Alþýðublaðið - 07.04.1989, Blaðsíða 4

4
Föstudagur 7. aprd 1989
ÚTTEKT á FÖSTUDEGI
Varnarliðið
ÆFINGARNAR LIÐUR
Í EFLINGU HERSINS
Á því leikur enginn vafi að mikil breyting hefur orðið á starfsemi og að-
stöðu varnarliðsins á Keflavikurflugvelli á undanförnum áratug, einkum
þó síðustu 5-6 árin. Breytingar þessar eru margháttaðar og snúa jafnt að
félagslegri aðstöðu varnarliðsmanna og hernaðarlegri getu þeirra til að
gegna hlutverki sínu. Umræöan um heræfinguna fyrirhuguðu hefur eink-
um snúist um hverjir hafi tekiö ákvörðun, hverjir hafi vitað af henni, hve-
nær og svo framvegis. í raun er heræfing þessi þó aðeins einn iítill liður
í mikilli uppbyggingu og nútímavæðingu varnarliðsins á undanförnum
árum, til góðs eða ills eftir atvikum.
Um nokkurt árabil hafði lítið
gerst á Keflavíkurflugvelli sem
flokka má undir stórvægilegar
hernaðarlegar framkvæmdir eða
innleiðingu nýrrar hernaðar-
tækni. Völlurinn var „ljótasti bær
íslands", þar sem bæjarbúar hafa
um langt skeið verið ríflega 5.000
talsins, þar af rúmlega 3.000 her-
menn/herkonur (voru 3.180 um
síðustu áramót). Upp úr miðjum
síðasta áratug fór að bera á vand-
ræðum vegna þess hversu úreltur
allur búnaður var orðinn.
Fyrst AWACS og svo Geir
Einhver þýðingarmesta bragar-
bótin sem gerð var hér á var koma
tveggja E-3A Sentry ratsjárflug-
véla — AWACS — til landsins í
lok september 1978. Þetta þótti
harla óvenjulegt á sinum tíma,
enda um rándýrar vélar að ræða
sem hvergi voru staðsettar annars
staðar utan Bandaríkjanna. Þess-
ar vélar teljast til fullkomnustu
fljúgandi ratsjár- og stjórnstöðva
sem völ er á, í 30 þúsund feta hæð
geta þær greint vélar í lágflugi í
allt að 400 kílómetra radíus og í
háflugi yfir 550 kílómetra.
Sama ár var samþykkt lang-
tímaáætlun Atlantshafsbanda-
lagsins þar sem meðal
forgangsatriða var efling loft-
varna, stækkun eldsneytisgeyma
fyrir flugvélar, styrkt flugskýíi og
stjórnstöðvar, efling ratsjáreftir-
lits og svo framvegis. Þessi áætlun
tengdist íslandi mjög eins og í ljós
kom. Hér fór nútímavæðingin þó
hægt af stað og kann helsta skýr-
ingin á því að vera þátttaka Al-
þýðubandalagsins í ríkisstjórn-
unum 1978-1983. Þó voru á þessu
tímabili m.a. viðræður hafnar um
endurnýjun olíugeyma 1 Helgu-
vík, fjárveiting úr Mannvirkja-
sjóði NATO fékkst fyrir nýjum
flugskýlum og fleira var rætt án
þess að skriður kæmist á málin.
Hlutirnir fóru hins vegar að
rúlla fyrir alvöru um leið og Al-
þýðubandalagið hvarf úr stjórn
og Sjálfstæðisflokkurinn tók við
utanríkisráðuneytinu 1983, með
Geir Hallgrímsson þar í broddi
fylkingar og síðar Matthías Á.
Mathiesen. í ráðherratið þeirra
1983-1987 var lagður grunnurinn
að flestum þeim framkvæmdum
sem gerbreytt hafa stöðu varnar-
liðsins, getu og aðstöðu. Nokkrar
framkvæmdir og ákvarðanir síð-
ustu 5-6 ára standa upp úr, fyrir
utan tilkomu ratsjárflugvélanna
áðurnefndu.
Vélar, skýll, eldsneytl,
ratsjárstöðvar_________________
1) 18 F-15 Eagle orrustuflugvél-
ar hafa leyst af hólmi 12 F-4E
Phantom orrustuþotur. F-15 þot-
urnar eru miklu fullkomnari vél-
ar, með margfalt betri ratsjá og
mun stærri „vígradíus".
