar og breyta
i samræmi viö aðstæður á
hverjum tíma.
AÐ GLEYMA EKKI MANNINUM
Kenningasmiöjum hættir
oft til að gleyma mikilvægum
þætti: Manninum sjálfum.
Þeir, sem smíðuðu kommún-
ismann, gleymdu frumþörf-
um mannsins, frelsinu, —
frelsi til tjáningar og frelsi til
athafna. Þeir héldu, að þeir
gætu fært mannshugann (
fjötra. Mistökin eru nú að
koma í Ijós.
Þeir, sem smíðuöu mark-
aðslögmál kaþitalismans,
boðuðu lögmál hins sterka
og að hver væri sinnar gæfu
smiður, gleymdu þvi, að þaö
fá ekki allir jafngóð smíðatól
í hendur. Fátækt og firring
hins undirokaða er þeirra
fylgif iskur.
Við verðum að gæta þess
vandlega, að kerfið, af hvaða
toga sem þaö annars er
spunnið, á að vera til fyrir
manninn, en maðurinn ekki
fyrir það. Ég er ekki að gera
lítið úr nauðsyn hagstjórnar,
sem byggir á lögmálum hag-
fræðinnar. En við megum
ekki skilja þá ímynd eftir í
huga almennings, að það eitt
skipti máli, að hafa kenning-
una á hreinu.
Ég hef saknað umræöu um
afkomu einstaklinganna í
Stœrsti flokkurinn á Islandi
FRJÁLSLYNDIR
JAFNAÐARMENN
Erindi Óskars Guðmundssonar ritstjóra Þjóðlífs á hliðarfundi
um vinstri hreyfingu á 44. flokksþingi Alþýðuflokksins.
samfélagi glórulausrar aug-
lýsingamennsku, í eiginleg-
um og óeiginlegum skilningi,
þar sem megináherslan er
lögð á lífsgæðastuðul, sem
er svo hár, að lítil von er til
þess, að stór hluti þjóðar-
innar geti lyft sér i þær
hæðir. — Höfum við ekki
gleymt hlutskipti barna og
unglinga í þjóðfélagi þrot-
lausrar vinnu og fárra sam-
verustunda.
Getur verið, að við höfum
gleymt þeim, sem lögðu
grunninn að velferð okkar,
umfjöllun um æskulýðsstarf,
íþróttamál, menninguna, sem
nú verður að takast á við æ
voldugri keppinauta. Við ræö-
um jafnréttismálin og mál-
efni fatlaðra, en ekki nóg. —
En auðvitað höfum við ekki
gleymt þessum málaflokkum,
við höfum kannski lagt þá til
hliðar í bili, eða getur verið
að hljómurinn hafi eitthvað
dofnað í skarkala efnahags-
umræðunnar.
Við verðum að gæta þess
vandlega, að ímynd jafnaðar-
mannaflokksins, Alþýðu-
flokksins, verði ekki öll mál-
uð með sömu litunum. Það
er hættulegt.
UMHVERFISMÁLIN
Ég vona, að nú séum við
að taka frumkvæðið í um-
hverfisverndarmálum. Það
hefur sett að manni nokkra
einmannakennd að fjalla um
þau á vettvangi flokksins á
undanförnum árum. Umhverf-
ismálin er málaflokkur fram-
tiðarinnar.
Á þeim vettvangi eigum við
að leita samstarfs viö þau
samtök umhverfisverndar-
manna hvarvetna í heiminum,
sem við eigum samleið með.
Megi því tímabili Ijúka, að
þeir verði kallaðir hryðju-
verkamenn, sem vilja koma í
veg fyrir mengun lífgjafa
íslensku þjóðarinnar.
