Alþýðublaðið - 29.04.1989, Qupperneq 11

Laugardagur 29. april 1989
11

Frá nóvember 1906 til apríl
1908 málaði hún 111 myndir af
ýmsum stærðum, allt frá litlum
vatnslitamyndum til risastórra
verka með tempera eða olíulitun.
Myndirnar eru bæði hlut-
bundnar og óhlutbundnar. Þar
má oft sjá almenn form eins og
hringa, þríhyrninga og krossa og
einnig skrifuðorð. Stærstu mynd-
irnar eru rúmlega 3x2 metrar.
Henni þótti sjálfri að stóru mynd-
irnar væru undurfagrar. En hún
gat ekki skýrt innihald mynd-
anna. Margar óhlutbundnar
myndir hennar frá 1906-08 minna
á „skynvíkkunar“-myndir, sem
ýmsir listamenn máluðu upp úr
1960 undir áhrifum LSD, en lyf
það gefur meðal annars ofskynj-
anir í litum.
Hilma af Klint var þó ekki í
lyfjavímu, þegar hún málaði.
Hún vann í einhvers konar and-
legri vímu.
Fundir við Steiner______________
1908 hitti hún Rudolf Steiner
sem þá var framkvæmdastjóri
guðspekifélagsins í Þýskalandi.
Listakonan sýndi honum málverk
sín í von um að fá skýringu á
þeim. En Steiner vildi ekki skýra
þau.
Hún tók það óskaplega nærri
sér að enginn gat skýrt málverk
hennar; ekki einu sinni hún sjálf.
Þrátt fyrir þetta tók hún aftur
til við leynimálverk sín árið 1912.
Þá hélt hún áfram að mála aðra
myndaröð í Musterið, þó öðru vísi
en áður þegar hún vann ósjálfrátt
í leiðslu og andinn stjórnaði
henni.
Nú málaði hún af eigin krafti,
en innblásturinn gaf hugsýnir og
orð innri raddar.
Myndefnin urðu hnitmiðuð og
voru valin af vandfýsni. Nú heyrði
hún og sá nákvæmlega hvernig
hún átti að mála.
Sjálf sagði hún að hún hefði
orðið skyggn.
Aldrei gift
Hilma af Klint giftist aldrei.
Sem ung annaðist hún móður
sína, sem hún var tengd sterkum
böndum. Þegar jafnaldrarhennar
fóru til annarra landa til þess að
þroskast í myndlistinni sat Hilma
um kyrrt sem góða barnið heirna
í Stokkhólmi. Hún fór einungis
nokkrar námsferðir sem ung
kona.
Að þessu leyti varð Hilma af
Klint heimalningur sem listamað-
ur. Hún stóð utan við allar nýjar
listastefnur, sem komu fram á
fyrsta áratugnum tuttugustu ald-
ar.
En þótt undarlegt megi virðast
varð miðilsstarf hennar til þess að
hún málaði samt sem áður mynd-
ir, sem standa nálægt verkum
frumhverja abstraktmálverka.
Þegar móðir Hilmu af Klint
andaðist varð Hilma frjáls og gat
ferðast um heiminn. Hún fór þá
þegar til Dornach í Sviss til þess
að hitta hinn dáða Rodolf Steiner.
Allt frá því að Steiner sagði skilið
við Guðspekifélagið 1913 hafði
hann og „mannspeki“ hans, hug-
myndir hans um leiðir mannkyns
til andlegs þroska, verið hið nýja
leiðarljós hennar.
Hugfall
Fundirnir við Rudolf Steiner
drógu næstum allan kjark úr
listakonunni, sem þá var 58 ára.
Öll listsköpun hennar stangaðist á
við listskoðanir áhrifamannsins
mikla, en hann gekk út frá hug-
myndum um liti. Þegar Hilma
stóð frammi fyrir þessu missti
hún listsköpunarmáttinn. I tvö ár
kom hún engu í verk.
Um 1922 fór hún að mála í anda
Rudolfs Steiner. Hún túlkaði yfir-
skilvitlega reynslu sina af náttúr-
unni með frjálsum, flæðandi
vatnslitum sem var gjörsamlega
nýr háttur í málverkum hennar.
Tvær slíkar vatnslitamyndir frá
árunum upp úr 1930 voru seldar
vorið 1988 á uppboði Bukowskis á
nútímalist. Önnur myndin fór á
14.000, hin á 17.000 sænskar
krónur.
Síðasta verk sitt málaði Hilma
af Klint 79 ára gömul, þremur ár-
um áður en hún andaðist 1944.
Máttu ekki dreifast____________
„Ég veit að ég er lítil og óásjáleg
en ég finn að ég hef kraft innra
með mér,“ sagði listakonan af
trúareinlægni við bróðurson sinn,
Erik af Klint, vísiaðmírál. Hann
var eftirlæti frænku sinnar og
trúnaðarvinur.
Hilma af Klint arfleiddi Erik
frænda sinn að öllum leynimynd-
unum sínum, minnisblöðum og
dagbókum. Hinsta ósk hennar
var að safninu yrði ekki sundrað.