2) Byggð hafa verið eða verða
meiri nákvæmni en ella, þ.e.
sprengjur yrðu að hitta flugskýlin
sjálf ætti árásin að bera árangur.
3) Stórfelldar framkvæmdir
hafa átt sér stað í Helguvík sem
farið hafa framhjá fáum. Þar er
Hatrammar deilur hafa blossað upp út
af heræfingu og tímasetningu hennar.
Hlinna hefur farið fyrir umræðu um
táknrænt gildi æfingarinnar: Hún er
litill angi af stökkbreytingu i stöðu
varnarliðsins á íslandi á undanförnum
5-6 árum.
9-13 sérstaklega styrkt flugskýli
fyrir orrustuþoturnar. Hlutverk
þeirra er að torvelda að flugvélum
verði grandað á jörðu niðri í
skyndiárás. Skýlin valda því að
slíka árás verður að gera af mun
verið að reisa olíugeyma og olíu-
höfn. Þar á að vera birgðarými
fyrir 186 þúsund rúmetra af
elædsneyti, aðallega þotuelds-
neyti. Tilgangurinn er hernaðar-
lega sá, að núverandi birgðarými
nægir aðeins til 6 daga reksturs
stöðvarinnar á dögum ófriðar.
Áætlunin miðar við að þessi tími
lengist í 45 daga.
4) Ratsjárstöðvunum verður
fjölgað úr tveimur í fjórar og þær
gerðar mun fullkomnari. Fyrir
voru ratsjárstöðvar á Miðnesheiði
og á Stokksnesi í Hornafirði, en
nú eiga að bætast við stöðvar á
Stigahlíðarfjalli við Bolungarvík
og á Gunnólfsvíkurfjalli við
Bakkafjörð. Allar stöðvarnar
verða mannaðar íslendingum, en
allar upplýsingar fara ógreindar
til stjórnstöðvar á Keflavíkur-
flugvelli.
Varallðið og þáttur Islands
5) Styrkt stjórnstöð á Keflavík-
urflugvelli, þar sem stjórnað verð-
ur bæði gagnkafbátahernaði og
loftvörnum, er útbúin þannig að
starfslið þar getur verið innilokað
í stöðinni í sjö daga án nokkurs
sambands við umheiminn nema í
gegnum talstöðvar. Hreinsistöðv-
ar eru innbyggðar vegna hættunn-
ar á notkun eiturefnaog
lífefnavopna.
6) Miklar „félagslegar" fram-
kvæmdir hafa átt sér stað til að
bæta aðstöðu varnarliðsmann-
anna. Aðbúnaður allur hefur
batnað, þjónustan hefur eflst,
umhverfið hefur verið fegrað og
svo framvegis. Um leið hefur
Bandarískt sérkenni stöðvarinnar
aukist með tilkomu flugstöðvar
Leifs Eiríkssonar, „óviðkom-
andi“ umferð hefur minnkað og
öryggi aukist.
7) 1984 var tekin ákvörðun um
sérstakar hersveitir sem kallaðar
yrðu út á hættutímum. Hermenn
á Keflavíkurflugvelli hafa um ára-
bil verið rúmlega 3 þúsund. Áætl-
anir eru til um tilkomu allt að 7
þúsund rnanna liðs úr fastaher
landhersins og varaliði á hættu-
tímum. Æfingar þessara liða hafa
farið tvisvar fram, 1985 og 1987,
ein margumrædd æfing er fram-
undan og á pappírnum eru æfing-
ar 1991 og 1993.
8) íslendingar sjálfir eru að
verða óaðskiljanlegur hluti af
starfsemi varnarliðsins. Varnar-
málaskrifstofa og Öryggismála-
deild hafa komið til, 2 sérlegir
öryggismálafulltrúar hafa verið
ráðnir, ísland hefur frá 1984 tekið
fullan þátt í störfum hermála-
nefndar NATO, Ratsjárstofnun
hefur verið stofnuð og íslending-
ar ráðnir til ratsjárstöðvanna,
áætlanir hafa verið gerðar með
Almannavörnum, landhelgis-
gæslu og fleirum og i kjölfar út-
tektar á innra öryggi landsins
hefur verið brugðist við hættunni
á hryðjuverkastarfsemi og ólög-
legri upplýsingaöflun.