ÞRÓUNARMÁLIN
Umhverfismálin er málaflokk-
ur hinna ungu. — Það eru
þróunarmálin einnig. Þar er
nú svo komið, að íslendingar
geta hvergi rætt þau kinn-
roðalaust. Á vettvangi Sam-
einuðu þjóðanna höfum við
heitið því, að verja 0,7 af
hundraði þjóðartekna til þró-
unarmála. Um þetta hefur
Alþingi gert sérstaka sam-
þykkt. En líklega heyrum við
ekki grát hinna hungruðu á
fjarlægum ströndum. Á
þessu ári er framlag okkar til
þriðja heimsins 0,06 af
hundraði. Við þyrftum að
gera betur en tífalda þessa
upphæð til að ná0,7 prósent
markinu.
Þetta verður að breytast.
Þetta er mál unga fólksins,
þetta er mál okkar. — Við
viljum ekki bara jafna kjörin i
okkar landi. Jafnaðarstefnan
er alþjóðleg, hún snýst um
gæfu og afkomu alls mann-
kyns.
Mál unga fólksins eru
okkar mál, og unga fólkið í
flokknum er okkar mál. Það
er mjög tímabært að efla
samtök þeirra. Þau hljóta að
vera grundvöllurinn, sem við
byggjum á.
BEITUM VOPNINU
í samanburði við stærð
hefur Alþýðuflokkurinn unnið
þessari þjóð meira gagn í
gegnum tiðina, en voldugri
flokkar og fjölmennari.
Hugsjón okkar er beittara
vopn en flestir eiga. Þessu
vopni verðum við að beita,
höggva okkur slóð til allra
átta. Til þess höfum við afl í
forystu og fótgönguliði.
Meö manneskjuna sem
gunnfána, koma fram breyttar
áherslur. Við þurfum á þvi að
halda til að bæta hag okkar í
hugum almennings og til að
opna dyr í átt til voldugs jafn-
aðarmannaflokks. — Lifi jafn-
aðarstefnan.
Á flokksþingi Alþýðu-
flokksins sl. laugardag var
haldinn hliðarfundur um
vinstri hreyfinguna. Fram-
sögumenn voru Ingibjörg
Sólrún Gisladóttir ritstjóri
Veru og fyrrum borgarfulltrúi
Kvennalista, Óskar Guð-
mundsson ritstjóri Þjóðlífs
og Ólafur Þ. Harðarson
stjórnmálafræðingur. Alþýðu-
blaðið birtir hér orðrétt erindi
Óskars Guðmundssonar og
vonast einnig til að geta
greint fljótlega frá málflutn-
ingi annarra framsögumanna.
Islenska flokkakerfið er
úrelt. Stjórnmálaflokkarnir
eru tæki fólks til að koma
ákveðnum hugmyndum í
framkvæmd, farvegir hug-
mynda fólks. Auðvitað getur
stjórnmálaflokkur aldrei full-
nægt öllum væntingum ein-
staklinga til þeirra. Og í þjóö-
félagi sem breyst hefur jafn
hratt og okkar, í þjóðfélagi
sem sífellt verður flóknara,
margþættara, eru einstakl-
ingarnir sjálfir orðnir öðru-
vísi. Einstaklingurinn hugsar
eftir margvíslegum brautum
og tekur við margvíslegum
boðum frá umhverfi sínu og
mótar afstöðu sína á fjöl-
breyttan hátt. Þess vegna
getur aldrei verið um full-
komna samsömun að ræða
milli pólitískra viðhorfa ein-
staklinga og stjórnmála-
flokks. Sem betur fer er
manneskjan fjölþættari en
svo.
En einstaklingar ganga í
stjórnmálaflokka eða veita
þeim liðsinni sitt þrátt fyrir
það að þeir geta ekki sett
jafnaðarmerki milli sín og
flokksins. Það gera menn
vegna þess að stjórnmála-
flokkarnir eru einna áhrifa-
ríkustu tækin til að hafa áhrif
i þjóðmálum, þó flokkarnir
séu fjarri því að vera einu
tækin til áhrifa. Einstakling-
urinn á marga möguleika til
áhrifa, flokkarnir eru meðal
þeirra áhrifavalda i mótun
þjóðfélagsgerðar sem liggja
beinast við. Engu að síður
gengurmikill minnihluti ein-
staklinga til liðs við stjórn-
málaflokka og þeim hefur
stöðugt fækkað sem ganga
til starfa fyrir stjórnmála-
flokkana. I þeirri staðreynd
felast ýmsar vlsbendingar t.d.
um breytingar á þjóðfélaginu
( átt frá flokkunum.