Nú eru verkin í umsjón Stiftelsen
Hilma af Klints Verk og er Gustaf
af Klint, bróðursonur listakon-
unnar, stjórnarformaður stofn-
unarinnar. Margir mannspeking-
ar (áhangendur Steiners) sitja í
stjórninni. Einn þeirra er doktor
Áke Fant frá listfræðistofnun
Stokkhólmsháskóla. Undanfarin
sjö ár hefur hann rannsakað líf og
list Hilmu af Klint og kynnt verk
þessa sérkennilega listamanns í
greinum á sænsku, þýsku og
ensku.
Ennþá hafa aðeins örfáar leyni-
myndir Hilmu af Klint verið sýnd-
ar í Svíþjóð. Listunnendur gátu
þó kynnst þeim í Finnlandi en þar
voru 110 myndir hennar til sýnis í
Norrænu listamiðstöðinni í Svea-
borg haustið 1988. Þarna voru
myndir hennar sýndar sérstaklega
í fyrsta sinn.
Nýlistasafnið (Moderna
museet) í Stokkhólmi ráðgerir að
halda sýningu á þessum merki-
legu myndum vorið 1990.
Grein: Márla Holkers
Þýðing: Aðalsteinn Davíðsson
„Ég veit að ég er lítil
og óásjáleg en ég
finn að ég hef kraft
hið innra með mér, “
sagði Hilma af Klint
eitt sinn við bróður-
son sinn. Það sem
varð til af þessum
krafti var sýnt i
Norrcenu listamið-
stöðinni í Sveaborg.
dul- og guðspekingsins Helenu
Blavatsky sem voru þýdd á
sænsku 1895. Jafnvel framúr-
stefnu listamenn eins og Wassily
Kandinsky og Piet Mondrian
urðu fyrir áhrifum af ritum frú
Blavatsky.
Á einum síðasta miðilsfundi
Föstudagshópsins 21. febrúar
1905 fengu konurnar dularfull
skilaboð frá andanum Amaliel.
Samkvæmt því sem þær skráðu
hljóðuðu þessi torráðu skilaboð
svo:
„Gætið teikninga ykkar. Þœr
eru myndir af baðandi Ijós-
vakabylgjum sem bíða yðar
einhverju sinni þegar eyru yð-
ar og augu megna að skynja
œðri boðskap. “
Stuttu síðar lýsti Hilma því yfir
að hún ætlaði að hætta að mála
venjuleg málverk í eitt ár og vera
algjörlega í þjónustu andans
Amaliels.
Hún bjó sig undir hið nýja
verkefni með meinlætalífi, föstu
'og bæn.
Hilma af Klint var orðin 44 ára
þegar hún sneri sér að þessari
leyndu list, sem hún nefndi „Mál-
verk í Musterið". Hún hugsaði sér
musterið helgað íhugun. Salir
þess skyldu fylltir andlegum mál-
verkum, þrungnum háspekilegum
boðskap til mannkynsins. Sjálf
var hún miðillinn fyrir þessa
skreytingu. Hilma af Klint leit á
sig sem auðsveipt verkfæri hins
ósýnilega meistara. Hún málaði í
leiðslu, viss um að það væri and-
legur kraftur Amaliels sem stýrði
hendi hennar yfir blaðið.
Leynimálverk
UHIRÆÐA
Hver eru kjör kennara
Hvers krefjast þeir?
Þyri Árnadóttir kennari hóf kennarastörf árið 1973. í dag fær
kennari á byrjendalaunum 1600 litra minna af mjólk fyrir
mánaðarkaupið sitt en 1973, 800 lítra minna af bensini og
greiðir helminginn i húsaleigu í stað einn fimmta. Þyrí reikn-
ast til að ef byrjendalaun kennara ættu að halda kaupmætt-
inum frá 1973, yrðu þau að vera 130 þúsund kr. á mánuði.
Undirrituð hóf störf sem grunn-
skólakennari í Reykjavík í septem-
ber árið 1973, með kennarapróf og
2ja ára nám frá kennaraháskóla er-
lendis að baki. Mánaðarlaun mín
voru þá rétt tæp 50 þúsund gamlar
krónur.
Laun tæknifræðings á almenn-
um markaði voru þau sömu.
í sept. 1973 greiddi ég 10 þús. kr.
í leigu fyrir góða 3ja herbergja íbúð
á almennum leigumarkaði í Reykja-
vík, mjólkurlítrinn kostaði um 20
kr„ bensínið 23 kr.
Fyrir mánaðarkaupið fengust því
2500 l af mjólk, 2174 1 af bensíni og
húsaleigan var 1/5 af mánaðar-
laununum.
Nú í apríl 1989 fær byrjandi í
HÍK 58.932 kr. í mánaðarlaun. Fyr-
ir þá upphæð fást 990 1 af nijólk,
1600 færri en 1973, 1345 1 af ben-
síni, eða 800 I færri en 1973 og telja
má vel sloppið ef hclmingur laun-
anna dugar fyrir leigu á 3ja lierb.