Efllnfl en akkl eðllsbreytlng
Fleira mætti tína til skjalanna
til að undirstrika þá miklu breyt-
ingu sem átt hefur sér stað á örfá-
um árum. Árlegar framkvæmdir
sem samið er um við varnarliðið
hljóða nú orðið upp á 60-70 millj-
ónir dollara. íslenskir aðalverk-
— Hverjir eru að þinu mati
mikilvægustu áfangarnir i þeirri
viðleitni undanfarinna ára að
endurnýja og nútimavæða varn-
ariiðið?
„Mikilvægustu atriðin eru
þrjú. Ég nefni 1 fyrsta lagi komu
AWACS ratsjárþotanna 1978 í
staðinn fyrir gömlu Constellation
vélanna. Af öðrum þýðingar-
miklum breytingum má nefna í
öðru lagi nýju ratsjárstððvarnar
og í þriðja lagi tölvuvæðingu loft-
varnarkerfisins. Það er verið að
tölvuvæða allt stjórnkerfið — áð-
ur fyrr fóru samskiptin að mestu
leyti þannig fram í þessu kerfi að
menn töluðust einfaldlega saman
í síma eða telexskeyti voru send og
hið sama má segja um samskiptin
milli Keflavíkurflugvallar og her-
stjórna í Bandaríkjunum og
NATO. Nú er þetta allt tölvuvætt
þannig að upplýsingar frá ratsjár-
þotunum og ratsjárstöðvunum
fara í gegnum tölvur og hraðinn í
kerfinu hefur fjórfaldast. Þessi 3
atriði eru því að mínu mati veiga-
mestu breytingarnar á hernaðar-
og eftirlitsgetu varnarliðsins á
undanförnum árum. Síðan má
bæta við að orrustuþoturnar eru
öflugri og fullkomnari en áður.“
— Hvað þýðir þetta í stuttu
rnáii?
„Það er hægt að bregðast miklu
fyrr og hraðar við öllu með þessu
— Var tekin um það ákvörðun
á einhverjum sérstökum tíma-
punkti að efla hernaðarlega getu
varnarliðsins?
„Nei, það er ekki þar með sagt
að ákvörðun hafi verið tekin um
að efla getu stöðvarinnar, heldur
öllu heldur var ákveðið að inn-
leiða nýjan tækjabúnað í staðinn
Æfingarnar beinast fyrst og fremst að
vörnum gegn loftárásum og skemmda-
verkum Sovéskra Spetznaz-sveita.
móti. Nýju stöðvarnar fyrir vest-
an og norðan þýða að það er hægt
að halda ratsjárþotunum úti
miklu norðar. Viðvörunartíminn
og eftirlitsgetan í heild eykst veru-
lega um leið. Á sama tíma er búið
að efla verulega ratsjárkerfið víð-
ar á norðurslóðum.“
fyrir gamlan og úreltan og þar
með eflist getan. Að byggja tvær
nýjar ratsjárstöðvar er hins vegar
bein ákvörðun um eflingu."
— Nú er mikiö rætt um fyrir-
hugaöa heræfingu fastaliös og
varaliös varnarliðsins. Hvenær
komu þessar sveitir til skjalanna
Albert Jónsson Örvssismálanefnd:
Innrás er f jarlægur möguleiki
og undir hvaða kringumstæöum
kemur til kasta þeirra?
„Það er árið 1984 sem þetta
varalið merkt íslandi verður til.
Við erum í raun að tala um tvenns
konar áætlanir. Annars -vegar er
gert ráð fyrir að hingað kæmu
sveitir úr fastahernum og hins
vegar sveitir úr varaliði landhers-
ins. Sveitirnar úr fastahernum
væri hægt að senda hingað í meiri
skyndingu en varaliðið, þær eru í
sjálfu sér reiðubúnari og svo ligg-
ur fyrir að til að kalla út varalið al-
mennt þarf sérstaka ákvörðun
Bandaríkjaforseta, sem þarf þá
að lýsa yfir neyðarástandi. Fasta-
sveitirnar er hins vegar hægt að
senda án þess að það þurfi.“
—- Eru þetta þá hersveitir sem
eru sérstaklega merktar íslandi?
„Það er ekki hægt að segja að
það séu ákveðnar sveitir fasta-
hersins merktar íslandi, því allar
fastasveitir í Bandaríska land-
hernum hafa fleiri en eitt verkefni
og ræður atburðarás hvaða verk-
efnum þeim yrði falið. Það er þó