Stjórnmálaflokkarnir okkar
eru flestir til orönir við ríkj-
andi aðstæður frá 1916 til
1930 og hafa skilaö góðu
opnu lýðræðisþjóöfélagi til
samtímamanna. En ekki virð-
ist heldur litið fram hjá þeirri
staöreynd að flokkarnir eru
söguleg arfleifð. Og það er
sagan, fortiðin, sem skiptir
fjölmörgu fólki milli stjórn-
málaflokka í dag. Vissulega
er margt og mikið sem
skiptir máli. Við viljum stjórn-
málaflokka sem vilja hafa
áhrif á hvernig framtíðin verð-
ur. Þess vegna verðum við að
losna úr viðjum fortiðarinnar
og vinna okkur út úr gamla
flokkakerfinu.
Staðreyndin er auðvitaö
sú, að oft á tíðum er fólk inn-
an stjórnmálaflokkanna
meira ósammála en milli
flokkanna. Flokkarnir endur-
spegla ekki lífsviðhorf fólks,
„Færa má gild rök að þvi að sam-
kvæmt viðhorfum sé flokkurinn
Frjálslyndir jafnaðarmenn lang
stærsti flokkur á íslandi. Gallinn
er bara að sá flokkur er ekki til.
Ekki enn,“ segir m.a. í erindi
Óskars Guðmundssonar.
jafnvel eigin flokksmanna,
betur en svo. Færa má gild
rök að því að samkvæmt við-
horfum sé flokkurinn Frjáls-
lyndir jafnaðarmenn lang
stærsti flokkur á íslandi.
Gallinn er bara sá að sá
flokkur er ekki til. Ekki enn.
Meginreglan er sú, að þvi
stærri sem flokkur er, þeim
mun áhrifameiri ætti hann að
vera. Slikur flokkur þarf ekki
að verða nein halelújasam-
koma. En fólki þykir áreiðan-
lega skára að skiptast á
skoðunum í stórum flokki en
litlum.
Margir meinbugir kunna að
vera á þessu ráði. En þeir eru
áreiðanlega færri en jóeir
sem skipta fólki milli flokka í
dag. Það kann að vera að arf-
leifðin, forneskjan, sé sterk-
ari í einum flokki en öðrum.
Sú forneskja, kreddurog
sósíalfska klisjupólitík, sem
stundum gerirvart við sig
kann að verka sem tregöulög-
mál á formleg endalok
Alþýðubandalags og stofnun
nýs flokks. Það er meira en
hugsanlegt að lýöræðiskyn-
slóðinni þar hafi mistekist
það sögulega hlutverk sitt
eins og mörgum fyrirrennur-
um að fylgja „gamla flokkn-
um“ til grafar. En forræði
gamalsósialiskra flokka er
jafn búið eftir sem áður.
Klisjurnar gerast ekki lífvæn-
legri, brattari með árunum og
öðlast ekki raunverulegt líf
að nýju.
Sú arfleifð sem haldið hef-
ur fastast í ákveðinn part
Alþýðubandalagsins kann að
vera það sterk, að sá hópur
vilji ekki leggja sjálfan sig
niður til að stofna nýjan flokk
meö Alþýðuflokknum. En er
það ekki eðlilegur og e.t.v.
heilbrigður fylgifiskur upp-
stokkunar flokkakerfisins að
til verði 2%-4% flokkur þar
sem kallað er yst til vinstri.
Sömuleiðis er sjálfsagt til
einhver hópur innan Alþýðu-
flokksins sem ekki getur
hugsað sér samstarf eða
sameiningu við aðra jafnaðar-
menn. En hann hefur þá í
önnur hús að venda.