íbúð.
Til þess að fá sama hlutfall milli
kostnaðar á húsaleigu, mjólk og
bensíni og fyrir 15 árum, reiknast
mér svo til að byrjendalaunin nú
þyrftu að vera a.m.k. 130 þús.
Ég hef kennt óslitið frá 1973, að
undanskildum 4 árum, sem ég hef
notað til að taka BA próf og viðbót-
arnám í uppeldisfræði, og laun mín
eru nú kr. 71 þús. og 16 kr. á mán-
uði.
Samkvæmt upplýsingum Tækni-
fræðingafélagsins eru laun tækni-
fræðings sem starfað hefur óslitið
síðan 1973 en ekki bætt við sig
menntun, nú kr. 122.379 á mánuði,
munurinn er 51 þús. 363 kr.
Vísitölufjölskyldan telst í dag
vera 3,45 einstaklingar og miðað
við verðlagsgrundvöll nú í apríl-
mán. notar hún 163 þús. 730 kr. á
mánuði. Það þarf því t.d. 2.8 kenn-
ara á byrjunarlaunum HÍK, til þess
að afla þess sem vísitölufjölskyldan
eyðir á mánuði, eða nærri 3 full-
vinnandi háskólamenntaða ríkis-
starfsmenn, hvar sem er úr röðum
verkfallsmanna, til að framfleyta
þremur fullorðnum, og svo sem eins
og einu ungbarni og ketti.
Ýmsar fráleitar staðhæfingar um
kaup okkar og kjör heyrast daglega
í umræðu manna á milli, og virðast
hvorki yfirboðarar okkar né al-
menningur skilja hvernig vinnutil-
högun okkar er háttað.
Fólk virðist t.d. ekki skilja að þá
yfirvinnu, sem við vinnum hverja
viku allan veturinn, er okkur skylt
að taka út í fríi á sumrin, að þessi
vinnutilhögun er ekki tilkomin
vegna óska kennara, heldur vegna
hefðbundinna atvinnuhátta í ís-
lensku þjóðfélagi, sem kröfðust
allra vinnandi handa yfir hábjarg-
ræðistímann.
Menn vita Iíklega heldur ekki, að
við verðum oftar en ekki á eigin
kostnað að leggja okkur til vinnu-
aðstöðu og tæki, svo sem tölvur og
ritvélar, vegna þess að skólarnir eru
vanbúnir og svo má lengi telja.
Menntamálaráðherra, Svavar
Gestsson lét eftirfarandi orð falla í
viðræðuþætti á Rás 2 á dögunum:
„Ef vel á að vera og ef það á að
sinna þessum undirstöðuatvinnu-
vegi þjóðarinnar, sem eru mennta-
mál, með skaplegum hætti, þá þarf
að kalla þar inn talsvert mikla við-
bótarfjármuni frá því sem nú er,
bæði að því er varðar endurbætur í
skólastarfi en auðvitað líka að því
er varðar hin almennu kjör kennar-
anna á íslandi, sem að ég tel að
þurfi að iyfta, og sem að ég tel að
verði best gert með allsherjar þró-
unarátaki fyrir íslenska skóla.“
Ekki verður annað séð en að
kröfur kennara um „að ríkisstarfs-
menn njóti sambærilegra kjara og
þeir menn með svipaða menntun,
sérhæfni og ábyrgð sem vinna hlið-
stæð störf hjá öðrum en rikinu"
gætu orðið til þess að „lyfta kjörum
kennara". Og að nefna menntun
undirstööuatvinnuveg er eins og
talað út úr okkar hjörtum, sem ár-
urn saman höfum talað fyrir dauf-
um eyrum viðsemjenda okkar um,
að forsendan fyrir bættum þjóðar-
hag sé að hlúa að þeirri auðlegð sem
menntun og menning okkar er.
í nútímaþjóðfélagi eru gerðar sí-
auknar kröfur um menntun í öllum
greinum atvinnulífsins. Þessum
kröfum verður ekki mætt nema
með vel menntuðum kennurum, vel
búnum skólum menningar- og vís-
indastofnunum. Sinnum við ekki
þessum kröfum, drögumst við ein-
faldlega aftur úr í samkeppninni
við umheiminn, sem þýðir lakari
þjóðarafkomu þegar til lengri tíma
er litið.
Við höfurn lengi haldið því fram
að löngu hafi verið sannað að bók-
vitið verði í askana látið og það þarf
líka að sannast á okkur persónu-
lega, áður en dugmesta starfsliðið
flýr ríkiskerfið vegna lélegra launa.
Þyri Árnadóttir
kennari skrifar
„Ýmsar fráleitar staðhæf ingar um kaup okkar og kjör heyrast daglega i um-
ræðu manna á milli, og virðast hvorki yfirboðarar okkar né almenningur
skilja hvernig vinnutilhögun okkar er háttað,“ skrifar Þyri Arnadóttir m.a. i
umræðugrein sinni um kjör og kröfur kennara.