Sú kenning er stundum
viöruö á hátíðisdögum að
flokkur og hreyfing, Alþýðu-
flokkur/Alþýðubandalag og
verkalýðshreyting séu eitt.
Og ég get ekki stillt mig um
að hnýta í þessa kenningu.
„Verkalýðsflokkarnir" hafa þá
stillt dæminu upp með hlið-
stæðum hætti og sósíal-
demókrataflokkar og verka-
lýðshreyfing í Skandinavíu.
Staðreyndin er hins vegar sú,
að verkalýðshreyfing hér á
landi er „plúralistisk", fjöl-
þátta, þar ættu margir stjórn-
málaflokkar og einstaklingar
að hafa áhrif. Því ættu kostir
íslenskrar verkalýðshreyf-
ingar að vera einmitt þessir,
— að þar hafi margir hópar
og flokkar áhrif, að enginn
einn flokkurhefði þarfor-
ræði. Hins vegar hafa menn
úr flokkum gert með sér slikt
Singapore-samkomulag um
forræði verkalýðsfélaga aö
kostirnir hafa ekki fengiö að
njóta sín. Það er kominn tími
til að horfast i augu við að
verkalýðshreyfing á að vera
verkalýðshreyfing, en flokkar
flokkar.
Tímans tönn vinnur á flest-
um mannanna verkum. Sam-
vinnuhreyfing og verkalýðs-
hreyfing voru auðvitað burð-
arás framfara og velferðar á
íslandi um langan aldur. En í
dag hefur ýmislegt breyst.
Samvinnuhreyfingin i dag er
ekki sú sama, hún hefur öðru
mikilvægu hlutverki að
gegna í dag en fyrir áttatíu
árum. Öðru hlutverki. Verka-
lýðshreyfingin hefur einnig
annað hlutverk i þjóðfélaginu
í dag en í árdaga. Þessar
voldugu stofnanir hafa fengið
með timanum eigið líf og til-
verugrundvöll sem þarf að
verja og sækja fyrir.
Þeir hagsmunir t.d. verka-
lýðshreyfingar sem hún á
sjálf og telur sig þurfa að
berjast fyrir, þurfa ekki endi-
lega að falla saman við hags-
muni þeirra sem eru í verka-
lýðsfélögunum. Mér er til
dæmis til efs að stefna
verkalýðshreyfingarinnar í
vaxtamálunum sem birtist í
Iífeyrissjóðapólitík hennar
séu þóknanlegar félögum í
verkalýðsfélögunum. I þeirri
vaxandi streitu milli þeirra
sem lána og þeirra sem
skulda í íslensku þjóöfélagi
er verkalýðshreyfingin báðum
megin og kannski of mikiö
hinum megin. Það eru líka
stundarhagsmunir lífeyris-
sjóðanna. Hins vegar kann
þeim sem þarf aö greiða allt
að 10% raunvexti af lánum
frá lífeyrissjóðunum að finn-
ast verkalýðshreyfingn komin
í annað og ókristilegra hlut-
verk en henni var í upphafi
ætlað.
Flokkur frjálslyndra jafnaö-
armanna er fyrir löngu orðinn
nauðsyn. Flokkurinn sem
ætlar sér að hafa áhrif á
hvernig framtíöin lítur út; við
frjálslyndir jafnaðarmenn eig-
um ekki einungis systkini i
Iffsviöhorfum meðal Alþýðu-
flokks og Alþýðubandalags
heldur og meðal fylgismanna
Kvennalistans, Framsóknar-
flokksins, Borgaraflokksins
og Sjálfstæöisflokksins. Og
það er ekki verra fólk á miðj-
unni og til hægri en á vinstri
vængnum. Frjálslyndir jafn-
aðarmenn er stærsti flokkur-
inn. Frjálslyndir jafnaðar-
menn eiga mikið verk fyrir
höndum við mótun islenska
þjóðfélagsins (framtíðinni.